جایگاه عملیات بیت المقدس در استراتژی جنگ

جنگ یك میراث فرهنگی, تاریخی و ملی است رفتار هر ملت در جنگ به عنوان الگو و شاخصی برای نسل های آینده كشور و جهانیان تلقی می شود جنگ صحنه ظهور و تجلی میزان مقاومت و شكوه یك ملت است

نخلستان های خرمشهر در سكوتی خوشایند تجربه حیات را مبادله می كردند، نسیمی از سمت اروند هر صبحگاه زلف نخل ها را شانه می زد و كارون با همه غرورش سر در آغوش خرمشهر فرو می برد.

دشت هر چند بر اثر هرم گرما، پیشانی چروك كرده بود اما خنده از لبانش می بارید و بر مرزدارانی كه هر صبح به دیدارش می آمدند فخر می فروخت.خرمشهر سیراب از شهد نخلستان ها با نوای هر اذان به نماز می ایستاد وگلدسته هایش تا خدا اوج داشت. در خیابان هایش سیل زندگی جاری بود و... ناگهان نعره گلوله های متجاوز، سكوت نخلستان ها را بر هم زد، قامت گلدسته های شهر را شكست، خیابان ها رنگ خون گرفت و پوتین متجاوز بر نقشه شهر ، لكه ای بزرگ انداخت. پیران قد خمیده كه در داغ فرزندان، خمیده تر شده بودند مجبور به ترك خانه و كاشانه شدند.

و خرمشهر، خونین شهر شد.اما طنین نعره مستانه حرامیان در خانه های خرمشهر، دیری نپایید و بغض های فروخفته در اراده ای مصمم گرد آمد و مسافران گمنام از هر سو، عزم شهر آسمانی كردند و در یك همایش غیرت، فصل درخشانی بر تاریخ این مرز و بوم افزودند و به قهرمانان قادسیه، درس بزرگی دادند.

....این گونه بود كه خونین شهر، بار دگر خرمشهر شد و مغرور و سربلند از غیرت جوانان میهن، سر به آسمان می ساید و شهره محافل عزت و غیرت و شرف است. هرچند داغ لاله های پرپرش بر دل ها سنگینی می كند.

یكی از بزرگترین حوادث تاریخ معاصر كشور و یكی از عظیم ترین رخدادهای تاریخ انقلاب اسلامی، دفاع مقدس هشت ساله ملت ایران است كه این حادثه نماد و متبلور صف آرایی سازمان یافته و تهاجمی قدرت های بزرگ استكباری دوران جنگ سرد و قدرت های منطقه ای آن دوران علیه انقلاب اسلامی است. جنگ تحمیلی استثنایی ترین جنگ در عصر جهان دو قطبی بود، زیرا در آن دوران همه جنگ های منطقه ای به صورت نیابتی انجام می گرفتند.

به این معنی كه جنگ های منطقه ای، مقیاس كوچكی از رویارویی دو ابرقدرت بود كه به صورت كنترل شده در یك منطقه صورت می گرفت و در چارچوب برخورد و تضاد منافع و استراتژی دو ابرقدرت انجام می شد.

در واقع جنگ های منطقه ای دوران پس از جنگ جهانی دوم تا فروپاشی اتحاد شوروی، تماماً جلوه ای از رویارویی دو قدرت بزرگ آمریكا و شوروی بود كه از سوی كشورهای اقماری آنان انجام می شد، مثل جنگ های دو كره، جنگ ویتنام، جنگ های هند و پاكستان و... اما جنگ تحمیلی تنها جنگی بود كه در آن دو ابرقدرت در یك جبهه واحد و در یك طرف مخاصمه به صورت همگرا عمل می كردند. بنابراین دفاع مقدس، یكی از سخت ترین آزمون های ملت ایران است كه میانگین مقاومت ملت ایران را در یك جنگ بزرگ كه ظاهر آن منطقه ای ولی واقعیت آن بین المللی است، نشان می دهد.

یكی از فرازهای زیبا و دلنشین و نقاط عطف مهم و بلكه مهم ترین نقطه عطف استراتژی جمهوری اسلامی در دفاع مقدس فتح خرمشهر یا عملیات بیت المقدس است. عملیات بیت المقدس در واقع آخرین حلقه از استراتژی آزادسازی سرزمین های اشغالی كشور بود كه به تأمین تمامیت ارضی كشور انجامید و علاوه بر آن مهم ترین منطقه استراتژیك جنگ را از اشغال دشمن آزاد ساخت و جمهوری اسلامی ایران را در موضعی كاملاً برتر قرار داد. اهمیت، ارزش و دستاوردهای استراتژیك این عملیات به این صورت است:

۱) منطقه عملیات، منطقه ای بود كه دشمن به خاطر آن تهاجم خود را به جمهوری اسلامی آغاز كرده بود و در واقع كلید فتح استراتژیك عراق در جنگ و مركز ثقل و محور ادعاهای رژیم عراق محسوب می شد.

۲) وسعت این عملیات در مقایسه با تمام عملیات دفاع مقدس بزرگتر بوده و بیشترین مساحت سرزمین های اشغالی در این عملیات آزاد شد.

۳) بیشترین تعداد اسرای جنگی دشمن در این منطقه به اسارت جمهوری اسلامی ایران درآمد.

۴) از نظر تاكتیكی عملیات بزرگ عبور از رودخانه توأم با غافلگیری در آن انجام شد.

۵) با انجام عملیات بیت المقدس دومین شهر عراق یعنی بصره در تیررس توپخانه جمهوری اسلامی قرار گرفت و استراتژیك ترین منطقه عراق یعنی استان بصره در معرض مخاطره جدی قرار گرفت.

