شهری به وسعت دود

تهران این روزها آلوده است وارونگی هوا از یک طرف و افزایش روز به روز آلاینده های هوایش از سوی دیگر, نه تنها این کلانشهر را بلکه همه ساکنانش را دچار انواع بیماری های جسمی و روحی کرده است

تهران این روزها آلوده است. وارونگی هوا از یک طرف و افزایش روز به روز آلاینده‌های هوایش از سوی دیگر، نه‌تنها این کلانشهر را بلکه همه ساکنانش را دچار انواع بیماری‌های جسمی و روحی کرده است. بیماری‌هایی که تکرار سیاهی آسمان شهر، چشم‌انداز روزهای پس از بهبودی‌شان است و خطر مرگ در انتظارشان. اما چه باید کرد تا رنگ سیاه ابر آلودگی در آسمان پایتخت که این روزها و شب‌ها به‌قدر کافی هم رنگ باران به خود ندیده، کمی رنگ پریده‌تر دیده شود و نفس ساکنانش کمتر به شمارش بیفتد و سبک‌تر بیاید و برود.

«تهران به قدر کافی بزرگراه دارد. به‌اندازه‌ای که در میان کشورهای توسعه‌یافته سرشکسته نمی‌شود و در میان کشورهای در حال توسعه سرش را بالا می‌گیرد اما تعداد بزرگراه‌های ساخته شده و در حال ساخت پایتخت چیزی جز ترافیک و آلودگی هوا به ارمغان نیاورده است. تهران‌امروز دیگر به طراحی و ساخت بزرگراه‌های جدید احتیاج ندارد بلکه نیازمند طراحی، ساخت و توسعه سیستم‌های جدید حمل‌ونقل عمومی است.»

مهرداد تقی‌زاده، مشاور عالی شهردار در امور حمل‌و‌نقل تهران در حالی این نکات را بازگو می‌کند که بیش از

یک سوم و حدود یک چهارم روزهای سال گذشته از خط قرمز آلودگی گذشته‌اند و روزهای زیادی نیز آلوده‌ و پر از آلاینده‌ بوده‌اند و این یعنی هیچ تهران‌نشینی نتوانسته یک فصل از سال گذشته‌اش را با خیال راحت یک نفس عمیق پراکسیژن بکشد.

وی تنها راه‌حل رهایی تهران از بحران آلودگی هوا را توسعه سیستم حمل‌و‌نقل عمومی می‌داند و بر این باور است که هیچ راه‌حل دیگری کارساز نخواهد بود.

«بهترین راه‌حل رهایی هوای پایتخت از آلودگی و تولید مداوم آلاینده‌های مضر، تکمیل و توسعه امکانات سیستم حمل‌و‌نقل عمومی است تا همه شهروندانی که اولویت اول‌شان در رفت‌و‌آمد درون‌شهری، استفاده از خودروی شخصی است، میل و رغبتی به استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل همگانی داشته باشند و استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی نخستین گزینه انتخابی‌شان باشد. نبود ایستگاه‌های متعدد مترو در تمام خیابان‌های پایتخت، ساخته نشدن پارکینگ‌ اختصاصی در بخش ورود و خروج هر ایستگاه‌ قطار زیرزمینی، ناکافی بودن خطوط اتوبوسرانی نسبت به جمعیت تهران و کمبود سطح اتوبوس‌رو خیابان‌ها، همگی از دلایل بروز و افزایش آلودگی در هوای تهران است.

در کشورهای پیشرفته دنیا، سرمایه‌گذاری‌ در بخش حمل‌و‌نقل عمومی شهرها نخست به تجهیز سیستم‌های آمدو‌رفت همگانی مثل اتوبوس، مترو و تراموا پرداخته و توسعه تاکسی در این سیستم در سکوی دوم اهمیت قرار دارد. در حالی که در تهران عکس این موضوع دیده می‌شود. سیستم حمل‌ونقل عمومی کلانشهر تهران با راه‌اندازی خطوط بی‌شمار تاکسی ‌تجهیز شده‌ به‌طوری که تعداد تاکسی‌هایی که خود به‌عنوان خودروهای آلوده‌کننده هوا نقش به‌سزایی دارند در مقابل توسعه و ساخت سیستم اتوبوسرانی و خطوط مترو قابل قیاس نیست.

