تقلید در کودکان

یکی از عوامل مؤثر در رشد ذهنی و تکنولوژیکی انسان، توانائی او در تقلید از دیگران است. زیرا تقلید راه مؤثری برای یادگیری اعمال جدید است. در مورد تقلید کودکان سئوالی که مطرح می‌شود …

یکی از عوامل مؤثر در رشد ذهنی و تکنولوژیکی انسان، توانائی او در تقلید از دیگران است. زیرا تقلید راه مؤثری برای یادگیری اعمال جدید است. در مورد تقلید کودکان سئوالی که مطرح می‌شود آن است که چرا اصولاً کودکان تقلید می‌کنند؟ نظریه‌پردازان معاصر می‌گویند که تقلید پدیده‌ای است همگانی و مربوط به رسش و توانائی است که در ذات نوع بشر است.

در حقیقت تقلید کودک مثل شناکردن ماهی و پرواز پرندگان است که هر دو نمایان‌گر توانائی‌های اولیه‌ای است که در مراحل اولیه رشد ظاهر می‌شود.

تقلید دو خصوصیت مهم دارد. اول آن‌که باید تکرار رفتاری باشد که سرمشق (والدین) انجام داده است. دوم این که باید انتخابی باشد، یعنی پاسخی که ما به آن تقلید می‌گوئیم باید در برابر صرفاً یکی از رفتارهای سرمشق باشد نه در برابر تعداد زیادی از شرایط مختلف انگیزشی.

اگر چه بسیاری از روانشناسان گفته‌اند که نوزدان یا کودکان یک‌ماهه از حرکات صورت بزرگسالان مانند بازکردن دهان، تقلید می‌کنند ولی هنوز هم بر سر انتخابی بودن این تقلید توافق نیست. کودک در ۷ یا ۸ ماهگی می‌تواند تقلید انتخابی کند و در طی سال‌های بعد تعداد آن بیشتر و پیچیده‌تر می‌شود. کودکان ۱ ساله از حرکات و صداهای جدید و نیز رفتارهائی که می‌بینند و می‌شنوند تقلید می‌کند، هر چند که به احتمال زیاد از رفتارهائی تقلید می‌کنند که از عهدهٔ انجام آن بر می‌آیند (مثل حرکت‌دادن دست‌ها).

تقلید بین ۱ تا ۳ سالگی بیشتر می‌شود. در این دوره کودک علاوه بر اطرافیان خود از سرمشق‌ها و شخصیت‌های کارتونی نیز تقلید می‌نماید. اما باید اضافه نمود عواملی که منجر به تقلید در کودکان می‌شوند از سنی به سن دیگر متفاوت هستند.

عوامل مؤثر در تقلید کودکان

ـ تأثیرات عدم اطمینان: یکی از عواملی که در دو سال اول زندگی کودک در تقلید دخالت دارد درجه عدم اطمینان کودک از توانائی‌هایش در انجام کارهائی است که شاهد آن بوده است. برای مثال: مادری که با گوشی تلفن صحبت می‌کند توجه کودک ۱۵ ماهه خود را به راحتی جلب می‌کند این در حالی است که این‌کار برای کودکان ۶ و ۳۶ ماهه اصلاً جالب نیست.

ـ تقلید به منظور پیشبرد کنش‌های متقابل اجتماعی: هنگامی‌که کودکی از والدینش تقلید می‌کند، والدین به او لبخند می‌زنند و متقابلاً از او تقلید می‌کنند.

واکنش نشان دادن پدر یا مادر رفتار تقلیدی کودک را افزایش می‌دهد و در نتیجه گرایش کودک به تقلیدکردن را افزایش می‌دهد. کودکان بیشتر مایلند از عملی تقلید کنند که مورد تأیید همه است، مانند غذاخوردن با قاشق.

ـ تقلید به منظور شبیه‌شدن به دیگران: همین که کودک وارد سومین سال زندگی‌اش می‌شود به تقلید از اعمال خاصی در اشخاص معین مبادرت می‌ورزد. کودکان ۲ ساله می‌دانند که با برخی از افراد شباهت دارند و به گروه خاصی تعلق دارند. برای مثال یک پسربچه ۲ ساله می‌داند که شبیه پدرش است و تشخیص می‌دهد که موهای هر دوی آنها کوتاه است یا هر دو آنان شلوار می‌پوشند. به همین خاطر بیشتر از هم‌جنسان خود تقلید می‌کند تا در رده مردان جا بیفتد. این امور برای دختران نیز صادق است.

