شاخص استاد به دانشجویك استاد, ۱۹ دانشجو

بخش آموزش عالی یكی از بخش های طبقه بندی شده در امور اجتماعی است كه عهده دار تربیت نیروی انسانی متخصص در سطوح تحصیلی مختلف است

فعالیت های مربوط به این بخش در قالب ۱۴ برنامه (۸ برنامه آموزشی و ۶ برنامه غیرآموزشی) انجام و آموزش های عالی در این بخش به سه صورت روزانه، شبانه و نیمه حضوری ارائه می شود.

مهمترین جهت گیری های این بخش براساس مفاد برنامه سوم توسعه عبارتند از:

۱- ایجاد هماهنگی بین برنامه های توسعه آموزش عالی با نیازهای توسعه كشور

۲- تنوع بخشی به نظام های عرضه آموزش عالی و توسعه مشاركت های مردمی به منظور پاسخگویی به تقاضای اجتماعی

۳- روزآمد كردن دانشگاه ها و مراكز پژوهشی از نظر دسترسی به اطلاعات روز علمی جهان

۴- روز آمد كردن محتوای رشته های تحصیلی با توجه به نیازهای متنوع

۵- ایجاد و تقویت قطب های علمی در دانشگاه های مستعد

به لحاظ كمی، تعداد كل دانشجویان كشور در سال ،۱۳۸۲ معادل ۱۴۷۷۳۶۰ نفر برآورد شده است كه از این تعداد سهم دانشجویان بخش دولتی معادل ۴۰ درصد (۶۷۴۳۰۴ نفر) و سهم دانشجویان بخش غیردولتی برابر ۶۰ درصد (۱۰۰۳۰۵۶ نفر) است.

در بخش دولتی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری حدود ۸۶ درصد (۵۷۹۲۳۰ نفر) از كل دانشجویان این بخش را به خود اختصاص داده است. تعداد دانشجویان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی از كل دانشجویان این بخش، ۱۴ درصد (۹۵۰۷۴ نفر) است.

در بخش غیردولتی، دانشگاه آزاد اسلامی با تعداد دانشجویی معادل ۹۶۸۲۰۶ نفر، ۹۷ درصد از كل دانشجویان این بخش را به خود اختصاص داده است و ۳ درصد باقیمانده حدود ۳۴۸۵۰ نفر دانشجو مربوط به مؤسسات غیردولتی- غیرانتفاعی است.

تعداد كل اعضای هیأت علمی تمام وقت دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی در سال ،۱۳۸۲ ۳۶۳۹۳ نفر برآورد شده است. از این تعداد ۶۱ درصد (۲۲۲۰۰ نفر) آموزش دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه های دولتی و ۲۹ درصد (۱۴۱۹۳ نفر) آموزش دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی را برعهده دارند.

براساس مفاد برنامه سوم بخش آموزش عالی، شاخص های مهم و كلیدی مربوط به این بخش عبارتند از: تعداد دانشجویان برحسب سطوح تحصیلی، نسبت دانشجو به استاد و پوشش خوابگاهی.

مقایسه ارقام عملكرد دانشجویان برحسب سطوح تحصیلی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اهداف برنامه در همین وزارتخانه نشان می دهد كه تعداد دانشجویان كارشناسی ارشد در سال ۱۳۷۹به میزان ۱۵درصد (۳۵۴۹ نفر) بیشتر از هدف برنامه بوده كه این رقم در سال ۱۳۸۲ به میزان ۱۱درصد (۳۷۸۰ نفر) كمتر از هدف برنامه برآورده شده است.

یكی از موارد قابل تأكید در اهداف كمی و كلیدی بخش آموزش عالی در برنامه سوم، رشد و توسعه دوره های كاردانی و بخش غیردولتی است. این رشد به طور متوسط طی سال های برنامه برای دانشگاه آزاد اسلامی معادل ۳۵ درصد و برای مؤسسات غیردولتی- غیرانتفاعی معادل ۲۰ درصد هدف گذاری شده است. مقایسه ارقام عملكرد مربوط به این سطح با اهداف پیش بینی شده نشان می دهد كه علی رغم تحقق تعداد دانشجویان این سطح در حد بیشتر از اهداف برنامه میزان تحقق ساختار پیش بینی شده در سال نهایی برنامه یعنی ۳۵ درصد برای دانشگاه آزاد اسلامی، محقق نشده است. میزان عدم تحقق تعداد دانشجویان این سطح در مؤسسات غیردولتی- غیرانتفاعی در سال ،۱۳۸۲ ۳۵ درصد بوده است.

