قصاص چیست؟

قصاص اصطلاحی فقهی و به معنای مجازات مجرم، به تناسب جرم است. بشر در زمان‌های قدیم برای مجازات مجرمان حدی قائل نبود و ارتکاب جرم ناچیزی کافی بود تا در حق مجرم، مجازات نامحدودی …

قصاص اصطلاحی فقهی و به معنای مجازات مجرم، به تناسب جرم است. بشر در زمان‌های قدیم برای مجازات مجرمان حدی قائل نبود و ارتکاب جرم ناچیزی کافی بود تا در حق مجرم، مجازات نامحدودی اعمال شود. در شرایع الهی و ادیان آسمانی، قانون قصاص وضع شد که به موجب آن مجازات مجرم متناسب با جرم انجام شده مقرر گردید.اصل قانون قصاص موجب بازدارندگی از وقوع جرم می‌شود، چرا که اگر کسی بداند در مقابل هر جرمی که مرتکب شود، قصاص و مقابله‌ای به مثل خواهد داشت، از ارتکاب جرم دوری می‌کند.

به همین دلیل قرآن کریم می‌فرماید:«ولکم فی القصاص حیره یا اولی الالباب»(ای صاحبان خرد قصاص برای شما موجب حیات و زندگی است.)حکم قصاص با نزول آیات زیر برای مسلمین محرز شد:

کتب علیکم القصاص فی القتلی‏ الحّر بالحّر و العبد بالعبد و الانثی بالانثی، فمن عفی له من اخیه شی‏ء فاتباع بالمعروف و اداء الیه باحسان ذلک تخفیف من ربکم و رحمهٔ، فمن اعتدی‏ بعد ذلک فله عذاب الیم‏(بقره؛۱۷۸)؛ای کسانی که ایمان آورده‏اید درباره کشتگان، بر شما حق قصاص‏ مقرر شده‏است: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن و هر کس که از جانب برادر دینی‏اش یعنی ولیّ مقتول‏، چیزی در حق قصاص‏ به او گذشت شود، باید از گذشت ولیّ مقتول‏ به طور پسندیده پیروی کند و با رعایت‏ احسان، خون‏بها را به او بپردازد. این حکم‏ تخفیف و رحمتی از پروردگار شماست، پس هر کس، بعد از آن از اندازه درگذرد، وی را عذابی دردناک است.

در قرآن کریم دو دسته از آیات وجود دارد که بر اصل قصاص دلالت می‏کنند. دسته اوّل آیاتی است که به اصل مقابله به مثل به صورت کلّی دلالت دارند که یکی از مصادیق آن مقابله به مثل در امور کیفری و جنایی است. این آیات عبارت‏ اند از:

و جزاء سیئهٔ سیئهٔ مثلُها... و لمن انتصر بعد ظلمه فاولئک ماعلیهم من سبیلٍ؛(شوری؛ ۴۰و۴۱)

جزای هر بدی، بدی است همانند آن ... بر کسانی که پس از ستمی که بر آنها رفته باشد انتقام می‏گیرند، ملامتی نیست.

و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به و لئن صبرتم لهو خیرٌ للصّابرین؛(نحل؛۱۲۶)

اگر عقوبت می‏کنید، چنان عقوبت کنید که شما را عقو بت کرده‏اند. و اگر صبر کنید، صابران را صبر نیکوتر است.

فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی‏ علیکم؛(بقره؛۱۹۴)

پس هر کس بر شما تعدی کند به همان اندازه تعدی‏اش بر او تعدّی کنید.