آموزش و پرورش در بلغارستان

آموزش در مدارس بلغارستان بر مبنای سنت ها و دستاوردهای معقول صورت می پذیرد که با نیازهای جامعه صنعتی امروزی قابل انطباق است

آموزش در مدارس بلغارستان بر مبنای سنت‌ها و دستاوردهای معقول صورت می‌پذیرد که با نیازهای جامعه صنعتی امروزی قابل انطباق است. شبکه گسترده‌ای از آموزش‌وپرورش فراهم شده است که می‌تواند تمامی کودکان مستعد آموزش الزامی را (تاسقف ۱۶ سال ) در مدارس عمومی، حرفه‌ای، تخصصی، خصوصی و شبانه بپذیرد. مؤسسات آموزش عالی در سطح دانشگاه و پایین‌تر از دانشگاه(کالج) امکانات و فرصت‌های لازم را برای ادامه تحصیلات از طریق مطالعه منظم، مرتبط و یا از راه دور و از طریق اشکال گوناگون آموزش پیوسته فراهم می‌کنند. مجموعه مدارس عمومی بر اثر شکل‌گیری مدارس جدید، تعطیلی مدارس قدیمی و دگرگونی‌های دیگر به طور قابل ملاحظه‌ای دچار تغییر وتحول شدند.

در ساختار نظام آموزشی بلغارستان آموزش ابتدایی خود از دو مقطع تشکیل شده است: آموزش مقدماتی از یک‏ تا چهار و آموزش پیش متوسطه ازپنج‏ تا ‏هفت کودکان دبستانی که با موفقیت مقطع اول آموزش دبستانی را به پایان برسانند به کسب مدرک پایان مقطع چهارم نائل می‌شوند. پایان آموزش دبستان از طریق گواهی‌نامه نهایی آموزش دبستان در پایان مقطع هشتم گواهی و تأیید می‌شود. آموزش متوسطه چهار یا پنج سال بعد از پایان دوره آموزش مقدماتی به طول می‌انجامد و در سه نوع مدرسه ارائه می‌شود.‏

مدارس(متوسطه عمومی) و مدارس فنی‌وحرفه‌ای که تحصیلات منتج به دریافت دیپلم ‏Za Sredno Obrazovanie‏ در مدارس متوسطه عمومی و دیپلم

‏Za Sredno Spetzialno‏ ‏Obrazovanie‏ در مدارس متوسطه فنی می‌شود. مؤسسات متوسطه تکمیلی از استقلال آکادمیک برخوردار هستند و در سال ۱۹۹۵، مجلس ملی پنج مؤسسه آموزش دانشگاهی جدید را به تصویب و تأیید رساند.‏

‏ آموزش متوسطه تکمیلی غیردانشگاهی عموماً برای یک دوره سه ساله پس از پایان آموزش متوسطه آغاز می‌شود و به دریافت مدرک تخصصی رشته‌های مختلف منتهی می‌شود. پایان تحصیلات منوط به قبولی در امتحان دولتی است.

در آموزش دوره پیش از دانشگاه، طول دوره آموزش اجباری و سن ورود به دوره هفت سالگی و سن پایان دوره هیجده سالگی است.‏

در دوره مقدماتی آموزش ابتدایی ‏بسته به نوع مدرسه‌ای که این آموزش را ارائه می‌دهد یعنی در ‏دبستان مقدماتی ( از ‏یک تا چهار )‏ طول دوره آموزشی چهار سال و مقطع سنی هفت سالگی تا ده سالگی است. ‏

در دوره مقدماتی متوسطه ‏در مدرسه متوسطه ( از پنجم تا هشتم )‏ طول دوره آموزش چهار سال ‏و مقطع سنی ده سالگی تا چهارده سالگی را شامل می‌شود. گواهی‌نامه آن گواهی‌نامه پایان آموزش ابتدایی است.

در دوره متوسطه عمومی ‏نوع مدرسه‌ای که این آموزش را ارائه می‌دهد مدرسه متوسطه عمومی از ( نهم تا سیزدهم )‏ است و طول دوره آموزش در آن چهار سال، ‏ مقطع سنی چهارده سالگی تا هیجده سالگی است.‏ گواهی‌نامه یا دیپلم اعطایی نیز دیپلم آموزش متوسطه است.

در دوره متوسطه تخصصی نوع مدرسه‌ای که این آموزش را ارائه می‌دهد مدارس فنی‌ و فنی‌حرفه‌ای ‏( از ‏VLLL‏ یا ‏IX‏ تا ‏XII‏)‏، طول دوره آموزش سه سال و ‏مقطع سنی پانزده سالگی تا هیجده سالگی ‏و گواهی‌نامه یا مدرک اعطایی دیپلم آموزش متوسطه تخصصی است.

در دوره فنی‌وحرفه‌ای ‏نوع مدرسه آموزش‌دهنده این مقطع مدرسه حرفه‌ای با ‏طول دوره آموزش دو سال، مقطع سنی هیجده تا بیست سالگی ‏گواهی‌نامه اعطایی گواهی‌نامه صلاحیت حرفه‌ای ‏است.

آموزش و پرورش در بلغارستان در تمامی مقاطع رایگان است و از طریق دولت به واسطه وزارت آموزش و پرورش و علوم پشتیبانی می‌شود. آموزش برای کودکان هفت تا ۱۶ سال اجباری است.

