گوش به صدای تیك تاك

اینجا چراغ قرمز معنای دیگری دارد یعنی صدابردار برنامه, اجازه ارتباط گوینده شبكه رادیویی تهران با شنوندگان را صادر كرده است چراغ قرمز كه روشن می شود, گوینده با موزیك متن همراه می شود و «تیك تاك» را اعلام می كند

چراغ قرمز كه روشن می شود، نه كسی به ایستادن فكر می كند و نه كسی دنبال چراغ سبز می گردد. اینجا چراغ قرمز معنای دیگری دارد: یعنی صدابردار برنامه، اجازه ارتباط گوینده شبكه رادیویی تهران با شنوندگان را صادر كرده است. چراغ قرمز كه روشن می شود، گوینده با موزیك متن همراه می شود و «تیك تاك» را اعلام می كند. شنبه تا چهارشنبه هر هفته از ساعت سه تا شش بعدازظهر. مجری «تیك تاك» سه ساعت تمام، به تنهایی در اتاق خلوتی كه نباید هیچ صدای اضافه ای در آن باشد، زیر تابلوی شعری كه نویسنده اش «چو باد عزم سر كوی یار» خواهد كرد، می نشیند و سعی می كند بعدازظهرهای كند تابستان را برای تهرانی ها دلپذیرتر كند.تنهایی اش را تنها حضور چند دقیقه ای گویندگان بخش خبر یا كارشناس برنامه به هم می ریزد.

● تیك تاكی ها

اینكه یك برنامه رادیویی چه ویژگی هایی داشته باشد و بسته به زمان پخش آن در شبانه روز چه موضوعی و چه بخش هایی برای آن در نظر گرفته شود، سئوالی است كه بیش از من و شما، ذهن برنامه سازان رادیو را به خود مشغول می كند. به خصوص زمانی كه قرار باشد یك برنامه سه ساعته، آن هم برای پنج روز در هفته را طرح ریزی كنند.

«هادی ماهر» یكی از تهیه كنندگان «تیك تاك» به سه چهار ماه پیش از شروع برنامه برمی گردد. همان زمانی كه شنوندگان رادیو تهران بعدازظهرهای خود را صرف شنیدن «عصر تهران» می كردند. «ماهر» می گوید: «برای تغییر رویكردمان در برنامه سازی، جلسه هایی برگزار شد و كارشناسان رشته های مختلف دور هم جمع شدند تا به یك نتیجه مطلوب برسیم.» كارشناسان ارتباطات، علوم اجتماعی، تهران شناسی و همچنین تهیه كنندگان و نویسندگان برنامه. نتیجه این بود: «برای صبح ها و بعدازظهرها، یعنی از ساعت ۹ تا ۱۲ و از ساعت ۳ تا ۶ دو برنامه مختلف در نظر گرفته شد.» محور اصلی برنامه صبح را مسائل «در خانه» گذاشتند و بعدازظهر را مسائل «بیرون از خانه». نگاه بیرون از خانه ای «تیك تاك» نام گرفت.

یكی از كارهایی كه شاید برای ایجاد تنوع بیشتر در برنامه یا شاید برای جلوگیری از خستگی زودهنگام تهیه كننده و به تكرار رسیدن او، یا شاید هم با هدف دیگری در برنامه تیك تاك انجام می شود، حضور دو گروه برنامه سازی است كه هركدام یك هفته سراغ تیك تاك می روند. دو گروهی كه برنامه «عصر تهران» را هم به همین شیوه پیش می بردند. اما در مجموعه جدید سعی كرده اند از حالت كلی عصر تهران در بیایند و طبق هماهنگی های قبلی نگاه دقیق تری به مسائل مختلف بیرون از خانه داشته باشند.

