اگر قلبتان ضعیف است, بخوانید

توصیه های ورزشی به بیماران قلبی

انجام فعالیت‌های ورزشی برای بیماران قلبی یا افراد دارای عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی نیز توصیه می‌شود اما برای تجویز ورزش به این افراد، پزشکان باید بی‌خطر بودن ورزش تجویزشده برای آنها را ارزیابی کنند...

تنها حد متوسطی از آمادگی جسمانی برای به دست آوردن فواید ورزش در بیماران غیرمبتلا برای کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماران عروق کرونر قلبی در آینده کافی است اما در بیماران مبتلا، سطح بالاتری از فعالیت جسمی لازم است. برای بازگشت نسبی پدیده تنگی عروق در بیماران مبتلا به عروق کرونر، صرف انرژی بیش از ۱۵۰۰ کیلوکالری در هفته نیاز است. میزان مصرف انرژی در طول یک هفته در بیمارانی که ۳ بار در هفته در برنامه بازتوانی قلبی شرکت می‌کنند ۸۳۰ کیلوکالری در هفته است. مدت هر جلسه ورزش باید به تدریج افزایش یابد تا به ۴۰-۳۰ دقیقه در اکثر روزهای هفته برسد. جلسه‌های ورزشی باید شامل مراحل گرم و سردکردن (۵ تا ۱۰ دقیقه)‏ و تمرین‌های کششی و فعالیت‌های هوازی با شدت کم باشد. در بیماران مبتلا به عروق کرونر، گرم کردن با شدت کم از بروز اختلال‌های ریتمی خطرناک جلوگیری می‌کند و سرد کردن نیز باعث می‌شود ضربان قلب و فشارخون به حالت اولیه بازگردد و از افت فشارخون و گیجی پس از ورزش جلوگیری شود. ورزش‌های دینامیک و مقاومتی برای قسمت‌های فوقانی و تحتانی بدن به عنوان بخشی از برنامه‌های بازتوانی قلبی انجام می‌شود. ورزش مقاومتی با شدت متوسط، باعث بهبود قدرت و استقامت عضلانی می‌شود که به استقلال فرد و بهبود کیفیت زندگی او کمک می‌کند اما هنوز مشخص نیست که آیا اینگونه ورزش‌ها تاثیری بر عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی داشته باشند. برنامه ورزشی مقاومتی که به‌طور معمول توصیه می‌شود به صورت مجموعه‌های ۸ تا ۱۰ تایی ورزش‌های نواحی مختلف بدن ۲ تا ۳ بار در هفته است. این برنامه‌ها معمولا با وزنه کم شروع می‌شوند و با تعداد ۱۰ تا ۱۵ تکرار پیشرفت می‌کنند. وقتی قرار است نسخه ورزشی در یک برنامه ورزشی به بیمار مبتلا به عروق کرونر تجویز شود، میزان بررسی مصرف انرژی اوقات فراغت باید حداقل ۱۵۰۰ کیلوکالری در هفته باشد.

● تأثیر ورزش بر ضربان قلب

پاسخ طبیعی ضربان قلب به ورزش افزایش بر اساس حداکثر ضربان قلب پیش‌بینی شده با توجه به سن بیمار است و سپس کاهش ضربان قلب به حد پایه نیز باید در مدت زمان نسبتا سریعی صورت گیرد. ناتوانی فرد در رسیدن به حداکثر ضربان قلب پیش‌بینی شده در غیاب مصرف داروهای بتابلاکر مانند پروپرانولول بیانگر ابتلا به بیماری عروق کرونر است.

