آنچه باید درباره هپاتیت بدانید

کبد, بزرگ ترین و پیچیده ترین عضو و با وزن حدود ۱۵۰۰ گرم ۵ ۱ کیلوگرم بزرگ ترین غده بدن است که ساخت, ذخیره, تغییر و ترشح مقدار زیادی از مواد متابولیکی بدن را به عهده دارد

کبد، بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین عضو و با وزن حدود ۱۵۰۰ گرم (۵/۱ کیلوگرم) بزرگ‌ترین غده بدن است که ساخت، ذخیره، تغییر و ترشح مقدار زیادی از مواد متابولیکی بدن را به عهده دارد...

این غده، خون غنی از موادغذایی را از دستگاه گوارش دریافت می‌کند و سپس مانند یک لابراتوار عظیم عمل تنظیم، ساخت، ذخیره‌سازی، ترشح، تبدیل، انتقال و تجزیه بسیاری از مواد موردنیاز و استفاده بدن را انجام می‌دهد. برخی کبد را عضوی نجیب می‌دانند، چون باوجود درگیری با ویروس‌ها، میکروب‌ها و بیماری‌های مختلف بدون ایجاد علامت و نشانه به کار خود ادامه می‌دهد، بنابراین، زمانی علایم و نشانه‌های بیماری‌های کبدی ظاهر می‌شوند که زمان طلایی اقدام‌های پزشکی از دست رفته است.

یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که کبد را تهدید می‌کند، التهاب و آلودگی آن با ویروس‌های خانواده هپاتیت است. با توجه به اینکه آلودگی به این ویروس‌ها قابل‌پیشگیری است، روز ۲۸ ماه ژوئیه مصادف با ۷ مرداد، به ابتکار سازمان جهانی بهداشت روز مبارزه با «هپاتیت‌ها» نامگذاری شده است؛ اقدامی برای اطلاع‌رسانی و جلب توجه افکار عمومی به اهمیت پیشگیری و مقابله با آن. به همین بهانه با دکتر سیدمؤید علویان، فوق‏تخصص بیماری‏های گوارش و کبد و بنیانگذار و رییس مرکز هپاتیت تهران، به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

▪ علت اینکه روز ۲۸ ژوئیه روز جهانی هپاتیت نامیده شده، چیست؟

سازمان جهانی بهداشت این روز را روز جهانی هپاتیت نامیده است. در این روز، کشورها باید مردم خود را در مورد بیماری هپاتیت آگاه‌تر کنند. البته ما در سال ۷۶-۷۵ با کمک وزارت بهداشت، هفته‌ای را به عنوان هفته‌ مبارزه با هپاتیت نامگذاری کردیم. چند سالی در این هفته تبلیغات زیادی درباره بیماری هپاتیت انجام و اطلاعات زیادی به مردم داده می‏شد. مثلا روزنامه‌ها مطالب بیشتری در این زمینه منتشر کرده‌اند، صداوسیما برنامه‌هایی مرتبط با این بیماری پخش می‌کرد اما به دلایلی نام هفته هپاتیت برداشته شد. در سال ۲۰۰۸ میلادی یک انجمن غیردولتی به سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد داد ۲۸ ژوئیه که مصادف با روز تولد پروفسور بلومبرگ کاشف ویروس هپاتیت B و واکسن هپاتیت بود، روز جهانی هپاتیت نامیده شود. به این بهانه از دولت‌ها، مراکز علمی، رسانه‌ها و همه بخش‌های تاثیرگذار تقاضا شد تا با اطلاع‌رسانی مناسب، سطح آگاهی مردم را درباره بیماری هپاتیت B بالا ببرند.

