لزوم نقد مناسک عزاداری

برنامه‌های مناسبتی صدا و سیما در ایام عزاداری محرم را می‌توان بازنمایی از فضای جامعه در این دهه ارزیابی کرد. چراکه ماه محرم و مناسک عزاداری خاص آن به عنوان بخش مهمی از زندگی …

برنامه‌های مناسبتی صدا و سیما در ایام عزاداری محرم را می‌توان بازنمایی از فضای جامعه در این دهه ارزیابی کرد. چراکه ماه محرم و مناسک عزاداری خاص آن به عنوان بخش مهمی از زندگی شیعیان محسوب می‌شود و به واسطه نمادهای خودش فضای عمومی جامعه را به فضایی ایدئولوژیک تبدیل می‌کند.

این ایدئولوژی و تفکر از طریق نمادهای مختلف از جمله علم و کتل‌ها و پارچه نوشته در روستاها و شهرها قابل مشاهده است و در رسانه‌ها نیز بخوبی بازنمایی می‌شود. با این حال چند سالی است که برخی مناسک محرم مورد نقد قرار گرفته و برخی این‌گونه مواجهه با واقعه عاشورا را نوعی انحراف از گفتمان اولیه آن می‌دانند.

برای تغییر فرهنگ عزاداری که طی سال‌های اخیر بارها پیرامون آن بحث و بررسی صورت گرفته، مهم‌ترین ابزار رسانه است و تلویزیون در این بین می‌تواند پررنگ‌ترین نقش را ایفا کند. نقد شیوه‌های عزاداری که از تریبون‌های مختلف به آن پرداخته می‌شود می‌تواند ابتدا از طریق فرهنگسازی و با ابزار رسانه صورت بگیرد چراکه در هر حال رسانه می‌تواند هم به مناسک‌گرایی توجه کند و هم در‌جهت فرهنگسازی و کمرنگ‌تر‌کردن شیوه‌های غلط و بی‌محتوا وارد عمل شود.

مفهوم‌گرایی در این زمینه و تاکید بر محتوای قیام عاشورا از طریق ساختارهای نمایشی، مجموعه‌های تلویزیونی و تله‌فیلم‌ها قطعا بیشترین تاثیر را خواهد داشت. گونه‌های نمایشی و ساخت سریال‌های مناسبتی فضایی را به وجود می‌آورند که فرهنگسازی از طریق ملودرام و در بستری دراماتیک با تاثیرگذاری مضاعف صورت بگیرد حال آن‌که این ملودرام‌ها نیز پس از یک دهه نیاز به آسیب‌شناسی دارند تا خود در بستر مناسک‌گرایی مطلق گرفتار نشوند. همچنین نباید فراموش کرد که مداحی‌های مرتبط با عزاداری عاشورا نیز از این نقدها دور نمانده و این انتقادها طی سال‌های اخیر به اوج خود رسیده است.

با این همه هنوز می‌توان امیدوار بود تا این نقدهای سازنده بتواند بر فرهنگ عامه عزاداری تاثیر خود را بگذارد و با ساخت برنامه‌های تخصصی در این حوزه به آسیب‌شناسی و بررسی شیوه‌های مداحی و عزاداری در کشور پرداخت. فضای نقد و آسیب‌شناسی را باید از نگاه‌های نخبه‌گرایانه خارج کرد و با زبانی عام در برنامه‌های محرم تلویزیون جای داد. اگر این آسیب‌شناسی‌ها را به زبان عامه نزدیک کنیم سرعت تغییرات بیشتر خواهد شد.

مبینا بنی‌اسدی