به خصوص موضوع هایی كه به تهران و تهرانی ها بیشتر مربوط است و رادیو تهران به عنوان یك شبكه محلی كه محله ای بزرگ و بی حد و حصار را دربرمی گیرد، وظیفه دارد بیشتر در مورد مسائل این محل با مخاطبانش صحبت كند. مسائل كوچك و حساسی كه همه ما در زندگی روزمره با آنها برخورد می كنیم و ممكن است بی توجه از كنار آنها رد شویم. مسائلی در حوزه ارتباطات اجتماعی، بهداشت اجتماعی و هویت شهری. «ماهر» عقیده دارد این مسائل نیاز به تذكر و تكرار دارد. مثال مودبانه اش این است كه: «اگر كسی كفشش را هفته به هفته واكس نمی زند و اطرافیانش هم به روی او نمی آورند، شاید با شنیدن اشكال كارش از رادیو، در رفتارش تجدیدنظر كند.» مثال های آشنای دیگر را هم می توانید خودتان پیدا كنید.

البته هر كدام از دو تهیه كننده رویكرد متفاوتی برای نگاه به اطرافش دارد. «افسانه قیصرخواه» با یك نگاه برنامه هفته خودش را تهیه می كند و «هادی ماهر» با نگاه خودش.

● تیك تاك این هفته

«غلامرضا بحیرایی» تهیه كننده این هفته است. البته: «برای مدت سه هفته جایگزین خانم قیصرخواه هستم.» و در این سه هفته برنامه را بر این اساس روی آنتن می فرستد: «یك برنامه عصرگاهی مفرح كه در عین حال كه سرگرم كننده است، اطلاع رسانی می كند.»

او بار اصلی برنامه را بر دوش تهیه كننده می بیند. شاید به همین دلیل در طول پخش برنامه بارها و بارها طول و عرض استودیو را قدم می زند. یكی از دلایل این سنگینی بار، انتخاب موضوع است: «بعضی وقت ها به صورت هفتگی موضوع انتخاب می كنیم و بعضی وقت ها روزانه.» انتخاب موضوع،چه هفتگی باشد و چه روزانه، «بحیرایی» برای هر تیك تاك حدود چهارپنج ساعت وقت می گذارد: «معمولا برای تهیه مقدمات هر برنامه چهار پنج ساعت زودتر می آیم. روزنامه ها را ورق می زنم تا در جریان اتفاقات روز باشم.» او احتمال می دهد خانم قیصرخواه با سابقه زیادی كه در این كار دارد، به زمان كمتری نیاز داشته باشد.

موضوع این برنامه «توجیه» است كه روز پیش انتخاب شده و حالا از همه چیز برای توجیه كردن این موضوع استفاده می شود. «بحیرایی» جمله هایی را به صورت بداهه در میكروفن می گوید و لحظه ای بعد «فاطمه نصرآبادی» گوینده برنامه، آن را با آب و تاب و تفصیل بیشتری برای شنوندگان بازگو می كند.

«بحیرایی» عقیده دارد اضافه كردن این تك جمله ها به زنده بودن برنامه كمك می كند. چون: «عكس العمل در لحظه خواهد بود به ارتباط شنونده.» و توضیح می دهد كه: «مثلا یك جمله را به عنوان موضوع برنامه استفاده می كنیم و قصد داریم عكس العمل مردم را نسبت به آن ببینیم. اما عكس العملی كه مردم نشان می دهند با تصور قبلی ما كاملا متفاوت است.» اینجا است كه تغییر در لحظه به ارتباط بهتر با مخاطب كمك می كند. اگر تهیه كننده و گوینده تنها به متن متكی باشند: «برنامه مسیر خودش را ادامه می دهد و مشكل خاصی پیش نمی آید. اما برنامه انعطاف پذیر نخواهد بود.» این كار، البته به تسلط زیادی نیاز دارد و همچنین هماهنگی با عوامل دیگر. بحیرایی می گوید: «اگر مطمئن باشم گوینده برنامه این توانایی را دارد، با خیال راحت كار می كنم.» این هماهنگی با بقیه عوامل برنامه هم مهم است: «اگر با صدابردار، واحد ارتباطات و بقیه عوامل هماهنگ باشم، انرژی كمتری مصرف می شود و بازدهی بهتری دارد.»