● ورود دوچرخه به سیستم حمل‌و‌نقل شهری ممنوع!

دوچرخه‌سواری یکی از بهترین گزینه‌های رفت‌و‌آمد شهری است که در تهران توصیه نمی‌شود. بسیاری از تهرانی‌ها به قدری انگیزه پاک نگه‌داشتن هوا را دارند که از دوچرخه برای سفر درون‌شهری‌شان استفاده می‌کنند اما نمی‌دانند این رفت‌و‌آمد به ظاهر سالم در سال‌های بعدی زندگی‌شان، سرطان‌ را به ارمغان می‌آورد.

«فرد دوچرخه‌سوار حین رکاب‌زدن در مقایسه با فردی که در هوای آلوده پیاده‌ راه می‌رود یا با استفاده از هر نوع سیستم حمل‌و‌نقل عمومی به مقصد می‌رسد، پنج برابر بیشتر آلایندگی و ذرات معلق هوا به ریه‌هایش وارد می‌کند. درست است که در ابتدا هیچ عارضه خاصی در سلامت جسمی دوچرخه‌سواران تهرانی رخ نمی‌دهد اما در درازمدت انواع بیماری‌های ریه مانند آسم، تنگی نفس و به‌خصوص سرطان ریه در انتظارشان است.»

این نکته را مهندس تقی‌زاده، کارشناس حوزه حمل‌و‌نقل تهران عنوان می‌کند و بر این باور است که استفاده از دوچرخه در هوای ناسالم کنونی تهران بدترین راه‌حلی است که می‌تواند علاوه بر ضرر‌و‌زیان‌های ناشی از آلودگی هوا به سلامت بدن تهران‌نشینان خسارت وارد کند.

وی می‌گوید: سیستم حمل‌و‌نقل غیرموتوری که شامل پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری است در کشورهای توسعه‌یافته به شکل فرهنگی غالب درآمده در حالی که خیابان‌های تهران در کنار هوای ناسالمش، نه‌تنها هنوز امنیت پیاده‌رو‌هایش تامین نشده و سطوح پیاده‌رویش مطابق با استانداردهای جهانی نیست بلکه خطوط اختصاصی دوچرخه‌سواری ندارد و دوچرخه‌سواران باید در بین خودروها پابه‌پای موتورسواران حرکت کنند تا ترافیک به‌وجود نیاورند و این خود خطرساز است. در حال حاضر ساکنان شهر آمستردام هلند، ۴۵درصد سفر درون‌شهری‌شان را به سیستم حمل‌و‌نقل غیرموتوری اختصاص داده‌اند. ۲۰ درصد شهروندان پیاده‌روی و ۲۵ درصد دیگر دوچرخه‌سواری را به استفاده از سایر امکانات سیستم‌ حمل‌و‌نقل عمومی ترجیح می‌دهند اما این نکته نباید فراموش شود که شهر آمستردام یکی از پاک‌ترین آسمان‌های دنیا را دارد و دوچرخه‌سوارانش دچار سرطان ریه نمی‌شوند.

شاید بهتر باشد تهرانی‌ها برای حفظ سلامتی ریه و دیگر اعضای بدن‌شان ساعت‌های متمادی در صف‌های تاکسی بایستند و رفت‌و‌آمد طولانی‌مدت با اتوبوس‌ها و خطوط مترو را به ابتلا به بیماری سرطان ریه ترجیح دهند. البته این نکته نباید فراموش شود که مهم‌ترین هدف سفر درون‌شهری رفت‌و‌آمدی مطمئن است نه خطرساز و مرگ‌‌آفرین.