۶) فاصله كم نخستین مرحله از این عملیات با عملیات بزرگ قبل از آن یعنی فتح المبین نشان داد كه جمهوری اسلامی به نرخ رشد بالایی در قدرت نظامی آفندی رسیده و این آهنگ بالا و دور تك سریع در چنین مقیاسی علامت سؤال بزرگی را در مقابل بقای رژیم عراق قرار داد.

۷) این عملیات یكی از نقاط اوج هماهنگی و وحدت و تلاش میان ارتش جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و در آن نیروهای بسیج مردمی نقش محوری و كلیدی را ایفا كردند.

در پایان جا دارد كه از رشادت ها و فداكاری ها و خلاقیت های سپهبد شهید صیاد شیرازی كه فرماندهی نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران را در این عملیات به عهده داشت تجلیل شود.

چرا جنگ پس از فتح خرمشهر ادامه یافت؟!

در مورد ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر معمولاً یك سؤال مطرح است كه چرا جنگ پس از فتح خرمشهر باز هم ادامه یافت؟ یك سنت تاریخی وجود دارد كه همواره پس از خاتمه یك حادثه به دلیل روشن بدون نتایج و عواقب آن سؤال هایی مطرح می شود كه پاسخ به آنها در زمان وقوع حادثه مشكل است، اما پس از خاتمه آن سؤال های آسان به ذهن رسوخ می كنند. در مورد ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر نیز همین گونه است. در این زمینه باید اشاره كرد كه:

پس از خاتمه عملیات بیت المقدس، جمهوری اسلامی ایران در برتری چشمگیری از قدرت رزمی نسبت به عراق بود.

آهنگ دور عملیات، فاصله زمانی كوتاه میان آنها، مقیاس وسیع عملیات و موفقیت های حاصله از آنها نشان دهنده دورنمای روشن و درخشانی بود كه در آن پیش بینی می شد ادامه جنگ به كسب پیروزی های بزرگتری خواهد انجامید.

بنابراین منطق سیاسی و دانش نظامی حكم نمی كرد در شرایطی كه امكان كسب امتیازات مؤثرتر و پیروزی های وسیع تری در ادامه جنگ وجود دارد به حداقل امتیازات و نتایج به دست آمده اكتفا كرده، همان گونه كه عاقلانه نبود در شرایطی كه امكان حفظ امتیازات و ارزش های به دست آمده وجود داشت با اصرار در ادامه جنگ به از دست دادن آنها راضی شد.تصمیم به ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر در دومین سال جنگ و پذیرش قطعنامه ۵۹۸ در سال پایان جنگ منطبق با منطق فوق است.

عملیات زنجیره ای ثامن الائمه تا بیت المقدس گرچه پیروزی هایی بزرگ و امتیازات ارزشمندی بودند اما در مقایسه با پیش بینی موفقیت های آتی منطقه پایان جنگ به شمار نمی رفتند، زیرا در خاتمه عملیات بیت المقدس هنوز رژیم عراق و نظام بین المللی فشار جدی و تهدید مؤثری را از سوی ایران احساس نمی كرد و به همین دلیل بود كه تا آن هنگام هنوز هیچ قطعنامه ای كه متضمن حداقل شرایط ایران برای پایان جنگ باشد به تصویب نرسیده بود.

تأثیر آزادسازی سرزمین های اشغالی، برداشتن فشار روحی و فیزیكی جنگ از ملت ایران و حذف تهدید عراق از جمهوری اسلامی بود و اعمال فشار جدی و مؤثر و تحمیل تهدید عمده بر رژیم عراق، فشارها و تنش های سیاسی، نظامی و روحی هنگامی به دشمن تحمیل می شد كه جنگ به خاك عراق كشیده می شد.

توقف ایران در جنگ پس از فتح خرمشهر مخاطرات بالقوه وسیعی را برای ایران به همراه داشت، زیرا با توجه به شخصیت نامطمئن صدام حسین و عدم اعتماد و اطمینان به مواضع سیاسی رژیم بعث و وجود ناپایداری در تصمیم های این رژیم، هیچ چشم انداز روشن و مطمئنی از صلح و مذاكرات مربوط به آن به چشم نمی خورد.

ارتش عراق پس از ضربات متوالی كه در عملیات آفندی جمهوری اسلامی ایران دریافت كرده بود، به یك فرصت زمانی نسبتاً طولانی نیاز داشت تا به تجدید و توسعه سازمان رزم خود بپردازد و با استفاده از تجربیات به دست آمده، ساختارهای نظامی آسیب دیده خود را جبران كند و این كار جز از طریق توقف دور عملیات آفندی جمهوری اسلامی با بهره گیری از فریب صلح و مذاكره امكانپذیر نبود.

بنابراین عاقلانه نبود در شرایطی كه هیچ تضمین سیاسی و عملی بین المللی برای پذیرش شرایط جمهوری اسلامی ایران و دستیابی به صلح پایدار وجود نداشت مجدداً یك فرصت ایده آل و مناسبی را در اختیار دشمن قرار داد تا به اصلاح ساختار، دكترین و استراتژی خود بپردازد و مجدداً به تعادل اولیه بازگردد. تضمینی هم وجود نداشت كه پس از طولانی شدن فعل و انفعالات دیپلماتیك در جنگ و بی نتیجه ماندن مذاكرات، مجدداً ارتش سازمان یافته عراق حمله دیگری را علیه ایران انجام ندهد.

حسین سلامی

فرمانده نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

ستاد خبری بزرگداشت سوم خرداد

---