● تأثیر ورزش بر فشارخون

پاسخ طبیعی فشارخون در ورزش افزایش پیشرونده است. فشارخون ممکن است حین ورزش پاسخ طبیعی داشته باشد یا در بیمار مبتلا به بیماری قلبی افزایش یا کاهش غیرطبیعی داشته باشد. افزایش بیش‌ازحد فشارخون به میزان بیش از ۲۵۰ میلی‌متر جیوه، دلیلی برای متوقف‌کردن ورزش است. کاهش نامتناسب فشارخون هنگام ورزش به معنای لزوم قطع ورزش است. در بیماران قلبی علایمی مانند آنژین صدری،‏ تنگی‌نفس، تپش قلب، احساس گیجی و سنکوپ ایجاد می‌کند. ورزش منظم عملکردی مشابه داروهای بتابلاکر مانند پروپرانولول دارد. به این معنی که باعث کاهش ضربان قلب و فشارخون طی ورزش می‌شود و به این طریق بیمار می‌تواند برای مدت طولانی‌تری در فعالیت‌های روزمره و تفریحی شرکت کند و در عین حال بدون علامت باشد. براساس نتایج مطالعه‌های انجمن قلب آمریکا، ورزش مقاومتی خفیف تا متوسط به منظور تقویت عضلانی و افزایش قدرت و استقامت عضلانی در پیشگیری و درمان بیماری‌های مزمن و کاهش عوامل خطرساز موثر است. در بیشتر مطالعه‌ها تاثیر ورزش ایروبیک (هوازی) و دینامیک در کاهش فشارخون در حال استراحت در افراد دارای فشارخون طبیعی و در افراد مبتلا به پرفشاری خون نشان داده شده است. در بیماران دچار تنگی عروق کرونر (عروق تغذیه‌کننده قلب) و پرفشاری خون، تست ورزش باید قبل از تمرین ورزشی با شدت متوسط یا بالا انجام شود. منطقی است که برای بیشتر بیماران، شروع ورزش با شدت متوسط مانند پیاده‌روی انجام شود. در بیماران عروق کرونر اثبات شده در صورتی که فعالیت‌های ورزشی با شدت بالاتر شروع شود، حتما باید این کار در کلینیک‌های بازتوانی انجام شود. در بیماران مبتلا به فشارخون بالا، یک تمرین ورزشی هوازی همراه ورزش مقاومتی توصیه می‌شود اما هنوز مطالعه‌ها درباره شدت، تکرار و طول مدت ورزش در این خصوص محدود است.

● ورزش پس از سکته قلبی

به منظور پیشگیری از کاهش آمادگی جسمانی در بیمارستان، مبتلایان به سکته قلبی باید هر چه سریع‌تر برنامه بازتوانی قلبی‌شان را آغاز کنند. هدف از این عمل به حداقل رساندن کاهش آمادگی جسمانی - که در نتیجه بستری شدن در بیمارستان رخ می‌دهد - است. همچنین فرصت مناسبی برای آموزش به بیماران در خصوص اصلاح سبک زندگی و کنترل عوامل خطرساز. بیشتر ورزش‌های این مرحله برای بازگرداندن دامنه حرکات و تحمل استرس‌های جاذبه و تغییرات فشارخون است (با نشستن و ایستادن متناوب). برنامه بازتوانی قلبی خارج بیمارستان خود شامل دو مرحله است و به منظور بهبود عملکرد ورزشی و کاهش عوامل خطرساز به منظور کاهش مرگ‌ومیر صورت می‌گیرد. به‌طور کلی توصیه می‌شود بیماران پس از حمله قلبی ورزش را با شدت نسبتا کمتری شروع کنند (با معیار ۱۱ تا ۱۳ طبق معیار درک خستگی). اکثر برنامه‌های بازتوانی قلبی در کلینیک‌های مخصوص و به میزان ۳ روز غیرمتوالی و هر هفته و هر مرحله ۲۰ تا ۴۰ دقیقه ورزش هوازی انجام می‌شود و همراه برنامه ۵ تا ۱۰ دقیقه گرم و سرد کردن وجود دارد. وقتی بیمار پیشرفت ورزشی داشت، باید او را برای ادامه برنامه ورزشی در منزل تشویق کرد به شرطی که میزان کالری مصرفی وی در هفته بالای ۱۵۰۰ کیلوکالری باشد.

