چگونه عزاداری کنیم

خط سبز انتظار, ادامه خط سرخ شهادت است

محرم، اولین ماه از سال هجری قمری و در واقع آغاز سال نوی اکثر کشورهای عربی است. هر چند که این قبیل کشورها طبق آداب و رسوم خویش مراسم جشن سال نو را بر گزار می نمایند ولیکن در کشور ما ایران، ماه محرم، ماه سوگواری و عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و یاران و خاندان شریفش می باشد. این ماه، ایام اندوه و گریه و ماتم اهل بیت (ع) است و ماهی است که زمین و زمان در مظلومیت و شهادت امام حسین (ع) و خاندانش گریه سر می دهند. ماه شریفی که با نام حسین (ع) و عاشورا پیوند خورده و ناخودآگاه آدمی را به یاد شهادت، ایثار، آزادگی، مبارزه علیه ظلم و دهها مفهوم زیبا از این دست می اندازد.

در محرم، راز خاصی نهفته است که دستیابی بدان مجاهدت نفس می خواهد و خوشا به حال آن کس که با شناخت و معرفت، با محرم و صفر انس و الفت بگیرد. در این باره اگر بخواهیم حرفی زده باشیم شاید بتوان این گونه عرض کرد که کسی می تواند در خط سبز انتظار مولایمان امام زمان (ع) زنده و منتظر واقعی باشد که خط سرخ شهادت امام حسین (ع) را به خوبی و با معرفت، در ک و فهم کرده باشد، چرا که خط سبز انتظار، ادامه خط سرخ شهادت است. باید گفت که محرم، فرصت و بهانه ای است برای وصل شدن، حسینی شدن و عاشورایی شدن. مگر نه این است که «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است وما هرچه داریم از محرم است» (امام خمینی رحمت الله علیه).

معمولا هر سال در اواخر ماه شریف ذی حجه، شیفتگان و عاشقان آستان اباعبدالله الحسین (ع) خود را مهیای عزاداری سرور و سالار شهیدان می کنند. نصب انواع پرچم و پارچه، برپایی تکیه، آماده سازی حسینیه ها و مساجد، سیاهپوش کردن در و دیوار و خلاصه فراهم سازی فضای عشق و ارادت و سوگواری، از جمله کارهایی است که در این ایام با شور و حرارت خاصی انجام می شوند. اما در این میان یک سری نکات، ظرایف و تکالیف وجود دارند که چنانچه رعایت شوند، عزاداری های ما دارای خلوص و صفای بیشتری شده و درنتیجه موجبات رضایت خاطر حضرتشان را در حد امکان فراهم خواهد ساخت. از سر دلسوزی، چند نکته ای را خطاب به مردم شریف و جوانان عزیز یاد آور می شویم. باشد که خداوند، عزاداری همه ما را مقبول درگاهش قرار دهد.

● برپایی تکیه ها و چادرهای عزاداری

مشکل امام حسین (ع) و مکتب عاشورا تعدد و یا کمیت هیئت ها و تکیه ها نیست. مشکل این است که نباید به ظواهر کار پرداخت. معرفت واقعی و لازم و شناخت مطلوب از راه و هدف ائمه معصومین (ع) چیزی است که باید مورد توجه قرار گیرد و چه بسا گاه، حرکات و اعمال برخی از ما همچون سد معبر کردن با تکیه ها برای عابران، موجب ناراحتی پیروان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) شود. پس محل عزاداری نباید باعث مزاحمت برای مردم شود.

● تزئینات:

لازم است تکیه ها، حسینیه ها و چادرهای عزاداری با پارچه ها، نوشته ها و مضامین آموزنده و منطبق با واقعیات ماجرای کربلا تزئین شوند و از نصب هر گونه عکس تحت عنوان تمثال حضرت عباس (ع)، چهره امام حسین (ع) و... جدا خودداری شود. متاسفانه در سالهای اخیر، برخی افراد سودجو از اعتقادات و احساسات پاک مردم سوء استفاده کرده و اقدام به کشیدن تصویر حضرت ابوالفضل العباس(ع) در حالتهای مختلف می کنند. در حالی که اگر از کسی عکس وجود داشته باشد باید با بقیه عکسها و نسخه های آن هم به نوعی همخوانی داشته باشد، پس چرا در این تصاویر، چشمها، ابروها، حالات صورت پیشانی و... با هم تفاوت دارند؟ آیا این بی احترامی نیست؟ آیا این سودجویی نیست؟ آیا این خدشه دار کردن حرمت ائمه (ع) نیست؟ این نکته را اینجا ذکر کنیم که یکی از پیامهای زیبای عاشورا، حجاب و حفظ وقار است. دیده شده که افرادی به اتفاق خانواده با ظاهری نامناسب، کنار پوسترها و داربست عکسها، مثلا عکس حضرت عباس (ع) ایستاده اند و دارند عکس یادگاری می اندازند. این کارها زیبنده و شایسته عزاداری نیست. باید درون هیئت ها از هرگونه زرق و برق و اسراف کاری خالی باشد. داخل تکیه ها بایستی ساده و بی آلایش باشد. تزئینات به گونه ای باشد که شور و حال حسینی و عزاداری به انسان دست بدهد، حال خوش کربلایی شدن را به آدمی القا نماید، نه اینکه وقتی وارد هیئت می شویم انواع لامپهای چشمک زن و پارچه های شلوغ و رنگارنگ و عکسهای متنوع، ما را از فضای اصلی کار دور کند.

