اول سلامت, دوم بارداری

از نظر علمی ثابت شده است كه سیگار كشیدن مادر باردار, رشد جنین را كند كرده و احتمال تولد نوزاد با وزن كم را تقریبا دوبرابر می كند همچنین سیگاری بودن زن باردار تاثیر زیادی در سقط خودبه خودی, زایمان زودرس و تولد نوزاد مرده دارد

عادت‌های خوب مادر، پیش از باردار شدنش می‌تواند به سلامت مادر و جنین كمك كند. معمولا اولین مراجعه خانم‌های باردار به پزشك حداقل ۸ هفته بعد از انعقاد نطفه جنین صورت می‌گیرد. تا این زمان ممكن است بسیاری از مشكلات برگشت ‌ناپذیر، برای جنین پیش آمده باشد، چون اغلب اعضای‌ حیاتی جنین در چند هفته اول حاملگی شكل‌ می‌گیرند و بیشترین ناهنجاری‌های جنینی و نقایص فیزیكی هم بین‌هفته دوم تا هشتم حاملگی به‌وجود می‌آیند. به همین علت اغلب زمانی كه خانم باردار به پزشك مراجعه می‌كند، به قول معروف كار از كار گذشته است!

برنامه‌ریزی برای بارداری و مراقبت‌های آن باید از ماه‌ها قبل از اقدام‌ برای حامله شدن انجام شود. بر اساس بعضی تحقیقات، این زمان حداقل ۳ ماه است. یعنی زوج‌های جوان باید حداقل ۳ ماه قبل از اقدام به بچه‌دار شدن، فعالانه خود را برای این منظورآماده كنند.

بسیاری از متخصصان معتقدند، همین تاخیر در شروع مراقبت‌ها باعث شده است كه با وجود پیشرفت بسیار سریع مراقبت‌های بارداری در دو دهه اخیر، هنوز پیامدهای ناگوار حاملگی، یك مشكل عمده به حساب ‌آید. در آمریكا هر سال نزدیك به ۵۰۰ هزار كودك نارس و ۱۲۰ هزار كودك با نقایص مهم حین تولد به‌دنیا می‌آیند.

این آمار متخصصان را بر آن داشته تا براهمیت حاملگی برنامه‌ریزی شده تاكید كنند و طرح‌ها و مجامعی برای رواج آن در بین مردم و جامعه پزشكی برگزار كنند. گفته می‌شود حدود نیمی از حاملگی‌ها ناخواسته و پیش‌بینی نشده است و این باعث می‌شود كه زوج مورد نظر فرصتی برای مراقبت‌های پیش از بارداری نداشته باشند.

متخصصان بر این باورند كه <هر بارداری، باید لزوما برنامه‌ریزی شده باشد> و با یك پزشك یا ماما در مورد آن هماهنگی شده باشد تا مراقبت‌های لازم پیش از بارداری انجام گیرد. بسیاری از مشكلات با بررسی سلامت زوجین پیش از حاملگی و توصیه آنها به داشتن روش زندگی مناسب، قابل پیشگیری هستند. برای رسیدن به سلامت پیش از تصمیم به بارداری، یكسری نكات منطقی و علمی باید رعایت شود.

● دودش می رود به چشم جنین

از نظر علمی ثابت شده است كه سیگار كشیدن مادر باردار، رشد جنین را كند كرده و احتمال تولد نوزاد با وزن كم را تقریبا دوبرابر می‌كند. همچنین سیگاری بودن زن باردار تاثیر زیادی در سقط خودبه‌خودی، زایمان زودرس و تولد نوزاد مرده دارد. سرویس سلامت عمومی آمریكا تخمین زده است كه اگر همه زنان حامله در این كشور دست از سیگار كشیدن بردارند، میزان مرده‌‌زایی تا ۱۱ درصد و میزان مرگ نوزادان تا ۵ درصد كاهش می‌یابد. با این وجود فقط یك پنجم زنان سیگاری در ترك این عادت خود در طول بارداری موفق می‌شوند. به همین علت متخصصان توصیه می‌كنند، اگر تصمیم به بارداری دارید حتما پیش از اقدام به آن، اعتیاد به سیگار و سایر مواد را ترك كنید و گرنه بهتر است تا ترك كامل، بچه‌دار نشوید.

