تاثیر سیگار بر اثر بخشی داروها

موضوعی که در بحث دخانیات معمولا از آن غفلت می شود, تاثیر مستقیم و غیر مستقیم ترکیبات سمی سیگار و سایر انواع دخانیات بر داروهاست

همه ما درباره عوارض سیگار و دیگر انواع دخانیات به کفایت دیده و شنیده‌ایم. این عوارض آن‌چنان وسیع و گسترده است که اگر بگوییم دخانیات تمام قسمت‌های بدن را از شصت پا گرفته تا فرق سر تحت تاثیر قرار می‌دهد، چندان گزاف نگفته‌ایم ولی موضوعی که اغلب مورد فراموشی و غفلت قرار می‌گیرد، تاثیر مستقیم و غیر مستقیم ترکیبات سمی سیگار و دیگر انواع دخانیات روی داروها است...

عدم اطلاع از تاثیر سیگار در زمان شروع مصرف، تغییر مصرف و یا ترک آن می‌تواند عوارضی را به واسطه تغییر غلظت داروها در بدن بر جا گذارد که گاهی جبران آن به آسانی میسر نباشد بنابراین مصرف دخانیات می‌تواند باعث کاهش اثر بعضی از داروهای مهم و اصلی شده یا نتیجه درمان‌های دارویی را غیر قابل پیش‌بینی نماید. موردی که در موارد ترک دخانیات و درمان‌های جایگزینی نیکوتین نیز باید مد نظر قرار داده و به آن توجه ویژه کرد.

● چگونه مصرف دخانیات با اثربخشی داروها تداخل می‌کند؟

سیگار و دیگر انواع دخانیات به روش‌های گوناگونی روی داروها تاثیر منفی خود را می‌گذارند ولی مهم‌ترین و شایع‌ترین روش آن، افزایش و تحریک مجموعه‌ای از آنزیم‌های کبدی است که وظیفه پاک‌سازی بدن را از داروها بر عهده دارند و با سریع‌تر از زمان معمول از بین بردن داروها مانع می‌گردند تا دارو اثر خود را با مقدار انتخابی و تاثیر گذار، مشابه آنچه در افراد عادی شاهدیم به جا گذارد. این عمل به واسطه موادی تحت عنوان هیدرو کربن‌های چند حلقه‌ای (مانند بنزوپیرن)که خود از مهم‌ترین عوامل سرطان زای موجود در سیگار می‌باشند، انجام می‌گیرد.

● کدام داروها تحت تاثیر دخانیات قرار می‌گیرند؟

تعداد زیادی از اقلام دارویی از مسکن‌های معمولی و مخدر گرفته تا داروهای کنترل دیابت، داروهای اعصاب و روان، داروهای ضد تشنج، داروهای درمان آسم، داروهای قلبی و داروهای هورمونی و قرص‌های جلوگیری از بارداری همگی به نحوی، کم یا زیاد می‌تواند تحت تاثیر شروع، تغییر یا قطع مصرف دخانیات قرار بگیرند لذا مشاوره با پزشک متخصص در هر مورد ضروری به نظر می‌رسد چرا که مصرف مقدار کم یا بیش از حد مورد نیاز دارو در هر دو صورت شخص را متحمل عوارض می‌نماید. از عوارضی مانند افزایش خطر سکته‌های مغزی، بیماری‌های عروقی قلب، لخته شدن خون در رگ‌ها و بی‌تاثیری داروها به خصوص مسکن‌ها گرفته تا علایم مسمومیت قلبی داروها، وقفه تنفسی و خون‌ریزی‌های داخلی و خارجی همگی مواردی است که در زمان تغییر مصرف یا شروع و قطع دخانیات باید مورد انتظار بوده و به آن توجه داشت.

● برخی مکانیسم‌های تداخل دخانیات و داروها

نیکوتین موجود در دخانیات با تاثیر بر سیستم هیجانی بدن(سمپاتیک) باعث تشدید مواردی مانند ضربان قلب و فشار خون و کاهش تاثیر داروهای مرتبط قلبی و عروقی می‌گردد. افزایش ترشح اسید معده و کاهش خون‌رسانی و افزایش تحریک در دستگاه گوارشی سبب می‌گردد که یکی از شایع‌ترین علل مقاومت به درمان را در بیماری‌های گوارشی، مصرف دخانیات بدانیم. انقباض عروق پوستی و مخاطی ناشی از مصرف دخانیات باعث کندی جذب داروها از طریق پوستی، زیر پوستی و مخاطی می‌گردد. این مورد وقتی بیشتر اهمیت پیدا می‌کند که با مصرف دارویی بسیار دقیق از لحاظ مقدار مصرف مانند انسولین مواجه باشیم. تشدید تنگی عروق بزرگ‌تر به وسیله تداخل با داروهای تنگ کننده عروق (مثلا ترکیبات ارگوتامین) باعث بروز عوارض ناشی از کاهش جریان خون در اعضای مختلف بدن می‌گردد لذا در افراد مصرف‌کننده دخانیات توصیه نمی‌گردد. مصرف هم‌زمان دخانیات با داروهای هورمونی مانند استروژن و قرص‌های ضدبارداری در زنان سبب می‌گردد تا بروز حمله قلبی و مغزی و نیز تشکیل لخته خون شدت بیشتر داشته باشد. این حالت به خصوص در خانم‌های بالای ۳۵ سال و مصرف سیگار بیش از ۱۵ عدد در روز از شدت بیشتری برخوردار است. همچنین بر اساس مطالعات سطح چربی‌های خوب(HDL) در سرم خون زنان سیگاری بین ۴۰ تا ۴۵سال مصرف‌کننده قرص‌های جلوگیری از بارداری(OCP) کمتر از زنان مصرف کننده قرص غیرسیگاری می‌باشد.

● تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای اعصاب

مصرف دخانیات باعث کاهش تاثیر تعداد زیادی از داروهای موثر در بیماری‌های عصبی می‌گردد. داروهایی نظیر بنزودیازپین‌ها (مانند دیازپام، آلپرازولام)، ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای (مانند ایمی پرامین، نورتریپتیلین)، فنوتیازین‌ها، فلووکسامین، اولانزاپین و کافئین در افراد مصرف کننده دخانیات دچار اختلال در متابولیسم شده و کارایی درمان خود را تا حدی از دست می‌دهند. تاثیر منفی دخانیات روی داروهای اعصاب هم به واسطه افزایش فعالیت آنزیم‌های کبدی و هم اثرات تحریکی نیکوتین روی مغز می‌باشد.

● تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای قلبی

مصرف دخانیات چند روش روی دستگاه قلبی‌عروقی و نحوه تاثیر داروهای مربوط به آن موثر است. در عین حالی که بعضی داروهای قلبی‌عروقی مانند هپارین و وارفارین به توسط کبد درون بدن زودتر از بین می‌رود، تاثیر نیکوتین و دیگر ترکیبات سمی حاصل از سوخت دخانیات (مانند گاز مونو اکسید کربن)، باعث افزایش ضربان قلب، تنگی عروق و افزایش فشار خون می‌گردد و تاثیر داروهایی مانند آتنولول، متوپرولول و پروپرانولول را با اشکال مواجه می‌کند لذا در صورت مصرف هم‌زمان این دو حتما با پزشک متخصص خود مشورت لازم را نموده و در زمان ترک نیز با آنان در زمینه تغییر مقدار دارو مشاوره نمایید.

● تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای مسکن

با اینکه تاثیر منفی دخانیات روی مسکن‌های ساده مانند استامینوفن به اثبات رسیده ولی عمده تداخل دخانیات در اثر بخشی مسکن‌های مخدر خود را نشان می‌دهد، به طوری که افراد سیگاری اگر در مواردی مانند سنگ کلیه و دیگر موارد مشابه، نیاز به مسکن‌های قوی و مخدر داشته باشند،

اثر بخشی این داروها با اشکال مواجه خواهد شد. همچنین در افراد معتاد سیگاری با افزایش مصرف دخانیات نیاز آنان به مواد مخدر بیشتر می‌گردد. این پدیده به دو دلیل قابل توجیه است یکی تسریع از بین رفتن کبدی این داروها به واسطه دخانیات و دیگری مصرف دارو برای از بین بردن علایم نشانگان محرومیت از نیکوتین می‌باشد.

● تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای گوارشی

ترکیبات سمی موجود در سیگار علاوه بر از بین بردن اثرات داروهای ضد اسید مانند رانیتیدین و سایمتیدین، خود با تحریک ترشح اسید معده، کاهش خون‌رسانی در دستگاه گوارش و افزایش تحرک معده و روده باعث مقاومت به درمان‌های رایج در زخم معده و روده می‌گردد، به طوری که متخصصان گوارش یکی از مهم‌ترین علل عود زخم و یا عدم بهبود با وجود درمان را مصرف دخانیات می‌دانند.

● تاثیر دخانیات بر داروهای تنفسی

اثر آن را در داروهای بازکننده مجاری تنفسی که عمدتا در آسم و برونشیت به کار می‌رود، می‌یابیم. این اثرات به قدری بارز است که حتی در اشخاصی که در معرض دود دست دوم سیگار نیز قرار دارند، نیز نیاز به تغییر مقدار دارو داریم. در عین حال اثرات تحریکی دود دخانیات و ایجاد تنگی مجاری تنفسی و نیز غلیظ شدن ترشحات مجاری به واسطه فلج مژک‌ها (ناشی از دود سیگار) نیز به این اشکال دامن می‌زند.

دکتر آرش نیک‌خلق