مختصری درباره پورتال ملی ایران

نخستین بار, اوایل مهر ماه ۱۳۸۳ بود که دکتر عارف معاون اول رییس جمهور وقت طی بخشنامه ای به منظور دستیابی عموم مردم به اطلاعات کلیه ی وزارتخانه ها, سازمان ها, مؤسسات و شرکت های دولتی, نهادهای انقلاب اسلامی و استانداری های سراسر کشور خواستار راه اندازی پورتالی به نام مردم شد

● گام نخست

نخستین بار، اوایل مهر ماه ۱۳۸۳ بود که دکتر عارف معاون اول رییس جمهور وقت طی بخشنامه ای به منظور دستیابی عموم مردم به اطلاعات کلیه ی وزارتخانه ها، سازمان ها، مؤسسات و شرکت های دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و استانداری های سراسر کشور خواستار راه اندازی پورتالی به نام مردم شد. در متن بخشنامه آمده بود: در اجرای ماده ( ۴) مصوبه ی شماره ۱۳/۷۲۲. ط مورخ ۸۱/۴/۲۲ شورای عالی اداری و برای تحقق دولت الکترونیکی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور وظیفه دارد برای دستیابی آسان و سریع عموم مردم به اطلاعات و خدمات دستگاه هایی اجرایی، نسبت به راه اندازی جایگاه اینترنتی (پورتال) به نام «مردم» اقدام نماید. در مرحله اول اجرای این طرح، اطلاعات مورد نیاز مردم در مورد ۲۰۰ خدمت اولویت دار دستگاه هایی اجرایی و از مراحل بعدی اطلاعات دیگر خدمات در پورتال اطلاع رسانی ملی «مردم» قرار خواهد گرفت. اما این تازه اول داستان بود و راه اندازی پورتال مردم به دولت هشتم نرسید و در کوران تغییر دولت به فراموشی سپرده شد.

● تولد نخستین پرتال ملی

اما اواخر سال ۱۳۸۵ در راستای تحقق دولت الکترونیکی، فاز اول طرح ملی «درگاه خدمات دولتی» با عنوان «پرتال مردم»، با نام «درگاه اطلاع رسانی خدمات دولتی» اجرایی شد. به این ترتیب، پورتال ایران مردم با نشانی www.Iranmardom.ir به صورت آزمایشی راه اندازی و روی سرور مرکزی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهوری (سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور سابق) قرار گرفت. در این پورتال کلیه خدمات دستگاه های دولتی به ۱۶ گروه آموزش، اشتغال و نیروی انسان، امور انتظامی، امور قضایی و قوانین، انرژی، ایرانگردی و جهانگردی، بانکداری، بیمه و مالیات، بهداشت و درمان، تجارت و صنعت، خانواده و جامعه، راه ها و حمل و نقل، علوم، فناوری و ارتباطات، فرهنگ و هنر، کشاورزی و محیط زیست، مسکن و شهرنشینی، ویزا و مهاجرت تقسیم و دسترسی به خدمت از سه طریق: فهرست خدمات، موضوع های خدمات ادارات و خدمات، فراهم شد. همچنین قرار بود، ظرف یک سال تمام اطلاعات فرآیندهای خدمات رسانی دستگاه ها در پورتال قرار گیرد. سپس با تکمیل فاز اطلاع رسانی حرکت به سمت خدمات رسانی شروع می شد.

