درباره محمد حسن تبرائیان

محمد حسن تبرائیان با سعی وافر و پشتكار پیوسته, سرانجام موفق به دریافت دكترای زبان و ادبیات عرب از دانشگاه الازهر مصر می شود و بلافاصله برای تدریس در این رشته به سوریه دعوت می شود و در دانشگاه های دمشق و حلب به تدریس زبان و ادبیات عرب می پردازد

▪ متولد سال ۱۳۲۴

▪ تحصیلات حوزوی در عراق

▪ دریافت دكترای زبان و ادبیات عرب از دانشگاه الازهر مصر

▪ تدریس در دانشگاه های دمشق و حلب

▪ اخذ دكترای فقه تطبیقی

▪ تدریس علوم اسلامی و زبان و ادبیات عرب در دانشگاه های مختلف كشور

▪ تألیف و ترجمه مقالات متعدد در دایرهٔالمعارف بزرگ اسلامی

▪ عضو شورای عالی علمی دایرهٔالمعارف بزرگ اسلامی

▪ عضو هیات علمی و شورای تخصصی دانشكده علوم انسانی دانشگاه پیام نور

▪ مدیر بخش ترجمه عربی دایرهٔالمعارف

▪ مشاور دبیر كل تقریب مذاهب اسلامی

▪ معاون بین الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی

▪ دبیر هیأت علمی تقریب مذاهب

▪ تألیف ده ها مقاله علمی و ادبی

▪ چهره ماندگار در حوزه ادبیات عرب در سومین همایش چهره های ماندگار

▪ برخی از آثار تألیف و ترجمه او عبارتند از:

ـ شرح و تفسیر موضعی نهج البلاغه به زبان عربی

ـ گره عشق

ـ المدخل الی فقه اللغه

ـ پیشینه تقریب مذاهب اسلامی در قرن پنجم الی دهم

ـ بازتاب فقه شافعی در كتاب خلاف شیخ طوسی

ـ ادعیه و آداب حرمین

ـ امام صادق و مذاهب اربعه

ـ و ...

«تقریب ابزاری برای نزدیكی دلها، اصلاح جمع و ایجاد حسن ظن متقابل ، ستایش و احترام به یكدیگر، در راستای حفظ و حراست از وحدت اسلامی است. امروزه دشمنان تلاش می كنند با توطئه چینی و افشاندن بذر فتنه و تفرقه میان مسلمانان و ایجاد بی ثباتی در كشورهای اسلامی ، ریشه ها، تاریخ و فرهنگ امت اسلامی را از بین ببرند.

تقریب به دنبال وحدت امت اسلامی است، راهبرد تقریب مذاهب اسلامی مبتنی بر یكسری شالوده های فكری ، خاستگاه های علمی، ترجیحات عقلی و متون نقلی است. براساس دیدگاه قرآن كریم و منطق دینی می توان با گفتمان معقول و اصولی اختلاف ها را حل كرد.براساس دیدگاه قرآن كریم، بر مسلمانان واجب است كه از طریق گفتمان مسالمت آمیز با اهل كتاب و كفار بدون آشوب، اختلاف های خودرا برطرف كنند.

مسلمانان می توانند از طریق گفتمان مسالمت آمیز در روابط خود با سایر كشورها بدون هرگونه آشوب اهداف خودرا دنبال كنند...» این جملات را محمد حسن تبرائیان در كسوت دبیر بین الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به زبان می آورد. تبرائیان سا ل هاست عهده دار این مسئولیت است و از بدو شكل گیری مجمع در سمت مشاور دبیر كل ،عضو هیات علمی و دبیر بین الملل در آن حضور مستمر داشته است.

اما محمد حسن تبرائیان به این مختصر عناوین خلاصه نمی شود و چه بسا خود نیز وقتی به عرصه اثرگذاری و دلبستگی های شخصی اش رجوع كند،از پژوهش های دینی و تدریس و تألیف و ترجمه سخن بگوید واز پشت میز تحقیق و پژوهش بلند نشود.تبرا ئیا ن استاد شاخص زبان و ادبیات عرب است و در حوزه كاری اش از سرآمدان روزگار به حساب می آید.مردی میان دو فرهنگ و دو زبان و آشنا به هر دوسوی آن؛ زبان و ادبیات و فرهنگ جهان عرب و دریای بیكران زبان و ادب فارسی. محمد حسن تبرائیان متولد سال ۱۳۲۴است.

