استفاده ازدستگاه فلوسیتوكمیستری H۱ در تقسیم بندی FAB لوسمیها

افزایش تعداد گلبولهای سفید به همراه بزرگی طحال , ابتدایی ترین توصیف در مورد لوسمی در اوایل قرن نوزدهم بود ۱ امروزه كامل ترین تعریفی كه برای لوسمی وجود دارد, عبارت است از پرولیفراسیون منتشر و نئوپلاستیك سلولهای لكوپویتیك كه با یا بدون درگیری خون محیطی است

مقدمه‌

افزایش‌ تعداد گلبولهای‌ سفید به‌ همراه‌ بزرگی‌ طحال‌، ابتدایی‌ترین‌ توصیف‌ در مورد لوسمی‌ در اوایل‌ قرن‌ نوزدهم‌ بود(۱). امروزه‌ كامل‌ترین‌ تعریفی‌ كه‌ برای‌ لوسمی‌ وجود دارد، عبارت‌ است‌ از: پرولیفراسیون‌ منتشر و نئوپلاستیك‌ سلولهای‌ لكوپویتیك‌ كه‌ با یا بدون‌ درگیری‌ خون‌ محیطی‌ است‌(۱). از ابتدای‌ تشخیص‌ این‌ بیماری‌، لوسمی‌ها را به‌ طور ساده‌ به‌ دو گروه‌ لنفوئید و میلوئید كه‌ هر كدام‌ دارای‌ نوع‌ حاد و مزمن‌ نیز می‌باشند، تقسیم‌ نموده‌اند(۲و۳). در طول‌ تاریخ‌ پزشكی‌ نوین‌، متخصصان‌ امر همیشه‌ بر آن‌ بوده‌اند تا مشكلاتی‌ را كه‌ بر سر راه‌ تشخیص‌ صحیح‌ و به‌ موقع‌ بدخیمی‌ها وجود داشته‌ و دارد، از سر راه‌ بردارند. بنابراین‌، هر روز شاهد تكنیكهای‌ دقیق‌ تر و پیچیده‌تری‌ هستیم‌ كه‌ در این‌ زمینه‌ به‌ وجود می‌آیند تا اوّلاً اظهار نظرهای‌ شخصی‌ را در این‌ مسیر از میان‌ بردارند و ثانیاً تشخیص‌ دقیقتری‌ برای‌ انواع‌ بدخیمی‌ها كه‌ لوسمی‌ها نیز سهم‌ عمده‌ای‌ در آن‌ دارند، انجام‌ دهند تا بتوان‌ به‌ درمان‌ صحیح‌ و كامل‌ دست‌ یافت‌. در این‌ راستا، روشهای‌ فراوانی‌ برای‌ تفكیك‌ و تقسیم‌ بندی‌ لوسمی‌ها ارائه‌ شده‌ است‌. از روشهای‌ سنتی‌ كه‌ شامل‌ رنگ‌آمیزی‌های‌ پیچیده‌ و وقت‌گیر سیتوشیمی‌ است‌ گرفته‌ تا تكنیكهای‌ پیشرفته‌ای‌ همچون‌ آنالیز محتوی‌ DNA و فلوسایتومتری‌، ولی‌ با این‌ وجود، هر كدام‌ مشكلات‌ خاص‌ خود را به‌ همراه‌ دارند. به‌ عنوان‌ مثال‌، برای‌ روشهای‌ سنتی‌ می‌توان‌ به‌ چندگانگی‌ نظر متخصصان‌ و تفسیر نتایج‌ و یا حتی‌ گاهی‌ عدم‌ توانایی‌ در قضاوت‌ اشاره‌ كرد و در مورد تكنیكهای‌ پیشرفته‌، هزینه‌های‌ بسیار بالا و عدم‌ امكان‌ انجام‌ آنها در نقاط‌ مختلف‌ كشور را متذكر شد. بنابراین‌، همیشه‌ جایگاه‌ روشنی‌ كه‌ نه‌ مشكلات‌ روشهای‌ سنتی‌ را داشته‌ باشد و نه‌ محدودیتهای‌ روشهای‌ بسیار جدید را، در این‌ میان‌ خالی‌ بوده‌ است‌. با توجه‌ به‌ مطالعاتی‌ كه‌ قبلاً بر روی‌ دستگاه‌ هماتولوژی‌ H۱ برای‌ بررسی‌ قابلیت‌های‌ آن‌ در تقسیم‌بندی‌ لوسمی‌ها انجام‌ شده‌ و نتایج‌ امیدواركننده‌ای‌ كه‌ در این‌ زمینه‌ بدست‌ آمده‌، لزوم‌ انجام‌ مطالعه‌ای‌ گسترده‌تر و كاملتر در این‌ زمینه‌ احساس‌ می‌گشت‌ تا قابلیتهای‌ این‌ روش‌ را بیش‌ از پیش‌ آشكار سازد.