گوینده ای هم كه بخواهد در اجرا تسلط بیشتری داشته باشد باید با برنامه همراه شود. «فاطمه نصرآبادی» می گوید: «از شب قبل كه موضوع را به ما می گویند، به آن فكر می كنم. با تهیه كننده صحبت می كنیم و به یك توافق اولیه می رسیم. خیلی چیزها برای خودم روشن می شود.» اعتقاد به اینكه به عنوان یك شهروند تهرانی و ایرانی، از بقیه هموطن هایش جدا نیست به ارتباط با مخاطب كمك می كند. «اگر شنونده احساس كند كه حرف او را می زنم، او هم با برنامه همراه می شود.» این ارتباط با برنامه، مسئله «انتخاب» را پررنگ می كند. اینكه گوینده ها برنامه ها را با توجه به سلیقه و توانایی شان انتخاب می كنند یا: «به خاطر شرایطی كه وجود دارد، همه دوست دارند كه بیشتر انتخاب شوند.» و این، البته بر كیفیت كار تاثیر می گذارد.

● تیك تاك آن هفته

صدای گوینده هفته بعد تیك تاك، مردانه است. «سیدیوسف رحیمی» نوشته های «هادی ماهر» را به گوش شنوندگان می رساند.

ماهر با نگاه خودش موضوع روزهای هفته را از هم جدا كرده است. هر روز هم به سه بخش تقسیم می شود. تیك تاك اول، تیك تاك دوم، تیك تاك سوم. شنبه ها «حقوق شهروندی» داریم و همه صحبت هایی كه زیرمجموعه این موضوع قرار می گیرد.

كارشناس روزهای شنبه دكتر ضرابی است. كارشناس حقوق كه می تواند به شنوندگانی كه مشكلات حقوقی خود را مطرح می كنند، مشاوره حقوقی بدهد.

روزهای یكشنبه درمورد شادزیستی صحبت می شود. مثلا در مورد این موضوع مهم كه خنده بهتر است یا ثروت. دكتر مهاجری یكشنبه ها در رادیو حاضر می شود تا مردم را برای شادزیستن راهنمایی كند.

دوشنبه ها ارتباط اجتماعی موضوع اصلی صحبت است. همان مسئله ای كه در بسیاری موارد در مورد آن ضعیف عمل كرده ایم. ماهر عقیده دارد: «رونشدن ها و حجاب های الكی كه برای خودمان می سازیم همیشه باعث شده در روابط خود ضرر كنیم.» روزهای دوشنبه قرار است شنوندگان تیك تاك یاد بگیرند كه چطور باید حق خود را از دیگران بگیرند. مثلا «اگر خرید كرده اید و فروشنده باید ۲۰ تومان باقی مانده را پس بدهد، خجالت نكشید، پولتان را بگیرید.»

روزهای سه شنبه دكتر سادات افضلی در مورد بهداشت، به ویژه بهداشت اجتماعی صحبت می كند. ماهر عقیده دارد مطرح كردن مسائل ریز در رسانه ای مثل رادیو جرات زیادی می خواهد. خیلی ها از پرداختن به این مسائل پرهیز می كنند. حتی: «گاهی اوقات گوینده دوست ندارد در مورد مسئله ای كه هر روز اطرافمان می بینیم صحبت كند.» اگر این نكته ها از زبان كارشناس برنامه مطرح شود، صورت علمی پیدا می كند اما : « من فكر می كنم اگر از طرف خود ما و به زبان گوینده مطرح شود، مردم راحت تر رسانه را باور می كنند.»

روزهای چهارشنبه روز پایان هفته برای این گروه به «مهندسی اجتماعی» اختصاص دارد. ماهر قصد دارد با مطرح كردن موضوعاتی در مورد هویت شهر، تهرانی ها را دست كم برای ساعتی به فكر فرو برد.

فكر كردن در مورد اینكه هویت شهر تهران به كجا رسیده است و اصلا آیا ما چیزی به نام هویت شهری در تهران داریم برای نشان دادن این مسئله از گفته های تهرانی ها هم استفاده می كند. مثلا «علیرضا محمدی» گزارشگر برنامه سراغ یك استاد بنا می رود در مورد اتلاف انرژی در ساختمان هایی كه این سال ها با پوشش گسترده ای از شیشه ساخته شده اند سئوال می كند.

گزارشگر برنامه همچنین گزارش هایی را از راهرو مجلس تهیه می كند و سعی می كند توضیح نمایندگان مجلس را در مورد سئوالات شهروندان تهرانی و مشكلات شهری شان به گوش شنوندگان برساند.