تولد در فضایی مملو از معرفت دینی، محمد حسن خردسال را از همان كودكی با مبانی دین و دینداری آشنا می كند و او را به سوی تحصیلات حوزوی می كشاند. تبرائیان تحصیلات ابتدایی و حوزوی را در عراق به پایان برده و با آشنایی بیشتر با زبان و ادبیات عرب،به این حوزه وسیع فرهنگی علاقه مند می شود و برای تحصیل در این رشته به دانشگاه عراق می رود.پس از تحصیلات مقدماتی تبرائیان عازم مصر می شود تا در دانشگاه مصر تحصیل در رشته ادبیات را دنبال كند.

او با سعی وافر و پشتكار پیوسته، سرانجام موفق به دریافت دكترای زبان و ادبیات عرب از دانشگاه الازهر مصر می شود و بلافاصله برای تدریس در این رشته به سوریه دعوت می شود و در دانشگاه های دمشق و حلب به تدریس زبان و ادبیات عرب می پردازد.او در ایران نیز تدریس علوم اسلامی و زبان و ادبیات عرب را در دانشگاه های مختلف كشور دنبال می كند و چهره شاخص تدریس زبان و ادبیات عرب در ایران می شود.

اما محمد حسن تبرائیان كه از یك سو آشنا با حوزه های فرهنگ و تمدن اسلامی است و از سوی دیگر ذهنی كنجكاو در متون ادبیات عرب دارد،در كنار تدریس پیوسته، از تحقیق و تفحص در این حوزه نیز غافل نمی ماند و همزمان با تحقیقات شخصی،به دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی می پیوندد و با عضویت در شورای عالی علمی دایرهٔ المعارف و مدیریت بخش ترجمه عربی دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی،به تألیف و ترجمه مقاله های ارزشمند متعددی در این دایرهٔ المعارف مهم می پردازد.

«گره عشق» و «پیشینه تقریب مذاهب اسلامی در قرن پنجم الی دهم» و «بازتاب فقه شافعی در كتاب خلاف شیخ طوسی» و «ادعیه و آداب حرمین» و «راهنمای مصور حج» و «امام صادق و مذاهب اربعه» نیز از جمله آثاری است كه محمد حسن تبرائیان تألیف یا ترجمه كرده است. همچنین اوآثار فراوانی به زبان عربی نیز تألیف كرده كه در حوزه مطالعات اسلامی جای می گیرند. در كنار این مجموعه، تبرائیان سالهاست مشغول تحقیق وسیعی در نهج البلاغه حضرت علی (ع) است. «شرح و تفسیر نهج البلاغه به زبان عربی» را انتشارات دارالشروق مهر چاپ می كند و برای مخاطبان جهان عرب و به زبان عربی است.

او درباره این اثر می گوید: «چون احساس می كنم بعد از شرح و تفسیر نهج البلاغه ابن ابی الحدید كه در قدیم به بازارهای كشورهای عربی و مراكز علمی فرهنگی راه پیدا كرده بود، در زمینه نهج البلاغه، آن كاری كه باید و شاید انجام نشده است. به نظر من نهج البلاغه مظلوم واقع شده است. شرح و تفسیر نهج البلاغه را هم برای داخل كشور و هم خارج از كشور در دست تألیف دارم. بعد از این كه كار تألیف به زبان عربی به ثمر رسید، انشاءالله قصد دارم اگر عمری باشد. آن را به فارسی منتشر كنم.

«محمدحسن تبرائیان» علاوه بر تمركز بر شرح نهج البلاغه در آثار قدما و شرح آنان، تفسیری نبوده است كه از نگاه تبرائیان پنهان باشد یا او را در شرح خویش از شرح آنان بر آنها یاری نگرفته باشد.او بخصوص در آثار«ابن ابی الحدید» و «شیخ محمد عبده» ، به بررسی ویژگی های شرح آنان از نهج البلاغه پرداخته و در زمینه آثار این دو مؤلف بزرگ،از صاحب نظران است. نهج البلاغه كه نهج رهروان راستین خط ولایت و امامت و مشعل شبهای تارجویندگان حقیقت و معرفت است، چونان چشمه زلال و فیاضی است كه هركس به قدر توان از آن جرعه ای بر می گیرد و به كام خود و تشنگان گوهرهای معانی می چكاند.