● دومین پرتال ملی

اما، ناگهان دولت در حرکتی دیگر، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را مسوول پیاده سازی درگاه خدمات الکترونیکی ملی کرد. بر اساس تبصره ۳ ماده ۲۵ تصمیم نامه نمایندگان ویژه رئیس جمهور در خصوص موضوع اصل ۷۲۱ قانون اساسی در مورد اجرای تبصره ۳۱ قانون بودجه سال ۱۳۸۶ کل کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات متصدی راه اندازی درگاه (پرتال) واحد دولت الکترونیکی گردید. در نتیجه، مصادف با شهریور ۸۶ این پروژه در قالب چند فاز اجرایی مستقل تدوین و به آدرس www.iran.ir توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات راه اندازی شد. عبدالمجید ریاضی معاون وقت فناوری اطلاعات وزارت ICT، در روز افتتاح این پروژه، با رضایت از عملکرد خود گفت: بحث پرتال در برنامه چهارم آمده بود که وزارت ICT مسئول انجام آن نبود، اما بر اساس تصویب نامه نمایندگان ویژه رئیس جمهور، ایجاد درگاه واحد دولت الکترونیکی به عهده وزارت ICT گذاشته شد. وی به آغاز مطالعات وسیع و ۲۰۰ هزار نفر ساعت کار کارشناسی طی ۹ ماه اشاره کرد و گفت: خواسته ها و نیازهای مردم مورد بررسی قرار گرفت و تا کنون ۴ هزار جایگاه اطلاع رسانی قابل دسترسی شناسایی شده که از طریق این پرتال اطلاعات آن در اختیار دیگران قرار خواهد گرفت. همچنین ۱۵۰ خدمت هم اکنون از طریق این درگاه ارائه می شود. دکتر محمد سلیمانی وزیر وقت ICT نیز در این مراسم، مالک اصلی درگاه الکترونیکی ایران، مردم دانست و افزود: با افتتاح درگاه رسمی دولتی ایران، فرصتی فراهم می شود تا امکانات مورد نیاز مردم به صورت جامع، فراگیر، دقیق و قابل اعتماد در اختیار آن ها قرار گیرد. وی خاطر نشان کرد: محتوای این درگاه باید با همکاری سازمان ها، نهادها و بخش های مختلف تامین شود و غنی سازی آن به مرور در سطح استانی، شهرستانی و روستایی صورت گیرد. وی با تاکید بر رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران ایرانی در این درگاه، گفت: سرویس ها و امکانات متنوعی از طریق این درگاه باید در اختیار مردم قرار گیرد. علی اصغر انصاری معاون سازمان فناوری اطلاعات، نیز در گفت و گویی خاطر نشان کرد: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف ارایه کلیه خدمات ممکن از سوی سازمان ها، ارگان ها، شرکت ها، مؤسسات و... به صورت الکترونیکی از طریق یک درگاه واحد به کاربران، متصدی راه اندازی درگاه (پورتال) واحد دولت الکترونیکی شد. وی افزود: پرتال ایران با بهره گیری از یک برنامه و دیتابیس قوی طراحی و راه اندازی شده و عرضه خدمات در این درگاه به عوامل متعددی وابسته است. تعامل بین دستگاه ها مفهوم گسترده و بسیط دیگری دارد که تحقق آن نیازمند ایجاد زیرساخت ها و توسعه شبکه خاص خود می باشد تا ضمن ایجاد یکپارچه سازی اطلاعات تعامل میان دستگاه ها نیز میسر شود.

