امسال سال سالمندان است

گفت و گو با رییس اداره سالمندان وزارت بهداشت درباره شعار امسال روز جهانی بهداشت

جمعیت جهان در حال خاکستری‌شدن است. سازمان جهانی بهداشت نیز به همین منظور شعار امسال روز جهانی بهداشت را به سالمندان اختصاص داده؛ «سالمندی و سلامت» با تاکید بر «زندگی سالم، طول عمر بیشتر» شعار امسال روز جهانی بهداشت است...

براساس برآوردهای انجام‌شده، بیش از ۶۰ درصد سالمندان جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. این تعداد تا سال ۲۰۵۰ به ۸۰ درصد خواهد رسید. وضعیت در کشور ما نیز مشابه است و طی ۴۰ سال آینده، یک‌چهارم جمعیت کشورمان را سالمندان تشکیل خواهندداد. حال این سوال مطرح است که آیا آمادگی تامین نیازهای سالمندان را داریم؟

دکتر پریسا طاهری، رییس اداره سالمندان و متخصص طب سالمندی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به سوال‌های ما درمورد وضعیت سالمندان و سلامت آنها پاسخ داده‌اند.

▪ خانم دکتر! چرا سازمان جهانی بهداشت امسال شعار خود را «سالمندی و سلامت» انتخاب کرده‌است؟

علت توجه خاص سازمان جهانی بهداشت به سالمندان، حساسیت دوران سالمندی و تغییر روند جمعیتی در دنیاست. کل جمعیت دنیا در حال خاکستری شدن است و کشور ما نیز مستثنی نیست. اگر بخواهیم نگاه دقیق‌تری به موضوع داشته باشیم، خواهیم دید تلاش همه دست‌اندرکاران حوزه سلامت و بهبود شاخص‌های بهداشتی باعث افزایش طول عمر بشرشده و سالمندشدن جمعیت جهان را باید موفقیت بزرگ جوامع بشری دانست و به آن نگاه مثبت داشت اما مساله‌ای که اهمیت زیادی دارد، چگونه پیرشدن و سپری‌کردن دوره سالمندی است.

سالمندی دوران ناتوانی و وابستگی نیست، به شرط آنکه از دوران جوانی و بزرگسالی برای این دوران مهم زندگی برنامه‌ریزی کنیم.

▪ گفته می‌شود تغییرات الگوی سنی در ایران سرعت زیادی گرفته و جمعیت سالمندان کشور در حال رشد است، اما این میزان رشد جمعیت سالمندان در کشورهای پیشرفته بین ۲۰۰-۱۰۰ سال است، در حال حاضر جمعیت سالمندان کشور چگونه است؟

بله، در تمام دنیا جمعیت سالمندان در حال رشد است. طبق بررسی‌های انجام‌شده، از سال ۱۹۸۰ تاکنون، جمعیت ۶۰ سال و بالاتر ۲ برابر شده و پیش‌بینی شده در سال ۲۰۵۰ جمعیت ۸۰ ساله‌ها، ۴ برابر شود. علاوه بر این، برای اولین‌بار در تاریخ زندگی بشر، پیش‌بینی شده جمعیت ۶۵ سال و بالاتر طی ۵ سال آینده بیشتر از کودکان زیر ۵ سال خواهدبود و باز پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، تعداد افراد ۶۵ سال از کودکان زیر ۱۴ سال بیشتر باشد. در ایران نیز در حال حاضر بیش از ۵ میلیون سالمند وجود دارد یعنی بیش از ۷ درصد جمعیت کشورمان سالمند هستند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۳۰، سالمندان ۲۵-۲۱ درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص دهند. در حقیقت می‌توان گفت در ۴۰ سال آینده، تقریبا یک‌چهارم جمعیت ایران سالمند خواهند بود.

▪ به چه افرادی سالمند گفته می‌شود؟

سوال خوبی پرسیدید. سالمندی تعاریف مختلف و تقسیم‌بندی‌های متفاوتی دارد؛ براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت که بر مبنای تعریف تقویمی است، افرادی که ۶۰ سال سن و بالاتر از آن دارند، سالمند محسوب می‌شوند.

▪ محورهایی که سازمان جهانی بهداشت به مناسبت روز جهانی بهداشت بر آن تاکید دارد، چیست؟

سازمان جهانی بهداشت ۸ محور مهم را برای توجه بیشتر به سالمندان و سلامت آنها مدنظر قرار داده است؛ پیشگیری از سقوط یا افتادن، ایجاد شهرهای دوستدار همه سنین که سالمندان بتوانند با سلامت در آن زندگی کنند، عرضه انواع خدمات موردنیاز برای سالمندان، توجه به تغییرات دموگرافیک جمعیتی در کشورها، توجه به کرامت انسانی و سالمند آزاری، ورود آموزش تخصصی طب سالمندان به تمام رشته‌های مرتبط و توجه به وضعیت سالمندان در حوادث و بلایا.