مواد و روشها

در این‌ تحقیق‌ نمونة‌ خون‌ ۱۵۲ بیمار مبتلا به‌ انواع‌ مختلف‌ مورد لوسمی‌، قبل‌ از درمان‌ توسط‌ دستگاه‌ هماتولوژی‌ بررسی‌ قرار H۱ گرفته‌ است‌. زمان‌ نمونه‌گیری‌ و بررسی‌ از بهمن‌ ماه‌ ۱۳۷۵ تا بهمن‌ ماه‌ ۱۳۷۶ و مكان‌ نمونه‌گیری‌ سه‌ شهر تهران‌، اصفهان‌ و تبریز بوده‌ است‌. محدودة‌ سنی‌ بیماران‌ از ۸ ماه‌ تا ۶۵ سال‌ و با فراوانی‌ بیشتر مردان‌ نسبت‌ به‌ زنان‌ می‌باشد.همچنین‌ به‌ عنوان‌ گروه‌ شاهد نمونة‌ خون‌ ۲۰ فرد سالم‌ توسط‌ دستگاه‌ هماتولوژی‌ H۱ مورد مطالعه‌ قرار گرفت‌ و نتایج‌ حاصل‌ با هر گروه‌ از بیماران‌ مقایسه‌ گردید. روش‌ انجام‌ تحقیق‌ بدین‌ ترتیب‌ بود كه‌ خون‌ و مغز استخوان‌ بیماران‌ در ابتدای‌ تشخیص‌، توسط‌ روشهای‌ رنگ‌آمیزی‌ رایت‌ و گیمسا و در صورت‌ لزوم‌، توسط‌ رنگ‌آمیزیهای‌ سیتوشیمیایی‌ اختصاصی‌ (پراكسیداز و PAS ) مورد بررسی‌ قرار گرفت‌ و نوع‌ لوسمی‌ براساس‌ معیارهای‌ FAB ( British American French ) تعیین‌ گردید و در موارد نادری‌ نمونة‌ بیمار برای‌ تشخیص‌ نهایی‌ توسط‌ فلوسایتومتری‌ بررسی‌ گردیده‌ است‌. پس‌ از انجام‌ تشخیص‌ لوسمی‌ بیمار با روشهای‌ یاد شده‌، نمونة‌ خون‌ محیطی‌ قبل‌ از درمان‌ به‌ دستگاه‌ هماتولوژی‌ H۱ داده‌ می‌شد و تمام‌ نتایج‌ حاصل‌ ثبت‌ می‌گردید و مواردی‌ كه‌ قبلاً تحت‌ درمان‌ قرار گرفته‌ بودند از مطالعه‌ حذف‌ می‌شدند. در ضمن‌ یكی‌ از محدودیتهای‌ این‌ مطالعه‌ وجود زیر گروههای‌ نادر لوسمی‌ها از جمله‌ با AML-M۶ و AML-M۷ بود كه‌ یا اصلاً موردی‌ در مطالعه‌ وجود نداشت‌ و یا تعداد آنها اندك‌ بود. پس‌ از به‌ دست‌ آمدن‌ نتایج‌ حاصل‌ از بررسی‌ خون‌ محیطی‌ بیماران‌ توسط‌ دستگاه‌ H۱ و همچنین‌ افراد سالم‌، از روشهای‌ آماری‌ متعددی‌ برای‌ تحلیل‌ نتایج‌ استفاده‌ شد. از آزمون‌ Studient T-test برای‌ بررسی‌ اختلاف‌ معنی‌دار یك‌ پارامتر كمّی‌ در دو گروه‌ مختلف‌ و از آنالیز واریانس‌ برای‌ بررسی‌ اختلاف‌ معنی‌دار یك‌ پارامتر كمّی‌ در بین‌ چند گروه‌ مختلف‌ استفاده‌ شد. همچنین‌ برای‌ بررسی‌ وجود ارتباط‌ بین‌ داده‌های‌ كیفی‌ (شامل‌ شاخص‌های‌ مرفولوژیك‌) با گروههای‌ مختلف‌ از آزمون‌ Chi-Square (روش‌ Pearson ) و Fisher¨s exact test استفاده‌ شده‌ است‌.

نتایج‌

نتایج‌ بدست‌ آمده‌ از این‌ بررسی‌ در جدولهای‌ جداگانه‌ ارائه‌ می‌گردد.

جدول‌ ۱ میانگین‌ و انحراف‌ معیار پارامترهای‌ كمّی‌ در لوسمی‌ حاد لنفوئیدی‌ و لوسمی‌ حاد میلوئیدی‌ را نشان‌ می‌دهد. براساس‌ اطلاعات‌ مندرج‌ در جدول‌ پارامترهای‌ LUC ، %HPX ، %PMN ، WBC ، MCH ، RDW ، PLT و %MN اختلاف‌ معنی‌دار قابل‌ توجهی‌ را در دو گروه‌ اصلی‌ لوسمی‌ نشان‌ نمی‌دهد و تنها اختلاف‌ معنی‌دار قابل‌ توجه‌ در MCHC , HGB ، نوتروفیل‌، لنفوسیت‌، منوسیت‌، بازوفیل‌، درصد بلاست‌ و %HPX می‌باشد.