ـ برانگیختی عاطفی: کودکان از والدین‌شان بیشتر از سایر بزرگسالان تقلید می‌کنند. یکی از دلایل آن شاید این باشد که والدین مرجع ثابت‌تری برای برانگیختن عواطف خوشایند و ناخوشایند در کودکان هستند. به عبارت دیگر افرادی که می‌توانند کودک را شاد یا احساس ترس و خشم را در آنان ایجاد نماید بیشتر مورد توجه کودکان قرار می‌گیرند.

در بازی‌های کودکان نیز فرآیند مشابهی دیده می‌شود. برای مثال اگر دو کودک ۲ ساله با هم بازی کنند، و یکی از آنها فعال‌تر و دیگری ساکت‌تر باشند، کودکی که ساکت‌تر است از کودک فعال تقلید می‌کند. مثلاً اگر او از روی میز بپرد کودک ساکت‌تر نیز بعد از چند دقیقه از روی میز خواهد پرید.

ـ تقلید برای دستیابی به هدف: تقلید ممکن است کوشش خودآگاهی برای کسب لذت، قدرت، و یا هر هدف دیگری باشد.

یک کودک سه ساله از رفتار آزاردهنده کودک دیگر تقلید می‌کند، زیرا دیده است که چگونه این کودک با پرخاشگری توانسته اسباب‌بازی را از دست کودکان دیگر بگیرد. این‌گونه تقلید معمولاً بعد از سال دوم زندگی دیده می‌شود. بدین ترتیب می‌توان گفت که کودکان (به تقلید از رفتار دیگری ترغیب می‌شوند زیرا در فکر هدفی هستند که می‌خواهند با تقلید به آن دست یابند.)

از آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که کودک تقلید می‌کند زیرا از توانائی در انجام عملی نامطمئن است، تقویت اجتماعی می‌شود، تمایل شبیه‌بودن به دیگران را دارد، یا تمایل به رسیدن به هدف‌های خاصی دارد.

مراحل شکل‌گیری تقلید

۱) مرحله اول آمادگی بازتاب‌ها: برای این که کودک بتواند تقلید کند نیاز به تجربه دارد. بسیاری از متخصصان بر این باورند که تقلید موروثی است. در این مرحله تقلیدهای کودک بسیار جزئی و به‌شکل بازتابی از رفتار دیگران است. برای مثال با صدای گریه کودک، کودک دیگر نیز شروع به گریه می‌کند بدون آنکه عامل خارجی یا محرکی برای گریه کودک دوم وجود داشته باشد.

۲) مرحله دوم تقلیدهای پراکنده: در مرحله دوم الگوهای بازتاب، تقلیدهای کودک به‌دلیل آن‌که کودک تجربه بیشتری را کسب کرده است، گسترده‌تر می‌شود. برای مثال وقتی‌که کودک گریه می‌کند، اگر اطرافیان صدای ناله او را تقلید کنند، کودک گریه را قطع می‌کند و شروع به ناله‌کردن می‌کند.

این رفتار بعد از ۱ ماهگی در کودکان دیده می‌شود و سعی دارند که از صداها و آواهای دیگران تقلید کنند. برای مثال اگر برای کودک ۲ ماهه‌ای صدای آآآ در بیاورید، کودک سعی دارد آن صداها را تکرار کند و احتمالاً به شما لبخند می‌زند.

۳) مرحله سوم تقلید نظام‌دار: در این مرحله کودک آواهائی را تقلید می‌کند که به آواسازی خودش شباهت دارد. در حدود سن ۴ ماه و نیم که هماهنگی میان ”دیدن و گرفتن“ برقرار می‌شود کودک این‌گونه تقلیدها را انجام می‌دهد. برای مثال یک کودک ۷ ماهه، سعی دارد آواهائی را بیان دارد. این اصوات و آواها تقلیدی نیستند بلکه خود کودک آنها را خلق و بیان می‌دارد. مثلاً آواهای مام‌مام، بو، بو و... .