● ادغام

به این ترتیب در عرض یک سال، هر ایرانی صاحب دو درگاه ملی ارایه خدمات الکترونیکی شد. اما، هیچ گاه کسی با توجه به وجود پرتال مردم توضیحی در خصوص این موازی کاری و هزینه اضافی نداد؟ به خصوص ایجاد دو محل متفاوت، که موجب سردرگمی کاربران شده و در عین حال در آن خدمتی ارایه نمی شود. اما اواسط مردادماه سال ۸۹، معاون توسعه شرکت فناوری اطلاعات در گفت وگو با فارس خبر از ادغام درگاه های ایران و ایران مردم داد. علی اصغر انصاری معاون توسعه و مدیریت شبکه سازمان فناوری اطلاعات علت این امر را جلوگیری از سردرگمی دستگاه ها برشمرد و گفت: در حال حاضر دو پرتال با عنوان پرتال ملی وجود دارد که هر دو دارای مصوبه قانونی هستند و همکاری با هر دو پرتال به دستگاه هایی دولتی تکلیف شده، این دوگانگی سبب ایجاد سردرگمی دستگاه ها شده بود که در نهایت این تفاهم نامه با هدف ایجاد هم افزایی بین دو پورتال شکل گرفت تا تمامی منابع، اعم از نیروی انسانی، زیر ساخت و برنامه ها و خدمات را یکپارچه شود. وی افزود: برای تلفیق دو پرتال یک شورای راهبردی برای بررسی چگونگی فعالیت این دو درگاه تشکیل و اقداماتی از سوی هر یک از این دو پرتال انجام شده است. وی با اشاره به تفاوت موضوع کار پورتال های «ایران» و «ایران مردم» گفت: برای مثال درگاه «ایران مردم» در حال حاضر بیشتر جنبه اطلاع رسانی خدمات الکترونیکی را دارد، در حالی که در درگاه «ایران» خدمت یا لینک مربوطه را به ارایه می کند. با تلفیق این دو پرتال سعی در یکپارچه شدن ظرفیت ها و امکانات به وجود آمده داریم. در ادامه آبان ماه همان سال، احمد بزرگیان معاون نوسازی و تحول اداری معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رییس جمهور از ارائه سند نقشه جامع دولت الکترونیک در شانزدهمین نمایشگاه بین المللی الکترونیک کامپیوتر و تجارت الکترونیکی خبر داد و گفت: کارهای خوبی برای ادغام درگاه ایران دات آی آر و ایران مردم دات آی آر در حال انجام است. وی با اشاره به تدوین ۱۰ برنامه جامع برای رسیدن به اهداف در دولت، گفت: نخستین برنامه ما توسعه الکترونیک است که بر اساس آن در برنامه پنجم، توسعه ۱۰۰ درصد ارتباطات داخلی دستگاه های دولتی و ۷۰ درصد خدمات آن ها به مردم به صورت الکترونیک خواهد بود. همچنین ۱۰۰ درصد مردم از پرونده سلامت الکترونیک برخوردار می شوند که پایلوت این طرح در استان های خوزستان، ایلام و سیستان و بلوچستان در حال اجراست. وی در ماه گذشته در سخنانی از ۱۴۴۲ خدمت تعریف شده دولتی خبر داد و افزود: این خدمات روی پرتال ایران مردم ای آر است. همچنین حدود ۵۰۰ فرایند دریافت و بر اساس اهمیت درجه بندی شده، ۱۵ دستگاه دارای ارباب رجوع شناسایی و ۱۵۰ فرایند مورد نیاز مردم اخذ شده که الان ۱۴۰ خدمت به صورت الکترونیکی انجام می شود. فروزنده معاون توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور نیز در اظهاراتی گفت: در مرحله نخست، مردم می دانند که فلان دستگاه چه خدماتی ارائه می کند، برای این خدمات چه مدارکی می خواهد، چه فرایندی را باید طی، و به کجا باید مراجعه کنند. مرحله دوم ارتباط متقابل مردم با این پورتال است.وی تاکید کرد: درصدد هستیم حداقل ۲۳ کاری را که بیشترین ارباب رجوع را دارد کاملاً الکترونیکی کنیم. ثبت احوال، ثبت اسناد، بانک ها، ثبت نام دانشجویی و دانش آموزی از جمله این کارها و فعالیت های روزمره مردم است. وی مجموع خدماتی را که باید الکترونیکی عرضه شود ۵۰۰ خدمت اعلام کرد و افزود: با برنامه ریزی صورت گرفته و تا پایان برنامه پنجم توسعه ۵۰۰ خدمت، الکترونیکی عرضه خواهد شد. در قانون مدیریت خدمات کشوری همه دستگاه هایی کشور موظفند تا سه سال خدمات خود را الکترونیکی عرضه کنند.

● پرتال داریم تا پرتال

بر خلاف پرتال مردم که با این که مدتی از راه اندازی آن گذشته و کسی نسبت به آن حساس نبود اما این بار، راه اندازی پر سر و صدای درگاه ملی ایران، صدای کارشناسان در آورد. در حقیقت آنچه راه اندازی شد زمین تا آسمان با انتظار همه فاصله داشت. به ویژه زمانی که کار به دست متولی گسترش ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور افتاده شد و همه انتظار داشتند کاری عظیم و در خورشان هر ایرانی ببینند. در عوض به جای آن که شاهد پرتال در معنای واقعی خود باشند، متاسفانه شاهد سایتی ساده که لینک های مفید فارسی اینترنت در آن جمع آوری شده گشتند و لذا، عده ای عنوان «لینکستان ملی» را به آن اطلاق کردند. این گونه ریاضی مجبور شد در مقام دفاع از عملکرد خود، خبر از حدود یک میلیون نفر مراجعه به این سایت در عرض دو روز داده، بگوید: این امکانات فاز اول پورتال است و به زودی دستگاه هایی دولتی ملزم به ارایه بخشی از سرویس های خود در این سایت خواهند شد. هر چند کارشناسان صحت این سخنان را نیز زیر سؤال بردند. علی اصغر انصاری معاون سازمان فناوری اطلاعات نیز، در واکنش به این که دیتابیس پرتال فاقد هرگونه سرویس و خدمات الکترونیکی مستقیم به مردم و یا ارایه پیوندهایی برای رفع مشکلات اداری و سازمانی است، گفت: لزوماً پرتال iran.ir یک پایگاه اطلاعاتی به منظور ارایه سرویس و خدمات مستقیم به مردم نیست. بلکه ظرفی است جهت یکسان سازی و تجمیع قابلیت سازمان هایی که امکان ارایه خدمات خود را به صورت الکترونیکی بر اساس بخشنامه های موجود دارند و یا در حال ایجاد آن هستند. به هر حال، از نظر فنی، بیشتر سؤالات حول ماهیت پرتال در معنای واقعی می گشت و از مسوولان راجع به تعریف پورتال و مفاهیم و استانداردهای حاکم بر آن سؤال می شد. این که چه انتظاراتی باید از پورتال های ملی داشت و این نوع از پورتال ها باید شامل چه اطلاعات، گروه بندی و مشخصاتی باشند؟ یا علت استفاده از نرم افزار متن باز و این که آیا می توان از آن ها به عنوان پورتال ملی استفاده کرد؟ در مقایسه با کشورهای دیگر آیا می توان این مرکز لینک وب سایت های ایران را به عنوان پورتال ملی در نظر گرفت یا نه؟ و سؤالاتی از این قبیل.