نظام آموزشی بلغارستان از قواعد اروپا پیروی می‌کند. انواع اصلی مدارس متوسطه در کشور به قرار زیر است:

▪ مدارس آموزش عمومی، فنی و حرفه‌ای، مدارس آموزش زبان و مدارس خارجی. ‏

▪ مدارس خصوصی نیز تأسیس شده‌اند و این مدارس شروع به رقابت با مدارس دولتی کرده‌اند.

بیش از ۴۰ مؤسسه آموزشی در بلغارستان مقاطع و مدارک لیسانس و فوق‌لیسانس را ارائه می‌دهند. سال تحصیلی دانشگاه‌های بلغارستان از اول اکتبر شروع و تا نیم سال تحصیلی پاییز و بهار ادامه می‌یابد. برنامه تحصیلی تمام وقت، پنج سال تحصیلی یا ده ترم به طول می‌انجامد، سال آکادمیک ۳۰ هفته به طول می‌انجامد. معمولاً آموزش دانشگاهی به طور رسمی به کنفرانس‌ها، سمینارها و آموزش عملی تقسیم‌بندی می‌شود، با این وجود قابلیت تغییرپذیری در حد عالی وجود دارد. برگزاری سمینارها و جلسات آموزش عملی اجباری است.. مدت آموزش بسته به رشته تحصیلی به طور متوسط ۱۲ ساعت در هفته است. معمولاً کلاس‌ها در هفته یکبار و به مدت ۷۵ دقیقه برگزار می‌شوند، بعضی از کلاس‌ها در دو دوره ۴۵ دقیقه‌ای برگزار می‌شود. دانشجویان بلغاری پس از امتحانات سنجش صلاحیت در تعدادی از مراکز دولتی با تعهد خدمتی پذیرفته می‌شوند. هر امتحان کاملاً رقابتی است و پذیرفته‌شدگان از پرداخت شهریه آموزشی معاف می‌شوند. کسانی که در این امتحان پذیرفته نمی‌شوند، برای مراکز دولتی دیگر به رقابت می‌پردازند با این استثناء که شهریه آموزشی‌‌شان یا به صورت انفرادی یا با گرفتن بورسیه تحصیلی یا وام خودشان پرداخت می‌‌شود. امتحان کتبی سنجش صلاحیت هر ساله طبق تاریخی که از قبل اعلام می‌شود، برگزار شده و بعد از هر نیم سال تحصیلی از دانشجویان ( مطابق با برنامه آموزشی مورد نظر ) امتحان به عمل می‌آید. دوره برگزاری امتحان سه تا چهار هفته است. بسیاری از دانشجویان دانشگاه به تدریس و آموزش علاقه‌مند هستند. مدارس متوسطه تخصصی بلغارستان دانش‌آموختگان بسیار فرهیخته هیجده یا نوزده ساله را پرورش می‌دهد. بسته به برنامه آموزشی و تحصیلی از دانشجویان امتحان تعیین صلاحیت (کتبی یا شفاهی)، امتحان ردی و قبولی به عمل می‌آید. ‏

در این کشور از یک نظام تعیین نمره شش نمره‌ای استفاده می‌شود که نمره شش بالاترین نمره و نمره دو پایین‌ترین نمره است.‏

● آموزش پیش‌دبستانی

آموزش و پرورش پیش‌دبستانی در جمهوری بلغارستان تاریخی یکصد و بیست ساله دارد. این نوع آموزش با بهره‌وری از سنت‌های اروپایی و شاخصه‌های ویژه ملی بلغارستان توسعه پیداکردو در اوایل سال ۱۸۹۱، هنگام آغاز آموزش و پرورش الزامی در کودکستان‌ها تحت مقررات بلغارستان در آمد.‏

درسال۱۹۳۴، نخستین مصوبه قانونی، یعنی فرمان تاسیس آموزش پیش‌دبستانی تصویب شد. این مصوبه آموزش پیش‌دبستانی را به عنوان مرتبه‌ای از آموزش ابتدایی دانست ومرکز سه گانه‌ای را برای آموزش کودکان را مقرر کرد. مصوبه آموزش وپرورش همگانی سال ۱۹۹۱ تاسیس گروه‌ها و کلاس‌های آمادگی را برای بهبود آمادگی کودک برای ورود به مدرسه مفید و ضروری دانست.‏

به موجب مصوبه آموزش و پرورش همگانی سال۱۹۹۱ واصلاحیه قانون آموزش و پرورش همگانی سال ۱۹۹۸ کودکستان‌ها مکان‌هایی هستند که کودکان می‌توانند. از سه سالگی تا بدو ورود به مدرسه در آن ثبت نام کنند. (سن رسمی ورود به مدرسه هفت سالگی است) کودکستان‌ها می‌توانند.از نوع دولتی، تحت نظر شهرداری‌ها ویا خصوصی باشند.ورود کودکان به کودکستان‌ها منوط به خواست و تصمیم والدین یا پرستارانشان است و عملا کودکان دو و نیم ساله نیز در کودکستان‌ها پدیرفته می‌شوند.‏

