رمز شادی در دوران سالمندی

پدربزرگ ها و مادربزرگ ها معمولا حوصله سروصدا, تماشای فیلم, رفتن به پارک یا حضور در مهمانی ها را ندارند وقتی هم قرار است همه اعضای فامیل دور هم جمع شوند, خستگی و پیری را بهانه می کنند و تنها در خانه می مانند

این رفتار سالمندان، برای خیلی‌ها عادی شده و آنها پذیرفته‌اند که فرد سالمند باید تنها، بی‌حوصله و بی‌انگیزه باشد؛ غافل از این‌که شاید این حالات زنگ خطری باشد برای نزدیک شدن تدریجی افسردگی؛ آن‌طور که متخصصان می‌گویند افسردگی می‌تواند براحتی دامان سالمندان را بگیرد، اما نباید تصور کنیم همه افراد در دوران سالمندی با این مشکل مواجه می‌شوند.

به همین دلیل و با توجه به اهمیت بهداشت روان سالمندان با دکتر مجید صادقی، روانپزشک و استاد گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگویی کرده‌ایم.

آیا این تصور که با افزایش سن، شیوع افسردگی هم بیشتر می‌شود، درست است؟

این موضوع به شکل عام و برای همه افراد سالمند صدق نمی‌کند؛ به این معنا که با افزایش سن لزوما احتمال بروز افسردگی بیشتر نمی‌شود. البته در گذشته تصور می‌شد در سنین پس از میانسالی و هنگامی که یائسگی رخ می‌دهد، احتمال بروز افسردگی نیز افزایش می‌یابد؛ در صورتی که امروزه مشخص شده بالا رفتن سن لزوما به معنای بیشتر شدن میزان افسردگی نیست.

با توجه به صحبت شما، بالا رفتن سن، احتمال بروز افسردگی را افزایش نمی‌دهد؛ پس چرا اغلب سالمندان با این مشکل مواجه هستند و چه عواملی در این زمینه موثر است؟

افزایش سن به تنهایی، عامل خطر بروز افسردگی به‌حساب نمی‌آید ولی عوامل دیگری میان سالمندان وجود دارد که آنها را مستعد روبه‌رو شدن با این مشکل می‌کند؛ یکی از این موارد که نقش موثری در افسرده شدن سالمندان ایفا می‌کند، رفتن فرزندان از خانه و تنها ماندن پدر و مادر است؛ به این معنی که وقتی فرزندان فرد سالمند ازدواج کرده و خانه پدری را ترک می‌کنند، تنها ماندن آنها و دور شدن از فرزندان عاملی مهم برای بروز افسردگی است.

از دست دادن نزدیکان و عزیزان عامل دیگری است که می‌تواند نقش موثری در بروز افسردگی داشته باشد؛ کاملا طبیعی است که هر چه سن سالمند افزایش یابد، احتمال از دست دادن عزیزان و از جمله همسر او هم بیشتر می‌‌شود.

بیماری‌های جسمی مختلفی که سالمندان به آن مبتلا می‌شوند نیز در این زمینه موثر بوده و خطر افسردگی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، عوارض داروهایی که این گروه از افراد مصرف می‌کنند هم نباید نادیده گرفته شود؛ تخمین زده می‌شود به طور متوسط هر فرد سالمند شش نوع دارو در طول روز مصرف می‌کند که افسردگی از عوارض مصرف برخی از این داروهاست.

بنابراین مشخص می‌شود مجموعه‌ای از عوامل در دوران سالمندی، فرد را به سمت افسردگی سوق می‌دهد. البته نگرش فرد به مساله سالمندی هم موضوعی بسیار مهم و حائزاهمیت است که نباید نادیده گرفته شود؛ به این معنی که طرز تفکر و نگرش سالمند در مورد افزایش سن و چگونگی گذراندن دوران سالمندی در این زمینه تاثیر می‌گذارد و چنانچه فرد، پیری را مساوی ناتوانی و ازکارافتادگی و وابستگی به دیگران بداند، به طور حتم احتمال بروز افسردگی هم برای او بیشتر می‌شود. در مقابل سالمندانی هم هستند که در سنین خیلی بالا، همچنان فعال بوده و کارایی‌شان را حفظ کرده‌اند؛ بنابراین باید به این موضوع دقت شود که نحوه زندگی افراد سالمند هم می‌تواند از بروز افسردگی پیشگیری کند و هم روند افسردگی را سرعت بخشد.

برای انتخاب بهترین شیوه زندگی به‌منظور مقابله با افسردگی، چه مواردی را به سالمندان توصیه می‌کنید؟

در درجه اول سالمندان باید به فکر حفظ سلامت جسمی خود باشند؛ چون همان‌طور که گفته شد بروز بیماری‌های مختلف در سنین سالمندی شایع‌تر‌ بوده و می‌تواند احتمال بروز افسردگی را افزایش دهد. علاوه بر این، ورزش کردن حتی در سنین سالمندی هم بسیار مفید است و می‌تواند به سالمندان کمک کند؛ بنابراین فرد سالمند با توجه به توانایی جسمانی و امکاناتی که در اختیار دارد، می‌تواند مشغول ورزش و فعالیت جسمی شود. به عنوان مثال ممکن است توانایی فردی به او اجازه پیاده‌روی بدهد، در حالی که سالمند دیگری حتی بتواند بدود یا ورزش‌های سنگین‌تری را انجام دهد.