بررسی عملكرد شاخص نسبت دانشجو به استاد (بخش دولتی) در گروه پزشكی در سال ۱۳۷۹ معادل ۹ نفر، در سال ۱۳۸۰ معادل ۱۰ نفر و در سال های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ معادل ۸ نفر دانشجو در مقابل هر استاد بوده و این نسبت در گروه غیرپزشكی از ۲۰ نفر در سال های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ معادل ۸ نفر دانشجو در مقابل هر استاد بوده و این نسبت در گروه غیرپزشكی از ۲۰ نفر در سال اول برنامه به ۱۹ نفر دانشجو در مقابل هر استاد در سه سال بعد رسیده است. مقایسه این ارقام با اهداف تعیین شده در مقاطع زمانی مورد بررسی بیانگر بهبود مقدار كمی این شاخص در دو گروه پزشكی و غیرپزشكی است.

در دانشگاه آزاد اسلامی (بخش غیردولتی) این نسبت معادل ۳۸ نفر در سال ۱۳۷۹ و ۲۸ نفر دانشجو در مقابل هر عضو هیأت علمی در سال ۱۳۸۲ است كه در مقایسه با اهداف تعیین شده برای آنها در سال های مذكور بهبود نشان می دهد.

بررسی شاخص پوشش خوابگاهی نشان می دهد كه پوشش خوابگاهی دانشجویان مجرد در سه سال اول برنامه سوم توسعه معادل ۶۰ درصد و در سال ۱۳۸۲ معادل ۶۱ درصد بوده كه نسبت به شاخص هدف در طول برنامه سوم (۵۰ درصد)، ۱۱ درصد بیشتر است.

مروری بر مواد قانونی برنامه سوم توسعه در بخش آموزش عالی نشان می دهد كه این بخش دارای ۵ ماده قانونی است. ارزیابی اقدامات انجام شده در راستای مواد قانونی در برنامه نشانگر آن است كه اقدامات انجام شده برای ۲ ماده قانونی ثمربخش بوده است.

بخش آموزش عالی در برنامه سوم دارای ۱۰ راهكار اجرایی مصوب است. ارزیابی اقدامات انجام شده در راستای راهكارهای اجرایی در برنامه نشانگر آن است كه اقدامات انجام شده برای راهكارهای اجرایی اول (ایجاد هماهنگی بین برنامه های توسعه آموزش عالی با نیازهای توسعه كشور)، دوم (رعایت و اجرای سیاست های كلان توسعه آموزش عالی كشور براساس اهداف كمی) و ششم (هدفمند شدن پژوهش های دانشگاهی و توسعه تحقیقات مرتبط با نیاز بخش های مختلف) ثمربخش بوده است. اهداف پیش بینی شده در راهكارهای اجرایی سوم(تحقق قطب های علمی دركشور)، پنجم (تحول در نظام برنامه ریزی آموزشی و شیوه های آموزشی)، هشتم (بهبود امكانات رفاهی در دانشگاه ها) و نهم (تدوین برنامه جامع و بلند مدت اسلامی شدن دانشگاه ها) نیازمند انجام برخی اصلاحات و اقدامات بیشتر در سال های پایانی برنامه سوم است. اقدامات انجام شده برای راهكارهای اجرایی چهارم (تقویت نظام ارزیابی و اعتبار سنجی علمی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و دانش آموختگان) و دهم (ارائه برنامه سالانه آموزش عالی كشور شامل ایجاد واحدهای آموزش عالی و پژوهشی و...) محدود و سبب تحقق نیافتن اغلب اهداف پیش بینی شده برای این راهكارها شده است.

مهم ترین موانع قانونی و راهكارهای اجرایی در برنامه سوم این بخش عبارتنداز:

- فعال نبودن یك نهاد مستمر و پویای برنامه ریزی در دستگاه های اجرایی (نهادینه نشدن برنامه ریزی در نظام آموزش عالی كشور)

- كم اهمیت شدن فعالیت های پیش بینی شده در ردیف های اعتباری مأموریت گرای برنامه سوم توسعه به دلیل ادغام ردیف های اعتباری مذكور در دستگاه های ستادی به سبب اجرای نظام نوین بودجه در سال۱۳۸۱

و پیشنهادات لازم برای رفع موانع اجرایی و بهبود عملكرد به قرار زیر است:

- ایجاد یك مركز كارا برای مطالعه و پیشنهاد سیاست های برنامه ریزی، تدوین برنامه و اجرای نظام ارزشیابی برنامه یا تجدیدنظر در وظایف مركز مطالعات و توسعه آموزش پزشكی وزارت بهداشت، درمان و آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در جهت تمركز فعالیت مراكز مذكور در برنامه ریزی و نظارت بر اجرای آن

- مشخص كردن فعالیت های اصلی مربوط به ردیف های اعتباری مأموریت گرای برنامه در موافقت نامه هایی كه ردیف های مذكور در آنها ادغام شده است و تعیین دستگاه های ستادی و دانشگاه های مجری فعالیت های تعیین شده در راستای راهكارهای اجرایی.