آرایش سیاسی تازه در موضوع هسته ای ایران

اجلاس جاری شورای حکام نخستین نشست در باره موضوع هسته ای ایران بعد از تغییر دولت امریکا است ناظرانی که برای گزارش نشست تازه شورای حکام راهی وین شده اند به این مسئله می اندیشند که نگاه امریکا به موضوع هسته ای ایران چه تغییری کرده است البته به دنبال این, سؤالات دیگری نیز مطرح می شود بعد از حدود ۹ ماه از وقفه در نشست های گروه موسوم به ۱ ۵, چه آرایش سیاسی پیرامون پرونده هسته ای ایران شکل گرفته است

اجلاس جاری شورای حکام نخستین نشست در باره موضوع هسته‌ای ایران بعد از تغییر دولت امریکا است. ناظرانی که برای گزارش نشست تازه شورای حکام راهی وین شده‌اند به این مسئله می‌اندیشند که نگاه امریکا به موضوع هسته‌ای ایران چه تغییری کرده است؟ البته به دنبال این، سؤالات دیگری نیز مطرح می شود: بعد از حدود ۹ ماه از وقفه در نشست‌های گروه موسوم به ۱+۵، چه آرایش سیاسی پیرامون پرونده هسته‌ای ایران شکل گرفته است؟

جلسه ۴ روزه شورای حکام حتی اگر به تصمیم تازه در باره موضوع هسته‌ای ایران نرسد اما بدون شک ابهام‌ها در باره نگاه تازه بازیگران غربی در قبال برنامه هسته‌ای ایران را بر طرف خواهد کرد و دورنمایی روشن از مسیر آینده تعامل تهران و غرب ارائه خواهد کرد.

تا به اینجا از مجموعه بیانیه‌ها و اظهارات مقام‌های امریکا و اروپا این نکته قابل فهم است که مسئله هسته‌ای همچنان مدار و محور مسائل این دولت‌ها با ایران است و برخلاف آنچه تصور می‌رفت کشمکش‌های ایران و غرب در ایام پس از انتخابات ۲۲ خرداد نیز نتوانست اولویت موضوع هسته‌ای را تحت الشعاع قرار دهد.در این مدت مشخص شد که دولت اوباما هم که با گزینه تعامل به میدان آمده، ایستگاه تماس با ایران را موضوع هسته‌ای قرار داده است.

با این اوصاف انتظارها برای یک تغییر در نگاه امریکا و شرکایش پس از اوباما تاکنون راه به جایی نبرده است و حرکت‌هایی که تاکنون روی شطرنج بازی گروه ۱+۵ صورت گرفته حاوی این پیام است که « قواعد بازی گروه غرب» در موضوع هسته‌ای ایران تغییر نکرده است.

تهران به طور مشخص چند نشانه برای تغییر نگاه هسته‌ای در دوره اوباما در نظر گرفته بود و این موارد را در موضع‌گیری‌های رسمی و غیر رسمی به طرف‌های امریکایی منعکس کرده بود. انتظار ایرانی‌ها این بود که اوباما اگر قصد وارد شدن از باب تعامل با ایران را دارد از تصمیم‌ها و مصوبات تندی که دولت سلف او برای تحریم هسته‌ای ایران اتخاذ کرد فاصله بگیرد .حتی اگر قصد لغو این تصمیم‌ها را ندارد لااقل از اندیشه‌ به شدت بدبینانه‌ای که پشت آن تصمیم‌ها نهفته بود تبری جوید. ایرانی‌ها به تجربه دریافته اند سرمنشأ این تصمیم‌های سختگیرانه ، نگرشی بدبینانه به فعالیت هسته‌ای ایران است که پایه این نگاه در دوران قبل از اوباما نهاده شد و تا زمانی که این نگرش اصلاح نشود انتظار تغییر در موضع شورای امنیت یا شورای حکام بیهوده است.

اکنون یک دلیل روشن بر تغییرناپذیری موضوع هسته‌ای ایران در دوره اوباما همین است که ادبیات و نگرش بدبینانه گذشته به قوت باقی است و عجیب تر آنکه روح نشست امروز شورای حکام نیز بر مبنای همان ذهنیت‌ بدبینانه شکل گرفته است.