مطالعه، یادگیری یک زبان جدید در دوران سالمندی و معاشرت و افزایش فعالیت‌های اجتماعی نیز به پیشگیری از بروز افسردگی در سالمندان کمک می‌کند. همچنین خوب است این نکته را هم در نظر داشته باشید که بهتر است فرد سالمند با توجه به توانایی جسمانی و فکری‌اش مشغول انجام کاری شده و مسئولیتی را بپذیرد؛ بیکار نبودن و مسئولیت داشتن حتی اگر جزئی و اندک باشد، می‌تواند کمک موثری به حفظ سلامت روان سالمندان بکند.

حمایت‌های اجتماعی، حضور فرزندان، نداشتن احساس تنهایی و طرد شدن از طرف جوانان نیز عوامل مهم دیگری برای پیشگیری از افسردگی است.

خانم‌های سالمند بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند یا آقایان؟

در کل می‌توان گفت افسردگی میان خانم‌ها شایع‌تر و میزان شیوع آن تقریبا دو برابر آقایان است که این موضوع در تمام سنین و از جمله برای خانم‌های سالمند هم صدق می‌کند. همچنین طول عمر خانم‌ها هم معمولا بیشتر از آقایان است و احتمال این‌که خانمی همسرش را زودتر از دست بدهد، بیشتر خواهد بود.

چطور می‌توان متوجه شد فرد سالمند دچار افسردگی شده است؟

افسردگی علائم خاصی دارد که در تمام سنین مشاهده می‌شود؛ بی‌حوصلگی، احساس غمگین بودن، دل‌مردگی، عدم علاقه به فعالیت‌های روزمره، احساس پوچی، اختلالات خواب، اختلال در اشتها، احساس مرگ و حتی گاهی آرزوی مرگ و در موارد خیلی شدید افکار خودکشی از جمله علائم افسردگی است که در میان سالمندان هم مشاهده می‌شود.

با این حال، افسردگی در سالمندان ممکن است بخصوص به شکل اختلال حافظه و فراموشی نمایان شود که گاه اطرافیان به اشتباه تصور می‌کنند فرد سالمند دچار دمانس یا آلزایمر شده است؛ در حالی که در چنین شرایطی با درمان افسردگی، این مشکل هم برطرف خواهد شد.

درمان افسردگی در سالمندان روش خاصی دارد؟

درمان افسردگی سالمندان تفاوتی با افسردگی در سایر سنین ندارد؛ در این شرایط هم در موارد خفیف‌تر شاید نیاز به مصرف دارو نباشد و با استفاده از راهکارهایی مانند روان درمانی، تغییر محیط و تغییر شرایط زندگی می‌توان به فرد کمک کرد. در موارد متوسط تا شدیدتر به مصرف دارو هم نیاز داریم که خوشبختانه در حال حاضر درمان‌های دارویی بی‌ضرر و بی‌خطری برای سالمندان وجود دارد؛ بنابراین با توجه به این‌که سالمندان مشکلات جسمی مختلفی دارند و داروهای متعددی هم مصرف می‌کنند و ممکن است موضوع تداخل دارویی مطرح شود، می‌توان تحت نظر پزشک از این داروهای بی‌ضرر استفاده کرد که فرد سالمند هم بخوبی می‌تواند آنها را تحمل کند. البته اگر احساس کنیم روان درمانی، حمایت خانوادگی و تغییر شرایط هم برای درمان موثر است، در کنار مصرف دارو از این موارد کمک می‌گیریم. در حالات شدید هم مانند هر افسردگی دیگری، شاید نیاز باشد از درمان به شکل بستری استفاده کنیم.

در واقع درمان افسردگی در سالمندان تفاوتی با سایر افراد ندارد و فقط هنگام درمان باید شرایط جسمی، توان جسمانی، تحمل بیمار و شرایط محیطی او را هم در نظر داشته باشیم.

برای داشتن زندگی بهتر و موفق‌تر، چه توصیه‌ای برای سالمندان دارید؟

سالمندی مساوی با از کار افتادگی و عدم فعالیت نیست. سالمندان باید با توجه به شرایط جسمانی و محیطی خود همچنان پویا بوده و زندگی فعالی داشته باشند. همچنین بسیار مهم است که در این دوران به سلامت جسمی و تغذیه خود دقت کنند و در حدتوان ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهند تا در دوران سالمندی هم بتوانند یک زندگی شاد، بدون افسردگی و بدون مشکلات حافظه را سپری کنند.

نیلوفر اسعدی‌بیگی