شاید فردایی برای جبران نباشد

دنیا, جایگاه آمال و آرزوهاست آرزوهای دور و دراز, افزون بر آنکه نشانه خام اندیشی انسان است, فکر وی را از توجه کردن به واقعیت های زندگی باز می دارد و او را در راه رسیدن به این آرزوها به لغزش های فراوان دچار می کند

دنیا، جایگاه آمال و آرزوهاست. آرزوهای دور و دراز، افزون بر آنکه نشانه خام اندیشی انسان است، فکر وی را از توجه کردن به واقعیت‌های زندگی باز می‌دارد و او را در راه رسیدن به این آرزوها به لغزش‌های فراوان دچار می‌کند. انسان عاقل و خردمند همواره مراقب است تا با تصویر کردن امیدهای دست نیافتنی یا آرزوهایی که برای رسیدن به آن‌ها سرمایه عمرش به هدر می‌رود، خود را از سعادت ابدی محروم نسازد و از مسئولیت اصلی‌اش باز نماند؛ زیرا ممکن است، فردایی برای جبران کار نباشد؛ از این رو هیچ گاه عمر خویش را در پی آرزوهای کاذب و نادرست صرف نمی‌کند؛ زیرا اگر این آرزوها تحقق هم بیابد، بسیار محدود و زودگذر است و با فرا رسیدن مرگ، بساط همه آن‌ها برچیده خواهد شد. از این روست که انسان آگاه باید از مدت عمر کوتاه خویش در فراهم آوردن زاد و توشه آخرت بهره ببرد تا در سرای آخرت، به آسایش و نیکبختی حقیقی برسد. امام علی علیه‌السلام در این مورد فرموده است: «أَلاَ وَإِنَّکُمْ فی أَیَّامِ أَمَل مِنْ وَرَائِهِ أَجَلٌ، فَمَنْ عَمِلَ فی أَیَّامِ أَمَلهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ فَقَدْ نَفَعَهُ عَمَلُهُ، وَلَمْ یَضرُرْهُ أَجَلُهُ وَمَنْ قَصَّرَ فی أَیَّامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ، فَقَدْ خَسِرَ عَمَلَهُ، وَضَرَّهُ أَجَلُهُ، أَلاَ فَاعْمَلُوا فِی الرَّغْبَةِ کَمَا تَعْمَلُونَ فِی الرَّهْبَةِ أَلاَوَإِنِّی لَمْ أَرَ کَالجَنَّةِ نَامَ طَالِبُهَا، وَلاَ کَالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا، أَلاَ وَإنَّهُ مَنْ لاَیَنْفَعُهُ الحقُّ یَضْرُرهُ البَاطِلُ، وَمَنْ لا یستقم بِهِ الهُدَی یَجُرُّ بِهِ الضَّلاَلُ إِلَی الرَّدَیْ، أَلاَ وَإِنَّکُمْ قَد أُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِ وَدُلِلْتُمْ عَلی الزَّادَ وَإِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخافُ عَلَیْکُمُ: اتِّبَاعُ الهَوَی، وَطُولُ الاَْمَلِ، تَزَوَّدُوا فِی الدُّنْیَا مِنَ الدُّنْیَا مَا تَحُوزُونَ بِهِ أَنْفُسَکُمْ غَدا؛ آگاه باشید! هم‌اکنون در روزگار آرزوهایید که مرگ را در پی دارد. پس هر کس در ایام آرزوها، پیش از فرا رسیدن مرگ، عمل نیکو انجام دهد، بهره مند خواهد شد و مرگ به او زیانی نمی‌رساند و آن کس که در روزهای آرزوها، پیش از فرا رسیدن مرگ کوتاهی کند، زیانکار و مرگ او زیانبار است. همان‌گونه که به هنگام ترس و ناراحتی برای خدا عمل می‌کنید، در روزگار خوشی و کامیابی نیز عمل کنید.

آگاه باشید! به کوچ کردن فرمان داده شدید و برای جمع‌آوری توشه آخرت راهنمایی گشتید. همانا وحشتناک‌ترین چیزی که بر شما می‌ترسم، هواپرستی و آرزوهای دراز است. پس از این دنیا توشه بگیرید تا فردا خود را با آن حفظ کنید».(۱) گرفتاری‌های گوناگونی که از سوی خداوند برای مومنان تدبیر و تقدیر می‌‌شود، راننده‌ای است که انسان را در مسیر سیر الی الله حرکت داده و پیش می‌راند تا به اوج درجات عبودیت برساند. با توجه به غایت و هدفی که حق تعالی برای هستی و حیات انسان بیان فرموده است‌.