‏ برای کودکان کم سن وسال تر، مهدکودک‌هایی تاسیس می‌شود. تا تربیت و آموزش آنها را زیرنظر بگیرند. نوع مهدکودکی که زیرنظر شهرداری که با بودجه شهرداری‌ها اداره می‌شود، نوع غالب آن است و تا ۹۵درصد را در بر می‌گیرد. آموزش پیش دبستانی ماهیتی اجتماعی دارد و برای تمامی کودکان گروه سنی ذکر شده در نظر گرفته شده است. برای کودکان فقیر وایتام مدارس شبانه روزی و برای کودکان معلول جسمی یا عقب‌مانده ذهنی کودکستان‌های ویژه‌ای دایر شده است. کودکستان‌های خصوصی با دستور وزیر آموزش و علوم و تقاضای شهروندان بلغاری یا نهادهای حقوقی دایر می‌شود. ولی با بودجه ملی حمایت نمی‌شود. هم‌اکنون، اغلب کودکستان‌های خصوصی در بلغارستان طبق برنامه‌های آموزشی فعالیت می‌کنند.که توسط وزارت آموزش وعلوم تصویب می‌شود. در کودکستان‌های دولتی والدین طبق نرخ‌های تعیین شده از سوی شورای شهر شهریه پرداخت می‌کنند. این نرخ‌ها برمبنای مصوبه مالیات‌ها و شهریه‌های محلی تعیین می‌شود. آماده‌سازی کودکان برای مدرسه در کودکستان یا کلاس‌های آمادگی صورت می‌گیرد.‏

از آموزش پیش دبستانی به عنوان نخستین مقطع نظام تحصیلی یاد می‌شود که پاسخگوی نیازهای آموزشی کودکان سه تا هفت سال است. بیشتر کودکستان‌ها (‏Detska‏ ‏Gradina‏) از طریق شهرداری‌ها تأسیس و اداره می‌شوند. شهریه ثبت نام که به‌طور چشمگیری برای خانواده‌های کم درآمد کاهش یافته است، باید پرداخت شود.

● جهت‌گیری و اهداف آموزشی‏

کودکستان‌ها می‌توانند شرایط لازم را برای رشد و افزایش توانایی‌های کودک و آمادگی او برای مدرسه را فراهم کنند. برای دوره‌های خاص زمانی، تأکید برموضوعات مختلف اعمال می‌شود، اما تنها هدف کودکستان ایجاد شرایط مطلوب برای تربیت وآموزش کودک است. اهداف آموزش پیش دبستانی، بر اساس اهداف آموزش عمومی متغیر است.‏

‏بنابراین، در ارتباط با گرایش به سمت و جنبه انسانی بخشیدن به آموزش وپرورش و دموکراتیک کردن آن بر جستجوی اشکال جدید ارتباط با کودک و همچنین برقراری روابط متقابل عاطفی میان معلم وکودک تأکید می‌شود. تغییرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در جامعه بلغارستان همچنین باعث تشدید تغییراتی در محتوای آموزشی برنامه‌های درسی پیش‌دبستانی شد. الگوی تعامل تعلیمی، تربیتی و شخصیت، محور پس از تغییرات فوق اولویت یافت. فعالیت آموزشی کودکستان‌ها تحت ثاثیر این‌ایده است.

که آموزش وپرورش را باید به سمت کودک محوری و ویژگی‌های خاص او در راه رشد وتوسعه اجتماع هدایت کنیم. آموزش پیش دبستانی هدفش قرار دادن تدریجی کودک در مواجهه با جهان پیرامون و مسائل مربوط به بزرگسالان از طریق انواع فعالیت‌ها، است تا کودک بتواند ارزش‌های انسانی جهان شمول را بیاموزد و خود را برای ابراز وجود مهیا کند. کودک درمحور روند آموزشی قرار داشته و درعین حال بر استقلال و احترام کودک تأکید می‌شود. یکی دیگر از اهداف آموزش پیش دبستانی آماده‌ کردن کودک برای مدرسه است. در این رابطه بر فنون تشخیص میزان آمادگی کودک برای ورود به مدرسه و برخورداری از فرصت‌های برابر برای نیل به آموزش موفقیت‌آمیز تأکید و توجه ویژه‌ای شده است. اولویت‌ها تنها اختصاص به دانش ویژه‌ای که به کودک در کودکستان‌ها ارائه می‌شود ندارد بلکه به مهارتها وعادات خاصی که سبب هماهنگی و سازگاری کودک با جهان جدید و مطالعات نوین می‌شود هم توجه و عنایتی قابل ملاحظه صورت می‌گیرد. ‏

آموزش پیش‌دبستانی در کودکستان‌های شبانه‌روزی، بهداشتی، خاص و نیم روزی و انواع مؤسسات آمادگی برای مدرسه به اهداف و وظایفش دست پیدا می‌کند. نظام آموزش پیش دبستانی بلغارستان به حد وفور تجهیزات لازم در اختیار دارد ومی‌تواند ثبت‌نام کودکان را تا صد در صد در مراکز شبانه روزی انجام دهد. ‏ آموزش پیش‌دبستانی، کودکان سه تا هفت سال را در بر می‌گیرد.‏

‏ حضور و شرکت در کودکستان اختیاری است. در مقابل فعالیت و حضور گسترده دولت که بیش از ۹۵ درصد از کودکستان‌ها را زیرپوشش قرار می‌دهد، بخش خصوصی حضور چشمگیری در این زمینه ندارد ولی در صدد افزایش و گسترش فعالیت خود در این زمینه می‌باشد. ‏