در دوره شش ماهه اوباما تهران هر چند بارها صدای «تعامل» از واشنگتن شنیده اما صدایی که امروز از شورای حکام و وین به گوش می‌رسد نغمه « تقابل» دارد. در این جلسه یک نشانه بزرگ برای اثبات این سیاست تقابل دیده می شود و آن قضاوت بر مبنای چیزی است که در ادبیات آژانس اتمی «مطالعات ادعایی» نام گرفته است. مطالعات ادعایی شامل اتهام‌‌هایی است که امریکا و گروه غرب از آژانس می‌خواهند که بر اساس آن رفتار هسته‌ای ایران را با فرض گرایش تهران به سمت تسلیحات هسته‌ای دنبال کند. بنابراین موضوع مطالعات ادعایی را باید حلقه اتصال نگاه اوباما با اندیشه‌های دوران بوش به حساب آورد و این نتیجه را گرفت که اوباما فاقد یک طرح ، ایده یا ابتکار تازه درباره مناقشه هسته‌ای ایران است. فرستادگان اوباما در نشست وین با مدارکی حاضر شدند که تاریخ مصرف شان طی این سه سال گذشته است تیم اوباما در فقدان ادله جدید به گزارشی متوسل شده‌اند که تاریخ ۲۰۰۵ زیر آن حک شده است در این گزارش مقامات امریکایی به اطلاع آژانس بین المللی رسانده‌اند که یک دستگاه کامپیوتر قابل حمل (لپ تاپ) را به دست آورده‌اند که حاوی چند صد صفحه مطالعات ایران برای ساخت کلاهک‌های هسته‌ای و همچنین محل‌های اعلام نشده‌ای برای انجام آزمایش‌های مربوط به اجزای اینگونه کلاهک‌ها است.

با این حال تیم اوباما از یاد برده‌اند که مدیرکل آژانس بین المللی حتی در نشست‌های قبلی، این گزارش را نشانه اقدام عملی ایران برای دستیابی به اسلحه اتمی ندانست. محمد البرادعی این بار و در آخرین روزهای ریاست‌اش با صراحت بیشتر اتهام گرایش برنامه هسته‌ای ایران به سمت نظامی شدن را رد کرد. صراحت و شفافیت لحن مرد هسته‌ای آژانس که به مدت ۱۲ سال در جایگاه دیده بانی این نهاد نشسته بود شاید مهمترین ره آورد اجلاس سپتامبر شورای حکام در نظر ایرانی‌ها باشد. محمد البرادعی که به پرده پوشی و ابهام گویی شهره بود این بار رسم رک گویی را پیشه کرد و درست به همین دلیل او اکنون در کانون خشم حریفان ایران قرار گرفت تا حدی که نمایندگان برخی کشورهای غربی، مانند انگلیس و فرانسه ، رئیس آژانس را که دوره خدمت او در ماه نوامبر به پایان می رسد، متهم به جانبداری از ایران کردند. آقای البرادعی برخلاف گزارش‌های قبلی خود، ایران را متهم نساخته است که از اطلاع رسانی شفاف و همکاری کامل با آژانس برای رفع شبهات موجود پیرامون برنامه‌های هسته ای خود خودداری ورزیده است او فقط از ایران خواسته است تا قطعنامه های مصوب شورای حکام و شورای امنیت سازمان ملل را رعایت کند.

بنابراین به نظر می‌آید در معادلات جدید هسته‌ای ایران آنچه تغییر کرده موضوع محمد البرادعی است.

همه بازیگران هسته‌ای پس از ۵ سال کش‌وقوس هسته‌ای همانند البرادعی در وین به این واقعیت پی برده‌اند که دولت جمهوری اسلامی فناوری هسته‌ای را به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای خود می داند و با قاطعیت اعلام کرده است که فعالیت در این زمینه را ادامه خواهد داد. تهران درعین حال بر این باور است که پرونده هسته ای باید از شورای امنیت خارج و به شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی بازگردانده شود.

با این حال تهران به منظور حل این اختلافات، یک بسته پیشنهادی را در اختیار گروه ۱+۵ قرار داد و گروه ۱+۵ از دریافت پیشنهادهای متقابل ایران در راستای یافتن راهی برای حل‌و‌فصل این قضیه استقبال کرده‌اند اما جو سازی رسانه‌ها در این باره نیز ادامه دارد. همه چیز در وضع فعلی به رفتار شش طرف موضوع هسته‌ای ایران بستگی دارد در حال حاضر، پنج عضو دائم شورای امنیت همراه با آلمان - موسوم به گروه ۱+۵ - هدایت مذاکرات هسته‌ای را در آن سوی میدان در اختیار دارند آنها نیز در قبال بسته ایران ، یک «بسته پیشنهادی» را وعده داده اند.

اما چنان که تجربه گذشته نشان داده بسته‌های ارسالی غرب پاسخی به مطالبات دیرینه ایران نیست. تهران از ابتدا اعلام کرده است که هر پیشنهادی را فقط با این نگاه که حقوق هسته‌ای ایران را بپذیرد ارزیابی می‌کند. با این حال گروه غرب تاکنون در بسته‌های ارسالی خویش فقط یک سری امتیازات فنی، اقتصادی و سیاسی را پیشنهاد می کرد بدون آنکه حق هسته‌ای ایران را به رسمیت بشناسد. حال سؤال جدی در این مرحله از مواجهه ایران و غرب این است که آیا اروپا و امریکا حاضر خواهند شد با پاسخی مثبت در باره حقوق هسته‌ای ایران بسته‌های پیشنهادی خویش را پیش ببرند یا نه؟