● ویتامین‌ها، سپر سلامت

بر اساس تحقیقات انجام شده، كودكان زنانی كه میزان كافی اسید فولیك در دوران پیش از بارداری استفاده كرده‌اند، كمتر دچار نقایص طناب نخاعی و اسپینابیفیدا (نوعی ناهنجاری مادرزادی ستون فقرات و نخاع) شده‌اند. بنابراین هر خانمی قبل از حاملگی باید مولتی ویتامین حاوی اسید فولیك و ویتامین B مصرف كند تا از ناهنجاری‌های بالقوه‌ای كه مغز و نخاع را تهدید می‌كند، پیشگیری به‌عمل آورد. مطالعات نشان داده در صورت مصرف كافی اسیدفولیك در همه زنان در دوران قبل از بارداری و اوایل حاملگی، حدود ۷۰ درصد این نقایص دیگر رخ نخواهند داد.

● با واكسن، بدون بیماری

همه خانم‌ها قبل از حاملگی باید از نظر ایمنی نسبت به سرخجه آزمایش شدند. سرخجه یك بیماری ویروسی واگیردار است كه در صورت ابتلای مادر در حاملگی، تهدیدی جدی برای جنین او در برخواهد داشت. بنابراین باید حداقل سه ماه پیش از بارداری واكسن سرخجه برای زنانی كه ایمنی ندارند، تجویز شود. واكسن دیگری كه معمولا از آن غفلت می‌شود یادآور <دیفتری- كزاز> است كه باید هر ۱۰ سال یك بار تزریق شود.

در برخی كشورها ایمنی نسبت به ویروس آبله‌مرغان هم بررسی می‌شود و در صورت نیاز، به زنان مستعد واكسن تزریق خواهد شد. این بیماری نیز در صورت ابتلای مادر در اوایل حاملگی، می‌تواند نقایص جدی در نوزاد ایجاد كند و در اواخر حاملگی موجب ابتلای نوزاد به آبله مرغان كشنده ‌شود. زنانی كه آسم، مشكلات قلبی، ایدز و شرایط دیگری دارند كه آنها را مستعد عفونت می‌كند،‌ نیز لازم است واكسن هپاتیت B بزنند و حتی برای آنها واكسن ضدآنفلوآنزا نیز توصیه می‌شود.

● كدام ژنتیك، كدام غربالگری؟

تست غربالگری ژنتیكی در ایران معمول نیست اما در شرایط نادر مثل خانواده‌هایی كه سابقه نقص لوله عصبی و یا نقایص مادرزادی قلب دارند، توصیه می‌شود. علاوه بر این، خانواده‌هایی كه در‌‌ آنها نشانگان داون، تی‌ساكس، بیماری خونی سلول داسی شكل و تالاسمی، هموفیلی، دیستروفی عضلانی و فیبروزكیستیك وجود دارد، نیز باید آزمایش ژنتیكی بدهند. افرادی كه سابقه عقب‌افتادگی ذهنی و اختلالات نادر كروموزومی و ژنتیكی داشته‌اند نیز برای اطمینان از سلامت جنین و نوزاد آینده، لازم است از نظر ژنتیكی بررسی شوند.

● هرچه سالم تر، بهتر

ممكن است هر زنی قبل از حاملگی دچار نوعی بیماری باشد كه با شروع بارداری، بیماری‌اش تشدید شود و بر سلامت او و جنین اثر سوء‌ بگذارد. بنابراین هر زن بیماری كه تصمیم به بارداری دارد، نباید صبر كند تا بعد از حاملگی به پزشك مراجعه كند، بلكه باید از قبل با پزشك مشورت كند تا بیماری‌اش قبل از حاملگی مهار شود. مثلا اگر دیابت مادر در بارداری كنترل نشده باشد، سطح بالای گلوكز در خون‌ می‌تواند‌ منجر‌به ناهنجاری‌ جنینی شود.