● معضلات آموزشی

مسایل اجتماعی ـ اقتصادی بلغارستان، تأثیری نامطلوب بر ثبت‌نام کودکان در مؤسسات پیش‌دبستانی می‌گذارد. رشد منفی جمعیت همراه با مسایل اجتماعی ـ اقتصادی عواملی هستند که باعث کاهش ثبت نام کودکان در کودکستان‌ها می‌شوند. بیشترین میزان ثبت نام از کودکان در کودکستان‌های شبانه روزی انجام می‌شود. در سال ۱۹۹۰، کودکستان‌های شبانه روزی ۴۵۷۹ واحد از کل ۴۵۹۰ مؤسسات مربوط به کودکان را شامل می‌شد. تعداد کودکستان‌های شبانه روزی طی دوره گزارش شده کاهش یافت و در سال ۱۹۹۰ به ۲۴۴۱ واحد از کل ۳۳۸۱ کودکستان رسید. بخش عظیمی از کودکستان‌های بهداشتی که کودکان گرفتار مشکلات جسمی در آنها تحت آموزش قرار می‌گرفتند، بسته شدند و از تعداد ۵۶۷ واحد د ر سال ۱۹۹۰ تنها یازده واحد در سال ۱۹۹۸ باقی ماند.

یکی از ابتکارات جالب در زمینه فعالیت‌های تعلیمی ـ تربیتی در آموزش این است که حجم و ماهیت محتویات آموزشی موضوع‌های مختلف از طریق دو برنامه تعیین می‌شود:

‏ الف) آموزش کودک در سنین دو تاهفت سال ‏

‏ ب) فعالیت کودکان در کودکستان.‏

انتخاب و ساختار بندی محتویات برنامه درسی عمدتا بر مبنای دو اصل نوع موضوع آموزشی و میزان پیچیدگی موضوع آموزشی صورت می‌پذیرد. این انواع برنامه‌های آموزشی در سطح ملی می‌توانند تأثیرگذار باشند ومعلمان هم این فرصت را دارند که یکی از دو اصل فوق را برگزینند. این برنامه‌ها حول چند محور جهانی است که عبارتند از: ‏

‏محتویات آموزش برنامه‌ها درسی در زمینه‌ها و محورهای جهانی توزیع می‌شود: جهان من، من و دیگران، من و طبیعت و غیره روشی عمده در سازماندهی تعامل‌های تعلیم و تربیتی است. فعالیت‌ها و محیطی که برای کودک هم طبیعی و هم مناسب و ضروری است، عبارتند از: بازی، کلاس، تعطیلات، گردش و غیره. ‏

شیوه‌های اصلی بررسی و آزمایش کودک نیز عبارت است از: بازی، تحلیل کارهای خلاقانه کودک و آزمایش تعلیمی و تربیتی طبیعی.‏

سطوح اساسی به رسمیت شناخته شده برای آزمایش و بررسی نیز عبارت است از خود آگاهی، مهارت‌های حسی، توانایی‌های ادراکی، کنترل عواطف و اراده، و مهارت‌های اجتماعی. ‏

موسسه ملی آموزش و پرورش در زمینه کار در گروه‌های آماده‌سازی مدارس برنامه‌ای را تنظیم کردکه پس از آغاز آزمایشی آن در ۲۵ کودکستان در سال تحصیلی ۱۹۹۸ـ۱۹۹۷ این برنامه برای معرفی فراگیر آن جهت اجرا پیشنهاد شد. علاوه بر این، پروژه‌ای برای کار با کودکانی که از لحاظ اجتماعی مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند، در کشور بلغارستان به اجرا گذاشته می‌شود. هدف اصلی این است که کودکان زبان بلغاری را پیش از ورود به مدرسه بیاموزند و با فرهنگ کشور و نظام ارزشی حاکم بر آن آشنایی دهند. درگروه‌های آماده‌سازی مدارس، شکل عمده آموزش و پرورش حضور درکلاس است که کودکان را برای ورود به نظام کلاس و درس در مدرسه آماده می‌کند. در این مرحله، به صورت خودکار کودکان از گروه سنی خاصی به گروه سنی دیگر وارد می‌شوند و در این رابطه رشد فردی و موفقیت‌های آنها مورد نظر نیست. هم‌ اکنون استانداردهای آموزش دولتی وبرنامه ریزی برای ارزیابی رشد کودک و موفقیت‌های او در حال توسعه و شکل گیری است. ‏

در مراکز پیش دبستانی اشکال خاصی از سازماندهی فرآیند تعلیم و تربیت و همچنین آموزش وجود دارد که تشابهی با اشکال مدارس ندارد بلکه با ویژگی‌های سنی و توانایی‌های سنی کودکان انطباق دارد. در مراکز پیش‌دبستانی علاوه بر کلاس‌ها، مطالعه گروهی، بازی‌های آموزشی و اخلاقی و برنامه‌های تعلیمی ـ تربیتی اجرا می‌شود. ورود به‌ مدرسه به‌صورت تدریجی اجرا می‌شود. این کار از طریق تداوم برنامه‌های تعلیم و تربیت و اشکال مطالعه بین مرحله کودکستان و پایه اول آموزش ابتدایی صورت می‌گیرد. وارد شدن به پایه اول ابتدایی با خواست والدین انجام می‌شود و البته نتایج و سابقه کودک درکودکستان نیز بی‌اهمیت نیست. مدارسی که آموزش زبان خارجی را ازهمان پایه اول ابتدایی ارائه می‌کنند، پیشاپیش شروط خاصی را در مورد سطح کود ک تعیین می‌کنند و کودکان را در معرض نوعی امتحان قرار می‌دهند تا برای ثبت‌نام گزینش کنند.‏

