با عشق تاب می آورم

نگاهی به فیلم طلا و مس

سیدرضا که به تازگی با خانواده اش به تهران آمده متوجه بیماری خاص همسرش زهرا می شود و به ناچار برای تهیه هزینه درمان او تغییراتی در شیوه زندگی اش می دهد...

بگذارید به شیوه معصومانه و ساده و احساساتی دوران دور و درو شده و از دست رفته عمرم بگویم که بالاخره انتظارها به پایان رسید و طلا و مس به سینماها آمد!

فیلم نادر، عزیز و معصوم سینمای یخ زده و به ابتذال کشیده شده ایران.

طلا و مس را روی سرمان می گذاریم و به داشتنش مفتخریم. به اینکه در این وانفسای سطحی زدگی که سینمایمان را معرکه کرده، کسی پیدا می شود و طلا و مس را روانه منظر چشمانمان می کند که دیگر مدتهاست از فرط رنجوری می بندیمشان تا به جمال دلربای شاهکارهای سینمایی این سالها روشن نشوند!

گرچه حدیث زیبایی و راستی و درستی و خوبی «طلا و مس» در یک مقال و مجال نمی گنجد و وقت واسعی را می طلبد، اما همین قدر هست که این فیلم یک آفرینش هنرمندانه و یک بارقه همدلانه است و کویر سینمای ایران نیازمند آن، به سختی و ما مشتاق زیارت دوباره آن، به دلتنگی!

فیلم طلا و مس در فضای کنونی سینمایی ایران اثری است که شایستگی های ساختاری معتنابهی را به همراه دارد و میزانسن فیلم بسیار درست و سایر عناصر ساختاری و مؤلفه های بصری فیلم حاوی ارزش های ارزشمند بصری است. طلا و مس روایت منسجم و لطیفی را در بستر داستانی بدون ادا و اطوار به مخاطب عرضه می کند. حضور مخاطب در کنار فیلم یک حضور جاندار و محرک است.

تلاقی ارزش های بصری فیلم به همراه ویژگی های همدلانه آن توانسته است موقعیت خطیر اما دلنشینی را برای فیلم و برای مخاطب به مثابه دو قطب همزاد پنداری سینمایی پدید آورد.

شخصیت ها در فیلم کاملا به جا، حقیقی و درست در چینشی بصری و داستانی جذاب و لطیف پدیده آمده است و این پدیداری در کنار نگاه معصومانه و منزه فیلم ساز موقعیتی را فراهم آورده که توانسته ارزش های بصری را در کنار ویژگی های ارجمند محتوایی کنار هم بنشاند.

طلا و مس یک فیلم حقیقی است اما حقیقت این فیلم صرفا بر مبنای واقعیت عینی نیست که علاوه بر این حظ و بهره ای تام و تمام از حقیقتی همدلانه در این اثر وجود دارد؛ در عین حال داستانی که «طلا و مس» روایت می کند یک داستانی ملی و میهنی است؛ داستانی که از ظرایف و لطایف قشری از همین جامعه که داد و ستد معنوی با سایر اقشار مردم دارند پدید آمده است. این حقیقت یک حقیقت صرفاً سینمایی نیست بلکه یک بازتاب تاریخی و اجتماعی است.

یکی از ویژگی های جذاب و بسیار ارجمند طلا و مس یکپارچگی حاکم بر فیلم است. یکپارچگی که توانسته ساختار و محتوا را به عنوان کل واحد در خدمت مضمون فیلم قرار دهد. مضمونی که به راستی و درستی به دور از ادا و اطوار به بازنمایاندن حسی مشغول است که منتزع و متأثر از انسانیت انسان های فیلم است.

نوع شخصیت پردازی در طلا و مس کاملا سینمایی و در عین حال کاملا وفادار به حقیقت و واقعیت ما به ازای بیرونی فیلم است. طلا و مس از جمله نوادر سینمایی ایران است که توانسته بدون کژی و کاستی به واقعیت ها و حقایق زندگی طلبگی نزدیک شود. آنچه در این فیلم می بینیم از بازنمایی ذی طلبگی، ویژگی های زندگی و وضعیت معیشتی این قشر و نیز سختی ها و مصائبی که این گروه و به تبع خانواده هایشان با آن دست به گریبان هستند همگی نمودار نگاهی پاک و دیالوگی سالم است که کارگردان و به ویژه نویسنده فیلمنامه با این فضا برقرار کرده است اما آنچه در فیلم طلا و مس بسیار حائز اهمیت است و جای آن در سینمای ایران بسیار خالی نوع حسی است که طلا و مس برای مخاطب پدیدمی آورد و تدارکی که در بستر داستانی و شخصیت پردازی و نوع فضاسازیش در جهت آشنا نمودن مخاطب با یک موقعیت انسانی در جامعه امروز می بیند.