زنانی كه آلوده به ویروس ایدز هستند اگر در طول بارداری به طور مناسب درمان شوند، می‌توانند احتمال انتقال ویروس به جنین خود را كاهش دهند. علاوه بر این، زنانی كه آسم، صرع، لوپوس، بیماری كلیوی، قلبی و فشارخون بالا دارند نیز باید قبل از تصمیم به بارداری با پزشك خود مشورت كنند.

● دارو، بی دارو

خانم‌ها باید پیش از بارداری، مصرف داروهایی را كه ممكن است برای رشد و تكامل جنین مشكل ایجاد كند، قطع كنند. مثلا داروی <رآكوتان> كه برای درمان جوش صورت استفاده می‌شود، می‌تواند منجر به نقایص شدید در جنین شود وحتما باید حداقل یك‌ماه قبل از شروع بارداری قطع شود.

داروهایی (مانند لووستاتین) كه برای كاهش كلسترول خون به‌كار می‌روند و برخی داروهای فشار خون هم بالقوه خطرناكند. اگر نمی‌شود دارویی را كاملا قطع كرد، لازم است آن را با انواع بی‌خطرتر (طبق توصیه پزشك) جایگزین كرد. درخانم‌هایی كه به دلیل بیماری‌های اعصاب و روان، داروهای ثبات دهنده روان مصرف می‌كنند، تصمیم نهایی برای قطع یا ادامه مصرف دارو نیاز به بررسی دقیق وضع بیمار و شرایط او دارد.

حتی داروهای بدون نسخه هم ممكن است خطرآفرین باشند. بنابراین، به‌خصوص پیش از بسته شدن نطفه جنین، هیچ دارویی را بدون مشورت پزشك مصرف نكنید.

● از وزن خود بكاهید

خانم‌های چاق باید قبل از حامله شدن وزن خود را كم كنند ، زیرا چاقی خطر زایمان زودرس و عوارض زایمان را افزایش می‌دهد. طبق تحقیقات، نوزادان زنان چاق، بیشتر در معرض خطر نقایص هنگام تولد مثل ناهنجاری‌های طناب نخاعی و قلب هستند. در ضمن چاقی می‌تواند عارضه فشارخون بالا در حاملگی را هم افزایش دهد. بنابراین به زنان چاق توصیه می‌شود، خود را به وزن مناسبی برسانند و این‌كار حتما باید زیر نظر پزشك باشد تا رژیم غذایی مناسب و حاوی پروتئین‌ و ویتامین‌ كافی برای آنها در نظر گرفته شود. برای اطمینان از سلامت حاملگی باید از یك رژیم غذایی سالم، متعادل و سرشار از انواع مواد مغذی استفاده كنید. مصرف میزان كافی غذاهای حاوی كلسیم، فولیك اسید، آهن، ویتامین‌ C و A اهمیت نیز دارد. ورزش و تحرك همیشه برای سلامت توصیه شده است و افرادی كه قبل از حاملگی فعالیت و تحرك بیشتری داشته‌ باشند به دلیل قوی بودن عضلات دور مفصل، كمتر دچار درد و مشكلات مفصلی‌ شایع در دوران بارداری می‌شوند.

البته معمولا به زنان ورزشكار توصیه نمی‌شود كه هنگام بارداری ورزش را كنار بگذارند، بلكه فقط لازم است ورزش‌های سنگین را قطع كرده و به نرمش‌های سبك ادامه دهند. برعكس، زنانی كه تا قبل از بارداری ورزش نمی‌كردند، لازم نیست در زمان بارداری ورزش كنند چون به این گونه فعالیت‌ها عادت ندارند و این كار، بالقوه برای آنها و جنینشان خطرناك است.

● سهم پدران

علاوه بر تاثیر رفتار مرد در سلامت روان و جسم زن حامله، روابط شغلی مرد، مصرف سیگار، الكل و مواد مخدر، بیماری‌های ژنتیكی، ایدز و بیماری‌های عفونی مقاربتی در مرد می‌تواند در سلامت مادر و جنین نقش داشته باشد. بنابراین لازم است پدران آینده هم خود را برای بارداری و مراقبت‌های آن آماده كنند.

‌دكتر مهشید چایچی