● آموزش ابتدایی

آموزش مقدماتی (کلاس‌های یک تا هشت) در کشور بلغارستان، مدرسه ابتدایی (کلاس یک تا چهار) و مدرسه متوسطه مقدماتی (کلاس پنج تا هشت) را در بر می‌گیرد. این مقطع آموزشی در مدارس متعلق به دولت، شهرداری‌ها و مدارس خصوصی دایر است.‏

منابع آموزش و کتاب‌های درسی رایگان بوده و از طریق مدرسه ارائه می‌شود. پس از پایان موفقیت‌آمیز کلاس چهارم، مدرک آموزش ابتدایی صادر می‌شود و مدرک آموزش مقدماتی پس از پایان موفقیت‌آمیز کلاس هشتم صادر می‌شود.‏

● سیاست‌های آموزشی‏

در بیانیه جهانی آموزش و پرورش همگانی، اهمیت زیادی به فراهم کردن زمینه لازم و مناسب برای دسترسی تمامی کودکان به آموزش ابتدایی و پایان موفقیت‌آمیز آن داده شده است. می‌توان گفت که بلغارستان دستاوردهای چندی در این زمینه دارد. اهمیت زیادی به آموزش ابتدایی به طور اخص، از لحاظ کسب آگاهی‌های اساسی، رشد مهارت‌ها و عادات یادگیری، و هم‌چنین تعلیم و تربیت و رشد جامع شخصیت هر دانش‌آموز داده شده است. به این طریق، فرصتی برای پایان کامل‌تر تحصیلات پایه‌ای و گذاری آسان‌تر و بی‌مسأله‌تر به تحصیلات پایه‌های بالا‌تر فراهم می‌شود. ‏

در مدارس ابتدایی تا حد امکان سعی می‌شود فعالیت‌های آموزشی به واقعیت زندگی کودک نزدیک‌تر باشد تا بتوان وی را در زمینه‌هایی همچون پیشرفت در مطالعه، تقویت تمایل و علاقه به شیوه فعال زندگی و درک و حل مستقل مسایلی که با آن مواجه می‌شود، یاری رساند. به همین خاطر، محتویات برنامه‌های درسی را به روز در می‌آورند و شیوه‌ها و ابزار آموزش را متنوع می‌کنند تا به دانش‌آموزان این فرصت داده شود که از خود اتکایی و اختیار بیشتری برخوردار شوند و بتوانند فعال‌تر در حل مسایل مشارکت کنند. به معلمان توصیه می‌شود که از راهبردهای جدید فعالیت‌های آموزشی وشناختی‌ بهره گیرند. این راهبرد‌ها باعث بوجود آمدن یک فضای همکاری متقابل بین معلم وشاگردان و خود شاگردان با یکدیگر و شکل گیری مهارت‌های کار گروهی و تیمی می‌شود. ‏

● برنامه‌های آموزشی

برنامه‌های درسی در پایه‌های ابتدایی برای یادگیری در مطالعه زبان بلغاری، ادبیات، ریاضیات، جغرافیای کشور، طبیعت، هنرهای زیبا، موسیقی کار انفرادی و اختیاری و تربیت بدنی(۲۵ تا ۲۲ کلاس در هفته) تنظیم شده‌اند.که حداقل لازم برای آموزش عمومی است. هم‌چنین، چهار کلاس برای موضوع‌های اختیاری گنجانده شده است که برای مطالعه زبان‌های خارجی یا فعالیت‌های آموزشی همراه با ورزش و پرورش ذوق زیباشناسی و غیره تنظیم شده است. مدارس آموزش عمومی، که از سوی وزارت علوم و آموزش هم به رسمیت شناخته شده‌اند. طرح ویژه‌ای را اجرا می‌کنند که منضمن آموزش زود هنگام زبان خارجی و در برگیرنده برنامه‌های ساده‌ای برای آموزش موسیقی، رقاصی و هنرهای زیباست. برای راه‌اندازی اینگونه مدارس دسترسی به متخصصان ویژه وتجهیزات لازم ضروری است. ‏

● نسبت خالص ثبت نام در آموزش ابتدایی به ازای مناطق مختلف کشور

وزارت آموزش و علوم و هیأت‌های بازرسی مدارس در مناطق و شهرداری‌ها با بررسی وضع دانش‌آموزان مردود شده یا دانش آموزانی که در معرض خطر ترک تحصیل قرار گرفته‌اند، آنان را در اولویت قرار می‌دهند و در قبال ثبت نام از چنین دانش آموزانی وباز گرداندن آنها به عرصه آموزش وپرورش احساس مسئولیت سنگینی وجود دارد. بررسی‌های دوره‌ای هم صورت می‌گیرد. این اقدامات و بررسی‌ها در مورد دانش‌آموزان ضعیف اجرا می‌شود تا کاستی‌های آنان جبران شود و برای ماندن آن‌ها در مدرسه هم‌ انگیزه‌ای باشد. فعالیت‌هایی برای شکوفایی و بروز علایق آن‌ها سازماندهی می‌شود. کارهای توضیحی و توجیهی برای والدینی که انگیزه‌ای برای تحصیل فرزندانشان ندارند از طریق مساعدت و کمک سازمان‌ها و انجمن‌های غیر دولتی انجام می‌شود. غذا، پوشاک، لوازم التحریر و تجهیزات مدرسه و غیره به صورت رایگان برای کودکان خانواده‌های فقیر از طریق همکاری شهرداری‌ها و هم‌چنین از طریق افراد خیر فراهم می‌شود. ظرفیت خالی مراکز مربوط به کودکان و نوجوانان برای اسکان کودکان خیابانی، سرراهی و یا پرورشگاهی در نظر گرفته می‌شود.

