مثبت نگری نه ساده لوحی

● پرسش:
چگونه می توان روحیه مثبت نگری را در انسان تقویت و از آفات منفی نگری پرهیز نمود؟ آیا مثبت نگری لزوماً به ساده لوحی و ساده انگاری نمی انجامد؟
● پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این …

پرسش:

چگونه می توان روحیه مثبت نگری را در انسان تقویت و از آفات منفی نگری پرهیز نمود؟ آیا مثبت نگری لزوماً به ساده لوحی و ساده انگاری نمی انجامد؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سؤال مباحثی همچون مفهوم مثبت نگری، اهمیت مثبت اندیشی، اقسام مثبت نگری شامل خوش بینی به خدا، خوش بینی به خود و خوش بینی به دیگران مطرح شد. اینک در ادامه دنباله مطالب را پی می گیریم.

خوش بینی، نه ساده لوحی

هرگز مثبت اندیشی به معنای ساده اندیشی و ساده لوحی نیست. باید میان این دو مقوله تفاوت قائل شد. ساده لوحی برپایه بی مسئولیتی است، برخلاف خوش بینی که آگاهانه و مسئولانه است. مومن در عین حال که به دیگران حسن ظن دارد، زیرک و باهوش و حساس نیز است تا هیچ کس از او سوءاستفاده ننماید؛ لذا اسلام به هوشیاری در انتخاب شریک و سند نوشتن و گواه گرفتن در بسیاری از معاملات تاکید کرده است. جالب این که طولانی ترین آیه قرآن درباره ضرورت تنظیم قرارداد، همراه با شاهد گرفتن در هنگام داد و ستدهای مدت دار است. (بقره-۲۸۲)

اسلام، خوش گمانی بی جا را مردود دانسته است، که در ادامه به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم:

خوش بینی در شرایط نامساعد:

امام علی علیه السلام می فرماید:

هرگاه خوبی بر روزگار و مردم آن غالب آید، اگر کسی به دیگری گمان بد برد، در حالی که از او عمل زشتی آشکار نشده، ستم کار است و اگر بدی بر زمانه و مردم آن غالب شود و کسی به دیگری خوش گمان باشد، خود را فریب داده است. (نهج البلاغه قصار ۱۱۴) اسماعیل، فرزند امام صادق علیه السلام می خواست مال خود را در اختیار مردی از قریش قرار دهد که برای تجارت عازم یمن بود. بدین منظور با پدرش مشورت کرد، حضرت فرمود: آیا تو نمی دانی که این شخص شراب خوار است؟ اسماعیل گفت: مردم چنین می گویند. امام علیه السلام فرمود: فرزندم! به او اعتماد مکن و مالت را به او مسپار. اسماعیل اندرز پدر را نادیده گرفت و مالش را به او داد. آن مرد به یمن رفت و اموال اسماعیل را تلف کرد و به وی هیچ نداد.

در موسم حج، اسماعیل همراه با امام علیه السلام مشغول طواف بود و دعا می کرد تا خداوند مالش را به او برگرداند. آن حضرت به او رسید و دست مبارکش را بر پشت وی گذاشت و فرمود: فرزندم، به خدا سوگند! که تو را بر خدا حقی نیست و در برابر مالی که از تو تلف شده است، اجری نخواهد بود؛ زیرا به شراب خوار اعتماد کردی. قرآن می فرماید: اموالتان را به افراد کم خرد نسپارید. (نساء-۵) کدام شخص کم خرد از شارب الخمر سفیه تر است؟ هرگاه دسته ای از مومنان نزد تو شهادت دادند آنها را تصدیق کن و شراب خوار را (با خوش بینی بی جا) امین خود قرار مده.(وسائل الشیعه ج۱۳، ص۲۳۰)

خوش گمانی در مورد دشمن:

امام علی علیه السلام می فرماید:

هنگامی که با دشمنت پیمان صلح بستی کاملا از او برحذر باش؛ زیرا دشمن گاه نزدیک می شود تا طرف مقابل را غافل گیر کند. پس در چنین شرایطی احتیاط را از دست مده و حسن ظن خویش را متهم ساز. (نهج البلاغه، نامه ۵۳)

۳-ساده اندیشی در انتخاب کارگزاران: دین مبین اسلام بر لزوم رعایت احتیاط در گزینش افراد برای پست های کلیدی تاکید کرده است. امام علی علیه السلام به مالک اشتر می فرماید:

در انتخاب منشیان، هرگز به زیرکی و خوش بینی خود تکیه مکن، زیرا مردان زرنگ طریقه جلب نظر و خوش بینی زمام داران را با ظاهرسازی و تظاهر به خوش خدمتی، خوب می دانند.(همان)