▪ اگر بخواهید مهم‌ترین بیماری‌هایی که سالمندان با آن دست به گریبان هستند نام ببرید، چه مواردی را ذکر می‌کنید؟

معمولا سالمندان با حداقل ۲ یا چند بیماری همزمان دست به گریبان هستند؛ اختلال حافظه، بیماری‌های اسکلتی عضلانی مانند پوکی‌استخوان، آرتروز، دیابت، افسردگی، اختلال‌های خواب، بیماری‌های دهان و دندان و فشارخون بالا و بیماری‌‌های قلبی‌–‌عروقی مهم‌ترین بیماری‌هایی هستند که سالمندان به آنها دچار می‌شوند. شاید بتوانیم بگوییم پوکی استخوان و کمبود ویتامین D در سالمندان کشورمان بیشتر دیده می‌شود، اما نکته مهم این است که سلامت فقط سلامت جسمی نیست و زمانی که سلامت روان، رفاه اجتماعی و سلامت جسمی در کنار هم باشد، فرد سالم است و اختلال در هر کدام سلامت فرد را به خطر می‌اندازد.

▪ همان‌طور که بیان کردید، سلامت فقط در جسم خلاصه نمی‌شود، سالمندان با معضلات زیادی درگیر هستند؛ مثلا برخی از داروها تحت‌پوشش بیمه نیستند و سالمندان مجبورند برای تهیه داروی موردنیاز در بین داروخانه‌ها سرگردان شوند.

کاملا درست است، یکی از مشکل‌های سالمندان برمی‌گردد به تامین خدمات دارویی و درمانی مناسب. متاسفانه تخصص طب سالمندان هنوز برای بیمه‌ها به خوبی جا نیفتاده است و امیدواریم این تعامل برقرار شود. یکی دیگر از مشکل‌هایی که سالمندان با آن درگیر هستند، سوءتغذیه دوره سالمندی است. بسیاری از سالمندان به دلیل اختلال‌های دهان و دندان، موادغذایی موردنیازشان را دریافت نمی‌کنند و دچار سوءتغذیه می‌شوند. اختلال حافظه نیز یکی دیگر از مسایلی است که کمتر به آن توجه شده و مردم تصور می‌کنند هر کس پیر می‌شود، دچار اختلال حافظه خواهد شد و این موضوع را جدی نمی‌گیرند. علاوه بر این، غفلت از نیازهای سالمندان به نوعی سالمندآزاری است و اگر از نیازهای سالمندان غفلت شود با خیل عظیمی از جمعیت ناتوان روبرو خواهیم بود. نقش خانواده‌ها برای رسیدگی به سالمندان و حفظ کرامت و منزلت آنها اهمیت زیادی دارد.

▪ شما در حرف‌هایتان به تخصص طب سالمندی اشاره کردید، آیا در کشور به تعداد کافی متخصص طب سالمندی داریم؟

زمانی بود که به دلیل ساختار جمعیت، به متخصصان اطفال نیاز داشتیم، اما در حال حاضر به تغییر سیاست‌گذاری‌ها نیاز داریم. البته منظور این نیست که متخصص اطفال دیگر نیاز نیست بلکه با توجه به روند رو به رشد سالمندان در کشور، تربیت متخصصان طب سالمندان باید مورد توجه قرارگیرد و هر چه در این زمینه‌ سرمایه‌گذاری کنیم، در بسیاری از هزینه‌های درمانی صرفه‌جویی خواهد شد. در حال حاضر تنها کلینیک تخصصی سالمندان در بیمارستان‌ طالقانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی واقع است و نیازمندیم این مراکز گسترش پیدا کند.

▪ اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت تاکنون چه برنامه‌هایی را برای سالمندان به اجرا گذاشته است؟

در حال حاضر در اداره ما ۲ برنامه در سطح کلان در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در حال اجراست. یکی مراقبت‌های ادغام‌یافته که سلامت روانی و جسمی سالمندان را ارزیابی می‌‌‌کند و دوم شیوه زندگی سالم با تاکید بر تغذیه سالم که در دانشگاه‌های علوم پزشکی در حال اجراست اما برنامه مهم دیگر سند ملی سلامت، رفاه و منزلت اجتماعی سالمندان ایران است که پیش‌نویس آن آماده‌شده و مراحل قانونی آن در حال طی شدن است. باید بگویم این اولین سند سلامت سالمندان است. در هفته سلامت نیز با نام‌گذاری روزهای مختلف، توجه ویژه مسوولان و مردم را به دوره سالمندی جلب خواهیم کرد و ۸ موردی که سازمان جهانی بهداشت بر آن تاکید داشته، مدنظر خواهد بود.

▪ در پایان اگر توصیه‌ای برای سالمندان دارید، بیان کنید.

دوره سالمندی بخشی از زندگی است که نسبت به سایر دوران اهمیت زیادی ‌ دارد. اگر بتوانیم با توانمندی و حداقل وابستگی این دوران را سپری کنیم و همواره به سلامت خود توجه کنیم و با پزشک خود در تماس باشیم، شیرین‌ترین دوران خواهد بود. باید بدانید بسیاری از دانشمندان موفقیت‌های خود را در دوره سالمندی به دست آورده‌اند. همچنین نباید سالمند را فردی در نظر بگیریم که دیگر موردنیاز جامعه نیست و بیماری‌هایی که با آن مواجه می‌شود، به پیری نسبت دهیم بلکه بیماری‌ها به ریشه‌یابی نیاز دارد.

مهدیه آقازمانی