تلاش‌های عظیمی با در نظر گرفتن اهمیت مسأله مذکور در حال انجام است چرا که هم‌ شخصیت این کودکان و هم‌ وضع جامعه با آن ارتباط دارد.‏

● نرخ دانش آموزان مدارس ابتدایی برخوردار از معلم واحد

شاخص تعداد دانش‌آموزانی که با یک معلم آموزش می‌بینند از اهمیت ویژه‌ای در نظام آموزش و پرورش برخوردار است. این شاخص در خصوص شرایط تعلیم وتربیت دانش‌آموزان و همچنین در خصوص اینکه چه تعداد دانش آموز با یک معلم آموزش می‌بینند حاوی اطلاعات ارزشمندی است. به کمک این شاخص می‌توان فهمید که یک معلم تا چه اندازه به امکانات لازم برای شناخت شاگردانش به منظور تعلیم وتربیت درست آن‌ها برخوردار است.‏

در عین حال این شاخص برای کشورهای مختلف قابل مقایسه است و تعیین‌کننده و نشان دهنده میزان هزینه‌ای است که کشور برای آموزش و پرورش دانش‌آموزان صرف می‌کند.‏

در آموزش ابتدایی، این شاخص در کشور بلغارستان بین ۸۴/۱۳ دانش‌آموز زیر نظر یک معلم در سال تحصیلی ۹۱-۱۹۹۰، ۹۳/۱۷ دانش‌آموز در ۹۴- ۱۹۹۳ و ۷۱/۱۷ دانش آموز در سال ۹۸-۱۹۹۷ در حال نوسان بوده است. این داده‌ها نشانگر روند افزایشی تعداد دانش‌آموزان به ازای هر معلم در طی دوره ۹۸-۱۹۹۰ است.

نرخ‌های نسبتاً بالای این شاخص در آموزش ابتدایی که در راهنمایی و دبیرستان به ترتیب بین ۱۳تا۱۴ و ۱۶تا۱۷ است به شرایط ایجاد شده برای آموزش همگانی کودکان و هم‌چنین ماهیت اجباری آموزش مقدماتی و ابتدایی مربوط است.

داده‌ها نشان می‌دهد که این شاخص یه طرز قابل توجهی در مدارس شهری بالا‌تر است مخصوصاً در شهرهای بزرگ‌تر نظیر سوفیا، پلوودیو، وارنا، روسه، بورگاس و غیره و به طرز قابل توجهی در روستاها کم‌تر است: این نسبت در شهرها ۳۶/۱۶و در روستاها۲۱/۱۰ است. این مربوط به سیاستی است که در کشور اجرا می‌شود: حفظ مدارس و کلاس‌ها در روستاهای کوچک با همان تعداد کم دانش‌آموزان و در جاهای ممکن ثبت‌نام دانش‌آموزان یک روستای کم جمعیت در روستاهای مجاور.

پیامد چنین سیاستی تبعاًعبارت خواهد بود از مراقبت وتوجه بیشتر به دانش آموزان والبته نباید از خاطر برد که هزینه آموزش به هنگامیکه تعداد دانش آموزان تحت تعلیم یک معلم به هشت یا شش نفر می‌رسد سنگین و دشوار خواهد شد.

در سال‌های اخیر، یکی از وظایفی که وزارت آموزش وعلوم آن را در اولویت گذاشت عبارت از بهینه‌سازی شبکه آموزش وپرورش همراه بابررسی شرایط و تعداد دانش‌آموزان و کودکان متولد پس از سال۱۹۹۰بود. این کار وزارتخانه مذکور برای این منظور بود تا تصمیمات مدیریتی برای حفظ و توسعه مدارس کوچک با ادغام یا تعطیلی آن‌ها اتخاذ شود. این فرایند برای روستاها و مناطق شهری کوچک بسیار زیانبار واسفناک است. تجربه نشان داده است که بستن مدارس روستاهای کوچک به کم شدن جمعیت و افت روستاها می‌انجامد. به همین علت برای پیشگیری از چنین مشکلات باید با دقت تمام وبه طور کاملاً ویژه‌ای در جستجوی صحیح‌ترین و قابل قبول‌ترین راه حل بود با همه این وجود فرایند بهینه‌سازی شبکه آموزش و پرورش باعث به روز کردن آموزش، غنی‌سازی تجهیزات و تاسیسات فنی و مادی، ارتباطات بهتر و آموزش موثر‌تر دانش‌آموزان می‌شود. ‏