● نگاهی به پورتال ملی ایران

از آن جا که پورتال ملی آینه تمام نمای هر کشور است، باید به طور کامل در معرض عموم قرار می گیرد نه اینکه قسمت های متعدد آن در حال تکمیل باشد. در حقیقت، وعده ارائه خدمات دولت الکترونیکی به صورت یکپارچه در پرتال ملی پس از چند سال هنوز تحقق نیافته است. سرعت تکمیل سایت و راه اندازی فازهای وعده داده شده بسیار پایین است و بیم آن می رود که کامل شدن این پروژه سال ها طول بکشد. در حالی که، بررسی پورتال ملی کشورهای توسعه یافته، نشان می دهد آن ها سعی نمودند کلیه مشخصات و استانداردها را رعایت و خدمات و اطلاعات لازم برای افراد داخلی و خارجی را مستقیماً ارائه کنند. چیزی که اینجا، علی رغم هزینه و شعار نمی بینیم. به ویژه آن که، هر نوع بی نظمی در ساختار و ظاهر پورتال موجب سردرگمی کاربران شده و آن ها را از دسترسی به خدمات مایوس و در نهایت به خودداری از مراجعه مجدد می انجامد.

● مشخصات درگاه خدمات الکترونیکی ایران

با آن چه که در بالا گفته شد، بد نیست با امکانات پرتال ملی آشنا شویم. در توصیف درگاه خدمات الکترونیکی ایران آمده است که به منظور بالا بردن سطح کیفیت زندگی مردم، ارایه خدمات با کیفیت و سریع به شهروندان، ساده سازی مراحل انجام کارهای اداری، جلوگیری از سفرهای متعدد شهری، فراهم آوردن امکان ارایه خدمات غیرحضوری و تحقق دولت الکترونیک و با توجه به مصوبه شورای عالی اداری، جایگاه اینترنتی درگاه خدمات الکترونیکی ایران راه اندازی شد. هدف اولیه درگاه خدمات الکترونیکی ایران، فراهم آوردن محیطی جهت متمرکز سازی سرویس های دولتی و حتی غیر دولتی مورد نیاز مردم عنوان شد که در انتها مردم بتوانند از طریق این درگاه، خدمات و اطلاعات مورد نیاز را جستجو و استفاده نمایند. جهت سهولت موضوع، درگاه خدمات الکترونیکی ایران علاوه بر بهره گیری از یک موتور جستجوی قدرتمند، از سرویس های اطلاعاتی غنی “فهرست خدمات الکترونیکی” و “فهرست پایگاه ها” بهره مند شده است. با توجه به سیاست های دولت الکترونیکی و با به وجود آمدن سرویس های الکترونیکی توسط نهادها و سازمان های اجرایی، امید می رود تا این خدمات در درگاه خدمات الکترونیکی ایران تجمیع شوند و در آینده ای نه چندان دور، این درگاه، مرجع جستجوی کلیه اطلاعاتی شود که هر ایرانی در فضای مجازی به آن نیاز دارد. فاز اول این درگاه شهریور ۸۶ در قالب یک پایگاه خدمات رسانی که کلیه خدمات الکترونیکی و جایگاه های اینترنتی ایرانی را به تفکیک موضوعی ارائه می کند، راه اندازی و به مرحله بهره برداری رسید. درگاه خدمات الکترونیکی ایران، با کمک متخصصین ایرانی و با رعایت استانداردها و نرم افزارهای آزاد / متن باز، طراحی و برنامه سازی شده است. کلیه برنامه های استفاده شده در این درگاه، از سیستم عامل تا بانک های اطلاعاتی، با استفاده از محصولات و برنامه های آزاد / متن باز ایجاد شده است که محدودیت مجوزهای نرم افزاری برای آن ها وجود ندارد. در