جدول‌ ۲ میانگین‌ و انحراف‌ معیار پارامترهای‌ كمّی‌ در زیر گروههای‌ لوسمی‌ حاد میلوئیدی‌ را نشان‌ می‌دهد. همان‌ گونه‌ كه‌ در جدول‌ مشخص‌ است‌ : HDW ، RDW ، MCHC ، HGB ، WBC ، PLT ، LYMP ، %HPX ، %Blasts ، %PMN و %MN در زیر گروههای‌ مختلف‌ لوسمی‌های‌ حاد میلوئید اختلاف‌ معنی‌داری‌ را

نشان‌ نمی‌دهد و اختلاف‌ معنی‌دار در نوتروفیل‌، ائوزینوفیل‌، MPXI و LUC در زیر گروههای‌ مختلف‌ دیده‌ می‌شود. قابل‌ تذكر است‌ كه‌ اختلاف‌ معنی‌دار قابل‌ توجهی‌ در پارامترهای‌ خونی‌ در بین‌ زیر گروههای‌ مختلف‌ لوسمی‌ حاد لنفوئید دیده‌ نمی‌شود. جدول‌ ۳ میانگین‌ و انحراف‌ معیار پارامترهای‌ كمّی‌ در لوسمی‌ مزمن‌ لنفوئید و لوسمی‌ مزمن‌ میلوئید را نشان‌ می‌دهد و در این‌ دو نوع‌ لوسمی‌ اختلاف‌ معنی‌دار در نوتروفیل‌، لنفوسیت‌ و بازوفیل‌، منوسیت‌ و درصد سلولهای‌ با فعالیت‌ پركسیدازی‌ بالا ( %HPX ) دیده‌ می‌شد.

بحث‌

هدف‌ اصلی‌ این‌ مطالعه‌ بررسی‌ قابلیتهای‌ دستگاه‌ هماتولوژی‌ H۱ در جهت‌ تقسیم‌ بندی‌ لوسمی‌ها بر اساس‌ معیارهای‌ FAB بوده‌ است‌ تا با استفاده‌ از آن‌ بتوان‌ مشكلاتی‌ را كه‌ در این‌ زمینه‌ وجود دارد كاهش‌ داد. در این‌ مورد مطالعات‌ متعددی‌ در زمینه‌ تقسیم‌بندی‌ لوسمی‌ها با استفاده‌ از داده‌های‌ دستگاه‌ H۱ صورت‌ پذیرفته‌ است‌. در این‌ مطالعات‌ تنها پارامترهای‌ معدودی‌ با استفاده‌ از گزارش‌ اصلی‌ دستگاه‌ مورد بررسی‌ قرار گرفته‌اند(۱۰-۴) و محققین‌ دیگر به‌ مطالعة‌ تفكیكی‌ لوسمی‌ها با استفاده‌ از دستگاه‌ H۱ پرداخته‌ و همگی‌ به‌ كارآیی‌ این‌ روش‌ اذعان‌ نموده‌اند. در مطالعة‌ حاضر با توجه‌ به‌ مقایسة‌ پارامترهای‌ مختلف‌ در دو گروه‌ لوسمی‌های‌ لنفوئید و میلوئید مشخص‌ شد كه‌ شدت‌ آنمی‌ در لوسمی‌های‌ لنفوئیدی‌ حاد بیش‌ از لوسمی‌های‌ حاد میلوئید است‌ و میزان‌ هموگلوبین‌ آنها كاهش‌ بیشتری‌ را نشان‌ می‌دهد (جدول‌ ۱). این‌ نتیجه‌ در مطالعات‌ دیگران‌ قید نشده‌ است‌. همچنین‌ در مورد پارامتر بازوفیل‌، همان‌ طور كه‌ در جدول‌ ۱ مشاهده‌ می‌شود، میانگین‌ آن‌ در لوسمی‌های‌ حاد لنفوئیدی‌ دو برابر لوسمی‌های‌ حاد میلوئیدی‌ است‌ و علت‌ آن‌ مقاومت‌ بیشتر بلاستهای‌ لنفوئید نسبت‌ به‌ بلاستهای‌ میلوئید نسبت‌ به‌ اثر لیزكنندگی‌ اسید فتالیك‌ در كانال‌ بازوفیل‌ دستگاه‌ می‌باشد. Bizzaro نیز در مطالعه‌ خود به‌ این‌ مسأله‌ تحت‌ عنوان‌ Pesudobasophilia در دستگاه‌ H۱ اشاره‌ كرده‌ است‌(۱و۴).

---