شاخص دانش‌آموزان مردود شده نشان دهنده ناکارآیی درونی نظام آموزش و پرورش و یا به بیان دقیق‌تر ناکارایی آن در مورد این بخش از دانش‌آموزان است. این شاخص بیانگر شماری از دانش آموزانی است که قادر به کسب حداقل نمره علمی قابل قبول نیستند و یا آنکه نتوانستند از پس مطالب آموزشی مورد مطالعه برآیند و یا آنکه برای ارتقاء به سطوح بالاتر، از دانش، مهارت و صلاحیت‌های لازم بی‌بهره‌اند. این دسته از دانش‌آموزان همان پایه قبلی را در سال تحصیلی بعدی می‌گذرانند. به همین دلیل این شاخص هر سال مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرد ودر واقع این کار شرط لازم و مهم برای اتخاذ تصمیمات شایسته مدیریتی است. تحلیل داده‌های مربوط به دانش‌آموزان مردودی درمدارس ابتدایی نشان می‌دهد که طی دوره ۹۸-۱۹۹۰تعداد این دانش‌آموزان۲۸۰۰ تا۵۷۰۰ نفر یا بین ۲ تا ۵ درصد کل دانش‌آموزان در نوسان بوده است.طی سال‌های گذشته این روند رو به کاهش گذارده است. این کاهش حائز اهمیت بوده و نشاندهنده تلاش‌هایی است که از سوی معلمان و مدارس برای این نوع دانش‌آموزان انجام می‌شود.

این تعداد به ازای هر مدرسه یک و نیم تادو نفر است. مدارس دارای آموزش و پرورش عمومی بالغ بر ۳۵۰۰ مدرسه است. این تعداد و درصد در ارتباط با تعداد کل دانش‌آموزان چندان زیاد نیست، اما هنگامیکه برای تعلیم و تربیت موفقیت‌آمیز هر کودک تلاش می‌کنیم، می‌توان گفت که تعداد دانش‌آموزان دو ساله قابل ملاحظه است.

در مورد دلایل مردود شدن و از سرگیری پایه قبلی توسط دانش‌آموزی که نمره بد از امتحانات در پایه یک دریافت کرده است اطلاعات کامل در دست نیست. به همین علت نمی‌توان در این مورد به طور دقیق قضاوت کرد و معلوم کرد که آیا مردود شدن دانش آموزان به خاطر دسترسی نداشتن، پیچیدگی ودشواری مواد آموزشی بوده است ویا بخاطر عقب ماندگی رشد فکری ویا جسمی دانش آموز و به خاطر دلایل دیگر. اما می‌توان اثبات کرد که معلمان پایه ابتدایی و مخصوصاٌ معلمان پایه اول ابتدایی تلاش زیادی می‌کنند تا هر کودک را با سواد کنند و به او آموزش دهند تا کودک سال تحصیلی را با موفقیت به پایان برساند. ‏

در بلغارستان، طبق سنت‌های حاکم پس از پایان سال تحصیلی، معلمان به صورت فوق العاده سعی می‌کنند به کودکانی که به لحاظ تربیتی دچار نواقص ونارسایی بوده و یا درمعرض خطر مردودی هستند بیشتر آموزش دهند تا سال تحصیلی را با موفقیت به پایان برسانند.‏

دلایل مردودی دانش‌‌آموزان گوناگون است. در مورد بخشی از دانش‌آموزان می‌توان گفت که آن‌ها به دلیل نداشتن آمادگی لازم برای ورود به مدرسه مردود شده‌اند. دلیل محتمل دیگر ممکن است پیچیدگی، دشواری و غیر قابل بودن درک محتویات درسی باشد، اما مشاهدات و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که تا حد قابل توجهی از این پیچیدگی‌ها و دشواری‌ها به خاطر مقتضیات سنی دانش‌آموزان است و نمی‌توان آن را دلیل عمده دانست. بخشی از دانش‌آموزان به دلیل برخوردار نبودن از سلامتی رد می‌شوند و بخش دیگری از نژاد روما و از خانواده‌های ضعیف اجتماعی هستند. اغلب این دانش‌آموزان به دلیل نداشتن لباس، کفش، غذا و دور بودن راه از مدرسه غایب می‌شوند. براثر غیبت و در نتیجه حاضر نشدن بر سر کلاس درس، مطالب روی هم‌ جمع شده و در نتیجه از لحاظ درسی عقب می‌افتند.‏

در نظام آموزش و پرورش بلغارستان مخصوصاً برای آموزش مطلوب در پایه‌های ابتدایی اصول وسنن خاص گنجانیده شده است تا کودکانی که از لحاظ یادگیری و تسلط بر مطالب درسی عقب هستند، مراقبت و توجه ویژه‌ای شوند. معلمان با این دسته به صورت متمایز و انفرادی کا ر می‌کنند تا شکاف‌های آموزشی میان آن‌ها و سایر دانش‌آموزان از بین برود و از لحاظ آموزش پیشرفت کنند. در مورد برخی از دانش‌آموزان تلاش آن‌ها سودمند نیست. سنجش و آزمایش پزشکی کودکان در بدو ورود به مدرسه کاملاً لازم است این آزمایش‌ها از این لحاظ اهمیت دارد که به کمک آنها می‌توان رشد و آمادگی عمومی و فکری کودکان را برای ورود به مدرسه تعیین کرد و بدنبال آن هر چه زود‌تر واز همان سال اول آموزش شکاف‌ها وکاستی‌ها را بر طرف کرد تعدادی از مدارس به صورت مستقل و بر اساس روش‌ها و معیارهای خودشان آزمایش‌ها را انجام می‌دهند، اما در سطح ملی برای چنین امری معیار وابزار مشخص وجود ندارد. تلاش‌های خاص ‌و بیشتری برای آموزش هر کودک لازم است تا او مطابق استعداد‌های خودش مطالعه کند و در جهت موفقیت در تحصیل بکوشد.‏