طراحی هسته سامانه، رابط کاربری و ظاهر گرافیکی نیز، آخرین استانداردهای نرم افزاری رعایت شده است. در حال حاضر این سایت خدمات و امکانات مختلفی را در اختیار کاربران قرار می دهد که برخی از آن ها به طور مختصر عبارتند از:پست الکترونیک ایران ویژه مدیران محترم دستگاه های دولتی، سرویس پیام رسان ایران، نمایش وضعیت آب و هوا، پخش زنده شبکه های رادیویی و تلویزیونی، اوقات شرعی شهرهای کشور، سامانه اعلام کد پستی طبق شماره تلفن، ارایه خدمات و اطلاعاتی در رابطه با موضوعات شرعی، فناوری اطلاعات، ورزش، مسافرت و گردشگری، بهداشت و درمان، کارآفرینی و اشتغال، بیمه، بانکداری الکترونیکی، خودرو و حمل ونقل، پلیس و انتظامات، دستگاه های اجرایی، کودکان و نوجوانان، آمار و اطلاعات، رادیو و تلویزیون و سایر خدمات مورد نیاز کاربران که همگی به طور یک جا و کاملاً دسته بندی شده در دسترس کاربران قرار گرفته است. فهرست سایت های اینترنتی و اخبار و اطلاعات ایران بخشی از دیگر امکانات ارایه شده توسط درگاه خدمات الکترونیکی ایران است. در تازه ترین خبرها، درگاه خدمات الکترونیکی ایران، میزان خدمات خود را به ۱۷۰۰ خدمت افزایش داد که از این تعداد ۹۵۱ خدمت به صورت اطلاع رسانی، ۴۸۴ خدمت به صورت تعاملی و ۲۵۵ به صورت تراکنشی است. این خدمات مبتنی بر دو رویکرد تازگی و کاربردی بودن خدمات است. بر این اساس در کنسول اصلی درگاه ایران، خدمات الکترونیکی پرکاربرد و پر مراجعه قرار دارد. در خصوص سامانه پست الکترونیکی درگاه ایران که از ۲۸ مهر ۸۶ راه اندازی شد باید خاطر نشان ساخت، هر چند طبق بخشنامه معاون اول رئیس جمهور، این سرویس در فاز نخست به کلیه مدیران دستگاه های دولتی، ارائه شد. اما هم اکنون بدون هیچ گونه محدودیتی به هر تعداد تقاضا پاسخ می دهد. این سامانه سه گیگا بایت فضا در اختیار کاربران قرار می دهد و دریافت و ارسال نامه از میل سرورهای دیگر نظیر یاهو و یا جی میل را دارد. انصاری معاون سازمان فناوری اطلاعات، در جدیدترین اظهار نظر خبر از آغاز بکار رسمی ایمیل ایرانی داده و گفته است: در آینده نزدیک برای استفاده از خدمات دولت الکترونیک استفاده از ایمیل ایرانی برای دستگاه های خدمات دهنده و نیز خدمات گیرندگان الزامی و برای تمامی مردم داشتن یک آدرس ایمیل بومی ضروری خواهد بود. گفتنی است مسوول فعلی، پرتال ملی سازمان فناوری اطلاعات است.

● جمع بندی

هرچند در سال های اخیر گسترش خدمات الکترونیکی از سوی سازمان های دولتی در ایران سرعت بیشتری به خود گرفته، ولی هنوز با استانداردهای جهانی فاصله داریم. داشتن درگاه واحد خدمات گام مثبتی در استقرار دولت الکترونیکی، تکریم ارباب رجوع و اشاعه عدالت اجتماعی است که امید می رود دست اندرکارن امر که تا کنون با حذف فعالیت های موازی در این حوزه توانسته اند فعالیت کنند با ارایه سرویس های الکترونیکی به معنای واقعی کلمه، سامانه خود را کاربردی و درشان کشور کنند.

نویسنده: زهرا غلامی