«محمودی» گزارش هایی هم از سطح شهر می گیرد كه نمونه اش را می توانید در برنامه های مختلف رادیو و تلویزیون بشنوید و ببینید. «ماهر» می گوید: «دو ساعت قبل از شروع برنامه راجع به موضوع روز صحبت می كنیم. گزارشگر به سطح شهر می رود و گزارش هایی به عنوان زنده با فاصله نیم ساعت برایمان می فرستد.» او در مورد شیوه تكراری و تقریبا قابل پیش بینی گزارش هایی كه همیشه از رسانه ها پخش می شود عقیده دارد: «گزارشگرها برای استفاده از شیوه های جدید، باید دوره های جدید و آموزش های جدید هم داشته باشند.» در حالی كه اتفاق معمول این است: «استفاده از تجربه قدیمی های این رشته.» مثلا كسی كه بیست سال گزارشگر خوبی بوده می آید و به جوانترها آموزش می دهد.

ارزشیابی یك برنامه یا یك گزارش هم بر اساس همین تجربه ها انجام می شود، چون: «همیشه قدیمی ها صاحب نظر هستند.»

به هر حال این گزارش ها قرار است به جذاب شدن برنامه كمك كند. همان نقشی كه برای مسابقه «صد، پنج، كم» هم در نظر گرفته شده است. مجریان این مسابقه میثم عبدی و آسیه گرجی، در هر ساعت روی آنتن می آیند و در ۹۵ ثانیه ای كه شركت كننده در مسابقه فرصت دارد سئوالاتی در مورد تاریخ و تهران و ادب و خلاصه اطلاعات عمومی مطرح می كنند. هدف دیگر این بخش، بالا بردن بار فرهنگی برنامه هم هست.

سه قسمت شدن این برنامه سه ساعته هم راه دیگری برای بالا بردن جذابیت برنامه است. ماهر توضیح می دهد: «بخش اول تیك تاك رویكردی جدی دارد. در تیك تاك دوم بیشتر كارشناس صحبت می كند و بخش آخر هم لحنی طنز و مفرح دارد.»

ماهر برای پر كردن این سه قسمت در هفته، ساعت ها وقت می گذارد. خودش می گوید كه در كل هفته ای كه تعطیل است و گروه مقابل برنامه دارد، هر روزش را به تیك تاك فكر می كند. «در اینترنت می گردم تا خبرها و موضوعات جدیدی پیدا كنم.روزنامه می خوانم و دایم سعی می كنم در جریان اتفاقات روز دنیا باشم.»

● تیك تاك و سایر موارد

تیك تاك از خبر و خبرسازان هم خالی نیست. سه بخش پایانی خبر و خبرسازان هر روز در ساعت های ۲۵۱۵ ، ۲۵۱۶ و ۲۵۱۷ پخش می شود. چراغ قرمز خاموش می شود و گوینده های بخش خبر وارد استودیو می شوند تا اخبار شنیدنی شهر تهران را به اطلاع شنوندگان برسانند.

موسیقی، یكی از بخش های همیشگی برنامه های رادیویی، تیك تاك را هم همراهی می كند. بحیرایی CDهای لازم را مرتب عوض می كند تا برنامه بی موسیقی نماند. حساسیت وظیفه تهیه كننده در پخش موسیقی هم هست. اگر CD اشتباه بگذارد، ممكن است شنوندگان متوجه موضوع نشوند و به ادامه برنامه توجه فرمایند، اما تهیه كننده خودش می داند كه می خواسته یك موسیقی یا ترانه مرتبط با جمله ای كه قبلا برای گوینده نوشته بوده پخش كند. در برنامه های رادیویی چنین خطاهایی بسیار اتفاق می افتد، خطاهایی برگشت ناپذیر.

چراغ قرمز استودیو كه خاموش می شود، صدای تبلیغات بازرگانی كه مثل همیشه كفش و ماكارونی و چیپس های جدید معرفی می كنند بالا می رود. گوینده با خیال راحت از اتاق بیرون می آید و تا تیك تاك بعد فكر هر توجیه و گزارش و تیك تاكی را از سر بیرون می كند.

گزارشی از برنامه رادیویی تیك تاك

فرناز شهیدثالث