● آموزش متوسطه

آموزش متوسطه در بلغارستان به متوسطه عمومی، جامع و فنی و حرفه‌ای تقسیم‌بندی می‌شود. آموزش متوسطه عمومی در مدارس متوسطه جامع (با طول دوره تحصیلی چهار سال) و مدارس فنی و حرفه‌ای (با طول دوره تحصیلی چهار تا پنج سال) ارائه می‌شود. دانش‌آموزان می‌توانند در مدارس فنی و حرفه‌ای مشروط بر تکمیل کلاس هفتم یا هشتم پس از قبولی در امتحانات ورودی، مطابق با شروط مدرسه در رشته‌های زبان، ادبیات مادری، ریاضیات و علوم انسانی ثبت‌نام کنند.‏

آموزش متوسطه فنی و حرفه‌ای در مدارس فنی و حرفه‌ای به شرط پایان کلاس هشتم و یک دوره چهار ساله و بنا بر تکمیل کلاس هفتم و یک دوره پنج ساله فراگیری زبان خارجی ویژه ارائه می‌شود. آموزش فوق همچنین از طریق مدارس فنی وحرفه‌ای با یک برنامه آموزشی سه ساله ارائه می‌شود. آموزش در بلغارستان تا سن شانزده سالگی اجباری است. سال تحصیلی از دو ترم تشکیل شده است. سال تحصیلی از ۱۵ سپتامبر شروع و در می تا ژوئن به پایان می‌رسد. پس از پایان موفقیت‌آمیز آموزش متوسطه و قبولی در امتحانات کتبی ورود به دانشگاه، مدرک آموزش فوق دیپلم متوسطه صادر می‌شود. دارندگان این مدرک مجاز به ادامه تحصیل در مقطع آموزش دانشگاهی بدون اینکه محدودیتی در انتخاب نوع آموزش دانشگاهی داشته باشند، هستند. ‏

پذیرش در مؤسسات آموزش دانشگاهی بر اساس قبولی در امتحانات ورودی است. نوع و تعداد این امتحانات از طریق مؤسسات آموزش دانشگاهی مشخص می‌شوند که دقیقاً به محتوی دروس تحصیلی مربوط است.‏

● ارزشیابی تحصیلی

نظام معمول تعیین نمره در آموزش متوسطه به صورت عددی از ۲تا ۶ به شرح زیر است: ‏

‏ ۶: عالی، ۵: خیلی خوب، ۴: خوب، ۳: رضایت بخش و ۲: ضعیف ‏

بالاترین نمره ۶ و نمره قبولی ۳ ‏است.

● آموزش فنی و حرفه‌ای

قانون آموزش علوم و مهارت‌های حرفه‌ای به طور مشروح وگسترده در بلغارستان تصویب شده است. هدف این قانون دستیابی به مقررات دقیق و مشخص آموزش علوم و مهارت‌های حرفه‌ای در ساختار مدرسه وخارج از مدرسه است. مسئولیت‌های مؤسسات مربوط به آموزش علوم و مهارت‌های حرفه‌ای تعیین شده است. فعالیت‌های این مؤسسات با جهت‌گیری‌ها و فعالیت‌های (اداره امور ملی) در هیات وزیران همسو و هماهنگ می‌شود. برنامه‌های ملی گوناگونی پیشنهاد می‌شود و به این طریق گروهای سنی و سطوح تحصیلی مختلف می‌توانند مهارت‌های شغلی را گسب کنند. شش برنامه با آمیزه‌های متفاوت، بسته به سن وسطح تحصیلات گروه تحت آموزش ارائه می‌شود. به این ترتیب، آموزش حرفه‌ای برای افرادی که حداقل۱۳سال دارند وحداقل پایه ششم آموزش عمومی مدرسه را به پایان رسانده‌اند تضمین می‌شود.پنج نوع برنامه برای کسب گواهینامه مقدماتی حرفه‌ای ترتیب داده شده است. این گواهینامه دارای سطوحی از یک تا چهار است. این پنج نوع برنامه هم‌چنین ممکن است برای کسب بخشی از یک شغل خاص تنظیم واجراء شود. ششمین نوع آموزش عبارت از برنامه‌های آموزش مداوم مهارت‌های شغلی برای به روز در آوردن وبسط مهارت‌های کسب شده است و در این رابطه مقرر شد، تا نظامی کار آمد برای نظارت بر کیفیت آموزش مهارت‌های شغلی وتایید مدارک حرفه‌ای طبق استاندار‌های ملی تاسیس شود. فعالیت‌های مربوط به راهنمایی ومشاوره شغلی تحت مقررات و نظم خاصی در آمده است. نظام مربوط به این حوزه شامل مراکز مشاوره و اطلاعات رسانی شغلی می‌شود که واحد‌های تخصصی هستند که اطلاعات و شیوه‌های مناسب را برای نظارت بر کیفیت آموزش مهارت‌های شغلی و تایید مدارک حرفه‌ای، درهر منطقه آموزشی فراهم می‌کنند.