فرهنگ و تربیت ودایی

پیرامون سده ۶ ق.م. در اوج اقتدار روحانیان هندو، که برهمن (Brahmana) نامیده می‌شوند، نظام طبقاتی شدیدی پذیرفته شد که مدت ۲۵۰۰ سال سایه سهمگین خود را بر کشور پهناور هندوستان افکنده بود …

پیرامون سده ۶ ق.م. در اوج اقتدار روحانیان هندو، که برهمن (Brahmana) نامیده می‌شوند، نظام طبقاتی شدیدی پذیرفته شد که مدت ۲۵۰۰ سال سایه سهمگین خود را بر کشور پهناور هندوستان افکنده بود و هنوز هم بقایای آن وجود دارد. پژوهشگران طبقات اجتماعی را کاست (Caste) می‌خوانند که واژه‌ای پرتغالی و به معنای نژاد است. در این نظام چهار کاست اصلی وجود داشت: ۱. برهمان (Brahmanas) طبقه روحانیان ۲. کشاتریاها (Kshatrias) طبقه شاهان، شاهزادگان و جنگاوران ۳. ویشیاها (Vaisyas) طبقه بازرگان و دهقانان ۴. شودراها (Sudras) طبقه کارگران.

معاشرت افراد یک طبقه دیگر شرعا و عرفا ممنوع بود، بخصوص طبقه اخیر که هر گونه تماس، حتی نگاه کردن افراد طبقات بالا به این گروه، گناه کبیره شمرده می‌شد. فروتر از این چهار طبقه، گروهی از بومیان غیرآریایی هندوستان بودند که نجس‌ها (Untouchables) نامیده می‌شدند. افراد این طبقه به هیچ وجه حق نداشتند در محله‌های آن طبقات چهارگانه تردد کنند و هر گاه از باب ضرورت برای حمل زباله به اماکن آنان می‌رفتند، موظف بودند با صدای بلند حضور خود را اعلام کنند که مبادا نگاه افراد طبقات بالا به این گروه بیفتد. در این صورت، بیننده باید با غسل خود را طاهر کند. داد و ستد نیز از راه دور، با گذاشتن پول در مکانی و تقاضای متاع با فریاد و اختفای کامل انجام می‌گرفت. گوش دادن به تلاوت کتاب‌های مقدس نیز بر آنان حرام بود و اگر فردی از ایشان در این مورد استراق سمع می‌کرد، برای مجازات، سرب مذاب در گوش او می‌ریختند. عجیب‌تر اینکه افراد طبقه نجس‌ها به این وضع خو گرفته، آن را حق می‌پنداشتند و باور داشتند که این تیره‌بختی زاییده بدکرداری آنان در زندگانی پیشین است که از طریق تناسخ آن را دریافت کرده‌اند. هر گونه اقدامی برای کم کردن فاصله طبقات چهارگانه (و حدود ۲۰۰۰ طبقه فرعی که بتدریج در ضمن آن چهار طبقه پدید آمد) و دفاع از نجس‌ها، خلاف شرع و غیرمقبول بود. البته این سنت اجتماعی در سال ۱۹۵۵ رسما لغو شد و تنها جلوه‌هایی از آن باقی است. رود خروشان و پر برکت گنگ به معنای تندرو که در بخش بزرگی از هندوستان جریان دارد، از تقدس بالایی برخوردار است و غسل کردن در آن، بخصوص در شهر بنارس (Benares)، عبادتی مهم شمرده می‌شود. نیلوفر (Padma) نیز بسیار مقدس است. قربانی و بویژه قربانی اسب (medha - Asva) که قبلا به عنوان یک عمل عبادی میان آنان معمول بود، بعدا به منظور برآورده شدن حاجات انجام می‌گرفت.

اهیمسا (hinsa - A) به معنای پرهیز از آزار جانداران اصل مهمی است که در زمان‌های بعد، تحت تعالیم مهاویرا مورد توجه قرار گرفت و تاکنون بشدت رعایت می‌شود. این آموزه خوردن گوشت حیوانات را عملی غیراخلاقی می‌داند و این مسئله اثر عجیبی بر شیوه زندگی هندوان باقی گذاشته است. هندوان جسد مردگان خود را می‌سوزانند و خاکستر آن را بر روی گنگ بر باد می‌دهند. قبلا سنت مذهبی این بود که هنگام سوزاندن جسد مرد متوفی، همسر وی نیز به نشانه وفاداری میان توده‌های هیزم می‌خوابید و همراه شوهر می‌سوخت و برای تشویق زنان به این امر به وی لقب ستی (Sati) به معنای بانوی وفادار و بافضیلت عطا می‌شد (این واژه سانسکریت در فارسی و عربی برای تجلیل از بانوان بسیار برجسته به کار می‌رود). اگر احیانا زنی تاب و تحمل این فداکاری را در خود نمی‌یافت، پس از مرگ شوهر موی سر خود را می‌تراشید و جلای وطن می‌کرد. زنده سوزاندن زوجه را انگلیسی‌ها پس از استعمار هندوستان در سال ۱۸۲۹ م. ممنوع کردند و از این منع کمتر تخلف شده است. صائب تبریزی در اشاره به این سنت می‌گوید: چون زن هندو کسی در عاشقی مردانه نیست سوختن بر شمع خفته کار هر پروانه نیست.