● ورزش در آنژین صدری (درد قلبی)

بیماران مبتلا به آنژین قبل از شروع برنامه ورزشی باید کیفیت درد خود را به خوبی بشناسند (درد قفسه سینه، گلو، بازو، پشت و ...) و متوجه این نکته شوند که ورزش همراه درد برای آنها سودی نخواهد داشت. آنها همچنین باید مشخص کنند که چه فعالیتی باعث بروز آنژین در آنان شده و سپس به اصلاح و پرهیز از آن بپردازند. به طور مثال اگر پیاده‌روی در هوای سرد باعث احساس درد در آنها می‌شود، باید لباس گرم و مناسب بپوشند یا در فضای بسته ورزش کنند یا اینکه پیش از فعالیت‌هایی که باعث احساس درد می‌شود، نیتروگلیسیرین مصرف کنند.

● ورزش و نارسایی قلبی

مطالعه‌های اخیر نشان داده‌اند ورزش متوسط در این بیماران بدون عارضه است و باعث بهبود کیفیت زندگی، تحمل بهتر ورزش و عملکرد بهتر عضلات اسکلتی می‌شود. مدت زمان فعالیت ورزشی باید در این بیماران به گونه‌ای طراحی شود تا فرصت بیشتری برای استراحت داشته باشند. تعدادی از این بیماران ورزش‌های منقطع که با دوره‌های استراحت است را بهتر تحمل می‌کنند ولی این بیماران باید تشویق شوند تا طول مدت ورزش خود را افزایش دهند تا قادر شوند در یک نوبت حداقل ۳۰ دقیقه یا بیشتر به طور مداوم ورزش کنند.

● ورزش و پیوند قلب

بیماران دریافت‌کننده پیوند پس از جراحی یک عدم تحمل ورزش به میزان کاهش ظرفیت حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد در مقایسه با همسالان سالمشان تجربه می‌کنند که عدم تحمل ورزش به علت اختلال عصب‌دهی سمپاتیک عضله قلب (شاخه‌های وابران)، اختلال‌های عضلانی - اسکلتی و کاهش قدرت این عضلات از قبل از عمل جراحی است. پس از جراحی درمان‌های پزشکی باید برای جلوگیری از عوارضی مانند عفونت، اختلالات چربی، پرفشاری خون، پوکی استخوان، دیابت، برخی سرطان‌ها و تصلب شرایین سریع شونده در عضو پیوندی انجام شود. به جز داروی مهارکننده ایمنی سایکوسپوریس که ممکن است باعث افزایش فشار خون در حال استراحت و طی ورزش شود هیچ‌یک از داروهای دیگر که برای جلوگیری از رد پیوند تجویز می‌شوند تاثیری بر پاسخ فیزیولوژیک بیمار طی ورزش ندارند و همچنین بر افزایش آمادگی هوازی فرد طی یک نسخه ورزشی تاثیری نمی‌گذارند. برای تجویز نسخه ورزشی به بیماران پیوند قلبی نمی‌توان از متدهای قلبی استفاده کرد چرا که تغییرات ضربان قلب در این بیماران بسیار متغیر است. از این رو معیار درک خستگی ۱۱ تا ۱۴ باید به عنوان راهنمای شدت ورزش در این بیماران مورد استفاده قرار ‌گیرد. در بیماران پیوند قلبی که تحت ورزش درمانی قرار می‌گیرند ظرفیت ورزش بین ۱۵ تا ۴۰ درصد افزایش می‌یابد، از این رو یک برنامه ورزشی پیشرونده شامل ۷ تا ۱۰ نوع ورزش که روی پاها، پشت، بازوها و شانه‌ها متمرکز است، حداقل ۱۲ هفته پس از جراحی و به میزان ۲ بار در هفته توصیه می‌شود.

● پیس میکرها و دفیبریلاتورها

این بیماران پیش از شروع ورزش باید حتما یک تست ورزش از نظر وجود اختلال عروق کرونر انجام دهند.

دکتر احمد باقری‌مقدم

متخصص پزشکی ورزشی