● سیستم حمل‌و‌نقل عمومی دوست‌داشتنی است

در کشورهای پیشرفته اروپایی، شاغلان و دیگر افرادی که در یک روز کاری نیاز به سفر درون‌شهری دارند، تنها با استفاده از خطوط مترو و اتوبوسرانی از مبدا به مقصد می‌روند اما در تهران به‌دلیل ضعف سیستم حمل‌و‌نقل عمومی بیشتر افراد شاغل، زنان خانه‌دار و حتی جوانانی که برای تفریح با دوستان‌شان از خانه بیرون می‌روند از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند و رغبتی به استفاده از سیستم‌های حمل‌و‌نقل عمومی ندارند.

طراحی و ساخت ایستگاه‌های اتوبوس‌ تندرو در تمام نقاط شهر نخستین راه‌حل‌ کاهش بخش زیادی از آلودگی هوای تهران است که می‌تواند رغبت و انگیزه‌ای جدید به ساکنان شهر دودگرفته پایتخت در استفاده از سیستم حمل‌و‌نقل عمومی بدهد. اگر هر پایتخت‌نشینی بتواند در کمتر از پنج دقیقه به ایستگاه اتوبوس تندروی مناسب مسیر رفت سفر درون‌شهری‌اش برسد و در کمترین زمان ممکن در مقصد پیاده شود، دیگر جایی برای تعلل وجود ندارد. با راه‌اندازی بخش تندروی اتوبوس‌ خیابان ولیعصر این مساله به وضوح دیده شد. بسیاری از شهروندانی که در این مسیر به سیستم حمل‌و‌نقل عمومی درون‌شهری نیاز نداشتند، امروز رفت‌و‌آمد با اتوبوس تندرو را به استفاده از خودروهای شخصی‌ که جای پارک هم ندارند، ترجیح می‌دهند.

به عقیده مهرداد تقی‌زاده، مشاور عالی شهر در امور حمل‌و‌نقل شهری، تنها راه‌حل رهایی پایتخت از هوای دود گرفته، توسعه بخش حمل‌و‌نقل همگانی است و دیگر هیچ راه‌حلی نمی‌تواند از میزان آلودگی هوای تهران بکاهد. شاید بازگرداندن سوخت دیزلی به سیستم سوخت خودروهای شخصی نیز یکی از بهترین راه‌حل‌های کاهش آلودگی‌های هوا باشد اما در مقایسه با توسعه سیستم حمل‌و‌نقل عمومی تاثیر مثبت کمتری دارد و در مدت زمان طولانی بر کاهش بخش قابل‌توجهی از آلودگی هوای کلانشهر تهران، تاثیرگذار می‌شود.

تهران با جمعیتی بیش از ۱۰ میلیون نفر، یک‌سوم روزهای سالش را با آلودگی به شب می‌رساند. کمتر پیش می‌آید آسمانش رنگ آبی روشن به خود ببیند و خاکستری، چه کمرنگ و چه پررنگ، رنگ لباس روزها و شب‌هایش شده است. خودروهایش ۸۰ درصد سهم تولید آلاینده‌های هوا را به خود اختصاص داده‌اند و ۲۰ درصد باقیمانده هم به دیگر آلوده‌کننده‌‌های هوا مثل صنایع مربوط می‌شود. مشکل آلودگی هوای تهران‌امروز به معضلی بدل شده که چاره‌اندیشی سریع، اجرای برنامه‌های تاثیرگذار کوتاه‌مدت و طرح‌های مفید را می‌طلبد و اگر به آن توجه کافی نشود در آینده‌ای نه‌چندان دور مسئولیت مرگ‌و‌میر بسیاری از پایتخت‌نشینان را برعهده می‌گیرد اما به راستی چه باید کرد و چاره‌ای اندیشید تا با کمک آن تهران و ساکنانش یک شبه از این دود و دم خلاص شوند. آیا روزی می‌رسد هر تهران‌نشین سحرخیزی که صبح پنجره خانه‌اش را باز می‌کند، سهم یک نفس عمیق پر از اکسیژنش را صرف سلامتی‌اش کند؟

چکاوک ابراهیمی