تا هم مخاطب و هم فیلم بتوانند در یک داد و ستد باورپذیر و همزاد پندارانه به ظرایف و لطایف یک موقعیت سترگ و شگرف انسانی در جامعه امروز نائل آید. طلا و مس شرحی وفادار از موقعیت یک طلبه است که به خوبی توانسته بازنمایی قشری باشد که در بسیاری از ویژگی های زندگی همچون او هستند و به مثابه یک هویت صنفی، فیلم را یاری می کنند. «طلا و مس» و امداد یک هویت صنفی است هویت صنفی روحانی که مولفه هایش را دینداری، جهاد، هجرت، پیامبر بودن، دلسوزی، هدایت و مشکلات و مصائب معنوی و مادی این نوع زندگی تشکیل می دهند. «طلا و مس» تلفیقی از مولفه هایی است که زندگی طلبگی را می سازد و عصاره آن روحیه ای می شود که شخصیت اصلی فیلم با آن به جنگ مسائل زندگی می رود و به مدد آن خانواده اش را در آغوش آرامش خود سکنی می دهد.

در فیلم طلا و مس کاراکترهای سینمایی عمیقا مرهون یک باورپذیری پاک و منزه نسبت به ما به ازای عینی خود هستند. واقعیت آن است که شخصیت طلبه و همسر و فرزندانش نه در یک فضای انتزاعی شکل گرفته اند و نه در یک خلسه ماورایی، نه نتیجه سینمای مریض و ناقص الخلقه به اصطلاح معناگرا هستند و نه نتیجه سفارش کور و ابتر یک نهاد دولتی. «طلا و مس» هویت صنفی طیف روحانی است که صرفا وامدار واقعیت ها و حقایق عینی این هویت هست. بی توجه بودن به زدوبندهای سفارشی سازی یا مولفه های ماورازدگی سینمای به اصطلاح معناگرا توانسته است طلا و مس را از تمام نکات منفی که طی این سال ها گریبان گیر این نوع از سینما بوده است حفظ نماید.

نکته بسیار مهمی که در فیلم ارزشمند «طلا و مس» وجود دارد شکل گیری نوع ارتباط عاطفی میان طلبه جوان و همسر اوست که دست به گریبان یک بیماری صعب العلاج است. این ارتباط عاطفی در فضای داستانی در اوج باورمندی و صداقت روایتگر یک لطافت انسانی است که توانسته تمام ارزش های بصری را در خود جمع کند.

حرکت مدرج شخصیت های فیلم در تلفیق با گره اصلی داستان یعنی بیماری صعب العلاج همسر جوان طلبه موقعیتی را فراهم می آورد تا مخاطب بتواند با ویژگی های یک طلبه و روحیات و ذائقه او و احساسات و عواطف و صدالبته حساسیت های او آشنا شود.

طلا و مس به جهت بازنمایی حساسیت های منحصر به فرد طلاب علوم دینی فیلم منحصر به فرد و حیرت آوری است. «طلا و مس» آنچنان دقیق، حرفه ای، حس آمیز، درست و سینمایی به بیان تصویری رفتارهای احساسی، عواطف انسانی و حساسیت های خاص این طیف پرداخته که مخاطب آگاه را شگفت زده می کند و مخاطب ناآگاه را به تعجب و سؤال وامی دارد.

سکانس های قابل توجهی در فیلم وجود دارد که بازگوکننده این موقعیت است که از آن جمله می توان به سکانس های فوق العاده جذاب و عمیقا تکان دهنده بیمارستان اشاره کرد؛ صحنه هایی که با ظرافت و در اوج هنرمندی ویژگی های طلبگی یک انسان روحانی به چشم می خورد، حتی در جزئی ترین حرکات و سکنات و ریزترین تغییر حالت ها می توان رد این احساسات را گرفت و از این همه دقت مندی و ظرافت هنرمندانه در یک بیان سینمایی لذت برد.

بی تردید فیلم طلا و مس یکی از نمونه های نادر ادای دین سینمایی ایران به هویت صنفی و سنتی روحانیت است، هویتی که در سال های دور و نزدیک به شدت مورد غفلت رسانه ها و به ویژه سینما بوده است.

هویتی که یا در سایه نوع خاصی از ظاهرگرایی عوام فریبانه بعضی از سینماورزان و سریال سازان گرفتار آمد یا از اساس انکار شد یا در جهت منافع دیگری غیر از آنچه بود و باید به کار رفت و طلا و مس توانست پاسخ درست و قاطعی به تمام این انحرافات و بیراهه ها بدهد که طی این سال ها بر این هویت صنفی مهم و تأثیرگذار و در عین حال مغفول مانده و به حاشیه رانده شده بدهد.

فیلم طلا و مس در عین حال حائز یک موقعیت ویژه دیگر هم هست بازی فوق العاده خوب و ارزشمند و دقیق نگار جواهریان در نقش همسر جوان یک طلبه که مبتلا به یک بیماری صعب العلاج است.

فیلم «طلا و مس» اثر ارزشمند و دوست داشتنی همایون اسعدیان به نویسندگی حامد محمدیان با تمام ظرافت ها و لطافت هایش و با تمام حجم سترگ اندوهش، قصه ای بود پر آب چشم که در روایتی سینمایی و بیانی بصری، گویا و جویای حلقه مفقوده ارتباط پیامبرگونه در جامعه امروز ما شد.

محمدرضا محقق