▪ شما برای مبارزه با بیماری هپاتیت و افزایش آگاهی‏های مردم چه کردید؟

تلاش ما نیز اطلاع‌رسانی بیشتر درباره بیماری هپاتیت B و C به مردم است. اگر مردم درباره بیماری دانش کافی داشته باشند و در مواقع خطر، راه‏های پیشگیری را بدانند دیگر هیچ ترسی از بیماری‌ هپاتیت نخواهیم داشت. در حال حاضر ما در کشور یک شبکه تحقیقاتی هپاتیت داریم که در این شبکه ۵۰ مرکز دانشگاهی با یکدیگر همکاری می‌کنند. یکی از وظایف این شبکه،‌ انجام کارهای آموزشی و ارتقای سطح دانش مردم است. ارتباط با مراکز علمی دنیا و ایجاد یکنواختی در ارائه خدمات، کمک به تحقیقات مشترک و کلان در سطح کشور در مورد بیماری هپاتیت نیز از دیگر وظایف این شبکه است. باید بدانید اطلاع‏رسانی درباره هپاتیت مربوط به رشته خاصی نیست. ما در کشور مراکز و انجمن‌های علمی متعددی داریم که همه آنها از جمله انجمن گوارش و کبد، انجمن عفونی، انجمن ویروس‌شناسی، انجمن متخصصان داخلی و دیگر ابزار اطلاع‌رسانی، در کاهش بار بیماری هپاتیت تاثیرگذار هستند. تمام تلاش ما این است که با کمک روزنامه‌ها، مجله‌ها، رسانه ملی و... اطلاعات کافی و صحیحی را در اختیار مردم قرار بدهیم.

▪ در حال حاضر وضعیت آگاهی مردم در زمینه بیماری هپاتیت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

امروزه به‏دلیل دسترسی راحت‏تر به اطلاعات، توسعه اینترنت و ایجاد سایت‌های آموزشی وضعیت مردم از نظر آگاهی بیشتر از گذشته است. متاسفانه این بیماری بین افرادی که از نظر مالی و اجتماعی فقیرتر هستند، بیشتر دیده می‌شود به همین دلیل اگر بخواهیم اثرگذاری بیشتری بر این افراد داشته باشیم باید نظام شبکه‌ای PHC یا نظام شبکه‏ای مراقبت‏های اولیه بهداشتی‏مان را درگیر کنیم. متاسفانه شبکه بهداشتی ما در حاشیه شهرها خیلی قوی عمل نمی‏کند ولی در روستاها وجود بهورز و به‏خصوص پزشک خانواده فرصت مناسبی را برای ارائه آموزش‌های لازم به خانواده‌ها فراهم کرده است. اگر پزشک خانواده بداند چه وظایفی در مقابل افراد تحت‌ پوشش خود برعهده دارد، می‌تواند حلقه گمشده نظام سلامت باشد و مشکلات زیادی را حل کند. به هر حال بخشی از آموزش‌های ما آموزش‌ حضوری و چهره‌به‌چهره است که می‌تواند توسط بهورزان، کارشناسان بهداشت، پزشکان خانواده و حتی پزشکان متخصص به افراد جامعه ارائه شود. اما متاسفانه مشکلی که داریم این است که از یک‌سو آگاهی مردم را افزایش می‏دهیم تا بیماری و راه‌های پیشگیری از آن را بشناسند و از سوی دیگر ترس و هراس از بیماری افزایش پیدا و مشکل‌های خانوادگی‏شان بیشتر می‌شود. برخی فکر می‌کنند اگر فردی هپاتیت دارد دیگر نباید با او ازدواج کرد، نباید از او بچه‌دار شد یا نباید با او معاشرت کرد و اینها بدآموزی‌ها و خرافه‌هایی است که باید از ذهن مردم پاک شود. مردم باید بدانند بیماری هپاتیت قابل‌پیشگیری، قابل‌‌کنترل و قابل‌درمان است پس باید سعی کنند راه‌های انتقال آن را بشناسند.

▪ قطعا در این راه چالش‌هایی هم داشته‌اید. درست است؟

بله! مهم‌ترین چالش ما این است که جمعیت جوانی داریم که در معرض خطر و آسیب است و ممکن است به دلیل رفتارهای پرخطری که انجام می‌دهد در معرض ابتلا به هپاتیت B و C قرار بگیرد. همچنین ما به داروهای جدیدتری نیاز داریم که امکان تهیه آنها در حال حاضر برایمان مقدور نیست. ما نمی‌گوییم در بحث کنترل هپاتیت همه کارها خوب پیش می‏رود. بیماران ما مشکل‌های بیمه‌ای، دارویی و حمایتی متعددی دارند. تقاضای من از بیماران مبتلا به هپاتیت در تمام مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها این است که اقدام به تشکیل انجمن‌های خیریه مستقل کنند تا بتوانند در زمینه جذب کمک‌های مردمی برای حل مشکلاتشان موثر باشند.