ترجمه های جدید نهج البلاغه امام علی(ع) افق های تازه ای هستند از یك خورشید و یك حقیقت ثابت، یكی دیگر ازدهها ترجمه از كتاب گران سنگ نهج البلاغه،ترجمه نویسنده و مترجم گران قدر استادعبدالمحمد آیتی است، كه تبرائیان در شكل گیری آن نیز سهمی هر چند مختصر داشته است.استاد آیتی این ترجمه را براساس طرح بنیاد نهج البلاغه انجام داده است و آقایان محمدعلی مجد فقیهی و دكتر محمد حسن تبرائیان آن را ویرایش محتوایی كرده اند . تبرائیان در زمینه قرآن پژوهی نیز از صاحب نظران است و در سلسله نشست های قرآن پژوهی كه در دوازدهمین نمایشگاه قرآن برگزار شد،همراه با بهاءالدین خرمشاهی، علی موسوی گرمارودی و محمد علی كوشا در این باره دیدگاه هایش را بیان داشت.دیدگاه هایی كه نشان از تسلط او بر زبان و محتوای این كتاب آسمانی دارد.

«امام صادق و مذاهب اربعه» از دیگر تألیف های تبرائیان است كه به فارسی نگاشته است :«این كتاب ترجمه ای است از كتاب سه جلدی كه نویسنده اش اسد حیدر است، من با توجه به متن آن كتاب، با اضافاتی همراه با حواشی و تعلیقات، آن را ترجمه و منتشر كرده ام.»

تبرائیان همان اندازه كه در زبان و ادبیات عرب دارای دیدگاه و نظر های تازه است،در زبان فارسی نیز تفحص فراوان كرده و دیدگاه های ویژه ای در این باره دارد.بر همین اساس است كه به كرسی های زبان و ادب فارسی در كشور های منطقه دعوت می شود و در میان زبان آموزان فارسی سخن می گوید.

از آن جمله است حضور او در قطر؛ تبرائیان با اشاره به پویا و متحرك بودن زبانها می گوید:« زبانهای ضعیف در طول تاریخ توان مقاومت و بقا پیدا نمی كنند و از بین می روند چون زبان قوم عاد، ثمود و ... اما زبانهای قوی و ریشه دار در جزر و مد تاریخ و در افت و خیزهای جوامع خود را نمی بازند و راست قامت، سرافرازانه می مانند، چون زبان عربی و زبان فارسی. زبان فارسی در زمانها و قرون متمادی حتی در زمان سیطره اسلام و عرب بر ایران ، توان خود را از دست نداد و با پویایی و بالندگی بیشتر ادامه حیات داد و با زبان عربی تبادل و تعامل كرد. واژه هایی را قرض داد و واژه هایی را وام گرفت و در ادبیات اسلامی به روشنی درخشید.»

تبرائیان با اشاره به دوره های ادب در خلافت عباسیان به درخشش زبان فارسی در این دوره اشاره می كند و امتزاج زبانهای عربی و فارسی را با ذكر شواهد فراوان توضیح می دهد . او بر ضرورت فراگیری زبان فارسی به عنوان زبان اسلام و زبان ورود به معارف اسلامی تأكید فراوان دارد.

در دیدار با دانشجویان زبان فارسی در مصر نیز تبرائیان با تأكید بر این موارد، جایگاه كنونی زبان فارسی را در جهان بویژه مصر برشمرد و سپس به فراگیران زبان فارسی فرصت طرح سؤال داد.او با دقت به سؤال های حاضران در حوزه های تبیین بیشتر پیوند زبان فارسی و عربی در تاریخ اسلامی،روش آموختن بهتر و سریع تر زبان فارسی،دوره هایی كه زبان فارسی اوج گرفت ،اهداف مجمع التقریب و تبیین تقریب و گفت وگوی ادیان،درصد نزدیكی سایر ادیان به اسلام و به شیعه،اهداف ایران از اشاعه زبان فارسی و ... پاسخ گفت و غور و تفحص خود در زبان و ادب فارسی را به نمایش گذاشت.

---