پیامک, ادامه مسیر تکاملی رسانه هاست

چندی پیش برنامه ای هنری را از یک شبکه تلویزیونی ماهواره ای دیدم که در پایان برنامه, مجری خطاب به مخاطبان گفت برنامه ما اینجا به پایان رسید و من از هم اکنون تا نیم ساعت دیگر در شبکه اجتماعی به پرسش های شما پاسخ می دهم

چندی پیش برنامه‌ای هنری را از یک شبکه تلویزیونی ماهواره‌ای دیدم که در پایان برنامه، مجری خطاب به مخاطبان گفت: برنامه ما اینجا به پایان رسید و من از هم‌اکنون تا نیم ساعت دیگر در شبکه اجتماعی ... به پرسش‌های شما پاسخ می‌دهم.

درواقع این سخن مجری، دو معنی متفاوت را به ذهن مخاطب متبادر می‌کرد. اول آن که برنامه ادامه دارد، اما نه در قاب کوچک تلویزیون، بلکه بر صفحه نمایشگر رایانه‌ها و دوم آن که به جای تلویزیون باید از رایانه استفاده کنید.این دو معنی را باید نشان از درهم آمیزی رسانه‌‌های جدید با رسانه‌های سنتی و تغییر وضع مخاطب منفعل (در رسانه‌های غیر تعاملی مانند کتاب، روزنامه، رادیو و تلویزیون) به مخاطب فعال (در رسانه اینترنت، وبلاگ‌ها، وب‌سایت‌ها و میکروبلاگ‌هایی چون توئیتر، یوتیوپ و فیسبوک) دانست.

اگر تا قبل از دهه ۱۹۹۰میلادی رسانه‌های یکسویه و غیرتعاملی متکلم وحده بود و مخاطبان فقط می‌توانستند پیام‌های آنها را دریافت کنند، در دهه پایانی قرن بیستم امکان تولید پیام و بازنشر آن توسط مخاطبان تنها (وبلاگ‌ها) و مخاطبان انبوه (در وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی) هم امکان‌پذیر شد. این تحول را شاید بتوان از توانایی گردش اطلاعات در فضای مجازی با اهمیت‌تر تلقی کرد، زیرا تولید این همه اطلاعات بدون حضور میلیون‌ها مخاطب فعال که در عین مصرف پیام‌ها خود مولد آن هستند، تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد.مسأله دیگری که نباید از آن چشم پوشی کرد، پیوستگی خط تکاملی رسانه‌ها در طول دوره حیاتشان است. برخلاف موجودات که از نظر برخی علمای زیست‌شناسی و تکامل، به تنازع بقا مشغول‌اند، رسانه‌ها با پیدایش رقیبان بعدی خود شانس بیشتری برای حفظ حیات و بقا پیدا می‌کنند. فراموش‌ نکنیم هنگامی که مطبوعات پای به عرصه حیات نهادند، منتقدان آن روزگار که شاهد استقبال گسترده‌تر از روزنامه‌ها بودند، ناقوس مرگ کتاب‌ها را نواختند. اما گذشت ایام نشان داد اتفاقا روزنامه‌خوانی بر تعداد کتابخوانان نیز افزود. امروزه هم که قابلیت‌های رایانه‌ها به تولید کتاب الکترونی کمک کرده، این قابلیت امکان دیدن و شنیدن کتاب به جای خواندن تنهای آن را فراهم آورده است.

امروزه همگان گواهند با آمدن رادیو، مطبوعات از بین نرفت. با پیدایش تلویزیون هم رادیو بیکار نشد. ممکن است در برابر سینمای خانوادگی سالن‌های سینما کوچک‌تر شود یا به جای نامه، تلگراف و تلکس از ایمیل استفاده شود، اما همزیستی مسالمت‌آمیز رسانه‌های قدیم و جدید ادامه دارد، زیرا آنها به تکمیل یکدیگر می‌پردازند و نه حذف و محو یکدیگر.

اتفاق مهمی که با ظهور اینترنت در دنیا شاهد آن هستیم، ترکیب صدا، تصویر ساکن، متحرک و متن است. پس با این شرایط، اکنون اینترنت به‌عنوان یک چند رسانه‌ای به تکمیل رسانه‌های دیگر هم کمک می‌کند.

رسانه تلفن همراه از جمله رسانه‌های تاثیرگذار بر ارتباطات اجتماعی دوران معاصر است. کوچک‌بودن تلفن همراه، حمل آن را بسیار آسان کرده است. اما مهم‌ترین خصلت این رسانه شخصی علاوه بر چندرسانه‌ای بودنش، ارزان بودن آن، استفاده درهمه زمان‌ها و همه مکان‌هاست. امروزه رسانه تلفن همراه به افراد کمک می‌کند تا خلأ متن را در رسانه‌های غیرمتنی مانند رادیو و تلویزیون جبران کنند.رسانه رادیو که از داشتن ارتباط کلامی مخاطبان با خودش محروم است می‌تواند در برنامه‌های مختلف از دیدگاه‌های مخاطبانش استفاده کند و خود را به‌عنوان یک رسانه تعاملی مطرح سازد.

در تلویزیون هم پیامک به گسترش رابطه میان فرستنده و گیرنده کمک می‌کند. برنامه موفق نود در شبکه ورزش با استفاده از نظرسنجی مبتنی بر پیامک‌های بینندگان توانسته است به‌عنوان برنامه‌ای تعاملی، تاثیر فراوان بر ورزش کشورداشته باشد.

مخاطبان می‌توانند با پیامک پرسش‌ها، پیشنهادات و انتقادات خود را به برنامه‌های رادیو و تلویزیون منتقل کنند و مشاوره بدهند، حتی می‌توانند به‌عنوان خبرنگار شهروندی خبر، مصاحبه و گزارش بفرستند. با پیدایش پیامک‌های تصویری نقش بینندگان تلویزیون در آینده اهمیت بیشتری می‌یابد. آنها می‌توانند خود تولیدگر برنامه‌هایی باشند که مصرف‌کننده‌اش نیز هستند.

دکتر امید علی مسعودی، استاد علوم ارتباطات