▪ مهم‌ترین دغدغه شما در حال حاضر در بحث کنترل بیماری هپاتیت چیست؟

اینکه متاسفانه هنوز یک برنامه جامع کشوری برای درمان و کنترل هپاتیت B و C نداریم. به‏خصوص اینکه سازمان بهداشت جهانی کشورها را مکلف کرده است در سال ۲۰۱۲ برنامه خود را در زمینه کنترل و درمان هپاتیت به این سازمان تحویل دهند. البته وزارت بهداشت یک برنامه جامع

۵ ساله تهیه کرده است که به اعتقاد من این برنامه به‌عنوان یک مدل در منطقه قابل ‌ارائه است اما نگران این هستیم که این برنامه اعتبار کافی برای اجرا نداشته باشد.

▪ با توجه به ۲۰ سال تجربه در بحث کنترل و درمان هپاتیت چه توصیه‌ای به مردم دارید؟

توصیه‌ام به مردم این است که ضمن کسب اطلاعات صحیح، با اطلاعات غلط و خرافه‌ای که در جامعه وجود دارد مبارزه کنند. علاوه بر اینکه آگاهی خود را در زمینه بیماری هپاتیت افزایش می‌دهند و سطح بهداشتشان را بالا می‌برند وسواس نداشته باشند. با بیمار مبتلا به هپاتیت هم می‌توان ازدواج و هم می‌توان زندگی کرد.

● دستاوردهای ایران در مقابله با هپاتیت

ما از سال ۱۹۹۳ یعنی از حدود ۱۹ سال پیش واکسن هپاتیت B را به نوزادانمان تزریق می‏کنیم. تمام مطالعه‌های کشور نشان می‌دهد که شیوع هپاتیت B در نوجوانان کاهش جدی و بارزی داشته و درصد شیوع بیماری در کل جامعه کم شده است. به همین دلیل ما از نقطه شیوع متوسط هپاتیت به سمت شیوع کم در حال حرکت هستیم. این یک موفقیت بزرگ است که نمی‌توان منکر آن شد.

علاوه بر هپاتیت B ما مشکل هپاتیت C را هم داریم که قبل از سال ۱۳۷۵ از راه خون و بعد از آن از راه اعتیاد تزریقی شیوع پیدا کرد. به همین دلیل بیماران هموفیلی، دیالیزی، تالاسمی، معتادان تزریقی و تمام کسانی که قبل از سال ۷۵ سابقه تزریق خون داشته‏اند در معرض خطر بیشتری هستند. در حالی که طی ۱۰ سال گذشته، غربالگری بیماری‌ها و درمان آنها در این گروه‌های خاص و اجرای برنامه کاهش آسیب در معتادان تزریقی در سال‌های اخیر توانسته به‏طور جدی هپاتیت C را در جمعیت‌های مختلف کاهش دهد.

طبق مطالعه‌های جدید ۵۰ درصد از بار بیماری هپاتیت C در کشور کاهش یافته است.

امروزه روش کنترل هپاتیت C ما درمورد بیماران هموفیلی و تالاسمی به عنوان یک مدل جهانی مورد قبول است.

طی ۴ سال گذشته، بیش از ۲۶۰۰ بیمار هموفیلی و تالاسمی که به بیماری هپاتیت C مبتلا بوده‌اند در ۱۳ مرکز دانشگاهی به صورت رایگان معالجه و بیش از ۶۰ درصد آنها درمان شده‌اند، یعنی بین ۵۰ تا ۶۰ درصد از بار هپاتیت بین گروه‌های خاص کاهش یافته است. میزان مطالعه‌ها و مقاله‌هایی که در زمینه هپاتیت از ایران به چاپ می‌رسد، ۳ برابر بیشتر از تمام مقالات منتشر شده در منطقه یعنی ۲۶ کشور عضو EMRO (کشورهای حوزه مدیترانه شرقی) است.

خوشبختانه ما قادریم داروهای ضد ویروس هپاتیت B، واکسن هپاتیت B و داروهای ضدهپاتیت C را در کشور تولید کنیم. ما در شیراز قوی‌ترین مرکز پیوند کبد خاورمیانه را داریم که میزان بقا و زنده‌ماندن بیماران آن پس از ۵ سال عددی است که با بسیاری از مراکز دنیا رقابت می‌کند. این اتفاق‌ها واقعی و حاصل کار و تلاش گروهی است. البته دنیا در حال پیشرفت است و ما باید سعی کنیم خود را به آنها برسانیم.

گفت‌وگو با دکتر سیدموید علویان رییس مرکز هپاتیت تهران به مناسبت روز جهانی هپاتیت

مریم منصوری