آشکار می‌‌شود که همة‌ تدبیرات و تقدیرات الهی برای تأمین این هدف والا و غایت بلند پایه است. ازجمله ابتلاهایی که به صورت خیرها و شرها یا خوشی‌‌ها و ناخوشی‌‌ها در زندگی انسان پیش آمده و زندگی او را در بستری ناپیدار از دگرگونی‌‌ها قرار می‌‌دهد. برای تحقق آزمایش الهی، همواره باید خوشی‌ها، لذات، ناخوشی‌ها و آلامی باشند تا وسیله آزمایش آدمی گردند. انسان‌ها موظفند از بعضی خوشی‌ها چشم بپوشند و بر پاره‌ای از ناخوشی‌ها صبر و شکیبایی ورزند و به این ترتیب آزموده می‌شوند. پس خوشی‌ها و لذات و نیز ناخوشی‌ها و آلام در زندگی دنیوی یک اصل اند که در متن تدبیر الهی لحاظ شده اند: « لَمْ یَکُنِ امْرُوٌ مِنْهَا فِی حَبْرَة إِلاَّ أَعْقَبَتْهُ بَعْدَهَا عَبْرَةً وَلَمْ یَلْقَ منْ سَرَّائِهَا بَطْناً إِلاَّ مَنَحَتْهُ مِنْ ضَرَّائِهَا ظَهْراً وَلَمْ تَطُلَّهُ فِیهَا دِیمَةُ رَخَاء إِلاَّ هَتَنَتْ عَلَیهِ مُزْنَةُ بَلاَء؛ هیچ انسانی از این دنیا شادمان نگشت، مگر اینکه اشکی به دنبالش فرا رسید و به هیچ احدی با سود و خیرات و شادی‌های خود روی نشان نداد. مگر اینکه با ضررهایی که به او وارد کرد، پشت به او گردانید ( و راه خود را پیش می‌گیرد). این دنیا بارانی اندک از رفاه بر کسی نبارید، مگر اینکه رگباری از ابر بلا و ناگواری‌ها بر او فرو ریخت».(۲)

● دنیا و رنج‌ها و نابودی‌ها

دنیا، خانه‌ای است که همواره رنج و مشقت برای ساکنان آن وجود داشته و خواهد داشت. هیچ لذت و رفاهی در دنیا نیست که با رنج و دردی همراه نباشد. هیچ کس در دنیا نیست که با دغدغه و فکری همراه نباشد و کاستی و غبار روزگار بر چهره‌اش ننشسته باشد. آسایش و رفاه واقعی از آنِ آخرت است و انسان‌ها باید درصدد به دست آوردن آن باشند و هیچ گاه فریفته این دنیای پوشیده از رنج و نابودی نگردند. انسان عاقل و خردمند همواره مراقب است تا با تصویر کردن امیدهای دست نیافتنی یا آرزوهایی که برای رسیدن به آنها سرمایه عمرش به هدر می‌رود، خود را از سعادت ابدی محروم نسازد و از مسئولیت اصلی‌اش باز نماند؛ زیرا ممکن است، فردایی برای جبران کار نباشد بسیاری از رنج‌ها زاییده دست بشر است؛ یعنی رنج‌هایی وجود دارد که قابل اجتناب اند، ولی انسان‌ها با اختیار خود مقدمات آن‌ها را فراهم می‌آورند، اما پاره‌ای از رنج‌ها، اقتضای ذاتی، تکوینی و طبیعی این جهانند؛ مانند پیری. اما باید توجه داشت که رنج‌ها و سختی‌ها برای آزمایش انسان‌ها و به تبع آن تکامل و تقویت آن‌ها ظاهر می‌شوند. رنج‌های طبیعی برای همه یکسان و اقتضای زندگی این جهانی است. هم چنانکه امام علی علیه‌السلام فرموده است: « مَا أَصِفُ مِنْ دَار أَوَّلُهَا عَنَاءٌ وَ آخِرُهَا فَنَاءٌ، فِی حَلاَلِهَا حِسَابٌ، و َفِی حَرَامِهَا عِقَابٌ. مَنِ اسْتَغْنَی فِیهَا فُتِنَ، و َمَنِ افْتَقَرَ فِیهَا حَزِنَ، و َمَنْ سَاعَاهَا فَاتَتْهُ، و َمَنْ قَعَدَ عَنْهَا وَاتَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ، و َمَنْ أَبْصَرَ إلَیْهَا أَعْمَتْهُ؛ چگونه خانه دنیا را توصیف کنم که ابتدای آن سختی و مشقت و پایان آن نابودی است؟ در حلال دنیا حساب و در حرام آن عذاب است. کسی که ثروتمند گردد، فریب می‌خورد و آن کس که نیازمند باشد، اندوهناک است. تلاش کننده دنیا به آن نرسد و به رها کننده آن روی آورد. کسی که با چشم بصیرت به آن بنگرد، او را آگاهی بخشد و آن کس که چشم به دنیا دوزد، کوردلش می‌کند».(۳)

زهرا رضاییان

پی‌نوشت: ۱. نهج‌البلاغه، خطبه ۲۸. ۲. همان، خطبه ۱۱۱. ۳. همان، خطبه ۸۲.