در تکیه ها می بایست موضوعاتی از قبیل نور، صدا، تهویه، سرمایش و گرمایش، نکات ایمنی و... به دقت مورد عنایت قرار گرفته و به آسایش و آرامش خانواده ها توجه ویژه شود. بهتر است برای تزئین دیوارها، قطعاتی از زیارت عاشورا همراه با معنی آن نصب شود. زندگینامه امام حسین (ع) به صورت خیلی خلاصه در نقاط مختلف درج شود. نکته های آموزنده چاپ و تکثیر و به مردم داده شود.

● نظم و انضباط

لازم است مسئولین دسته های عزاداری از ایجاد مزاحمت برای مردم بپرهیزند. هیئت را راس ساعت مقرر در ابتدای شب شروع کنند و زودتر به پایان رسانند، مگر شبهای تاسوعا و عاشورا و شب یازدهم که باید بیشتر به عزاداری و کسب معرفت بپردازیم. رعایت حال مردم، سالخوردگان، کودکان، افراد بیمار محله های اطراف، بسیار مهم است. آنچه مسلم است نشانه ارادت هر هیئت و دسته عزاداری به امام حسین (ع) تعداد باندهای اکو، تعداد نفرات و تعداد زنجیرها و یا پرچمهای آن نیست بلکه ارادت و خلوص دل و صفای باطن و نیت پاک و دل بی کینه است که خریدار دارد. در واقع داستان کربلا یک امر کیفیتی است نه کمیتی و ما باید دنبال کیفیت کار باشیم. به راستی چه فرقی است بین دسته ای که اکو، موتور برق و وسایل زیاد دارد با دسته ای که هیچ ابزاری ندارد و عزاداران آن سینه می زنند و حرکت می کنند؟ بهتر آن است که مثلا دوساعت و نیم وقت یک مجلس عزاداری این گونه زمان بندی شود؛ نیم ساعت برای تلاوت قرآن و بیان احکام شرعی و خواندن زیارت عاشورا، چهل دقیقه برای سخنرانی و چهل دقیقه برای عزاداری و نوحه خوانی و سینه زنی و حدود بیست دقیقه هم برای دعا و پذیرایی و اختتامیه کار.

● وظایف و رسالت زنان و دختران

حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت زینب (س)، الگوهای راستین و حقیقی برای زنان جامعه بشری هستند. پس چه بهتر زنان و دختران ما بویژه در ایام محرم کاری کنند زهراگونه و زینب وارو طوری در عزاداری ها شرکت کنند که زیبنده یک زن مسلمان خداترس باشد. در این گونه مراسم، نکته مهم و اساسی، حفظ حجاب است. هر چه قدر خانمها نسبت به این نکته حساستر باشند قطعا فضای معنوی بیشتری بر عزاداری ها حاکم خواهد شد. ضمن آنکه بهتر است خانمهای عزادار و رهروان حضرت زهرا و حضرت زینب (سلام الله علیها) در مکانهایی امن مانند مساجد حاضر شده و با خیال راحت و بدون مزاحمت نامحرمان به عزاداری بپردازند. اصلا شایسته نیست که زنان و دختران پشت سر دسته ها راه افتاده و خدای ناکرده باعث گناه شوند. لازم است بانوان و دختران از تجمع در پیاده رو ها و نشستن در معابر به شدت پرهیز کنند و موجبات گناه و معصیت برای جوانان را فراهم نکنند.

● مداحان و سخنرانان

لازم است مداحان از خسته کردن افراد در هنگام سینه زنی و زنجیر زنی پرهیز کرده و از ضعیف و ناتوان و خوار جلوه دادن خاندان اهل بیت (ع) خودداری کنند. بین مظلومیت و خوار بودن تفاوت است. ما باید ابعاد مظلومیت و حقانیت اهل بیت (ع) را پر رنگ کنیم و ظلم و بی عدالتی دشمنان را متذکر شویم، نه اینکه اهل بیت (ع) را طوری با اشعار و روضه های بی محتوا و بعضا ساختگی و بدون سند، ناتوان و ذلیل جلوه دهیم که موجب بی احترامی به ساحت مقدس و ملکوتی آنان شود. محبوبیت و سواد یک مداح در به گریه انداختن مردم نیست. روضه باید روضه ای باشد برخاسته از عمق دل و جان، تا لاجرم بر دلها بنشیند. روضه باید ابتدا و انتها داشته باشد، مقدمه و موخره داشته باشد. روضه و مرثیه باید بیدار کننده باشد، هشدار دهنده باشد، روضه باید به دور از اغراض و امیال شخصی باشد، با آگاهی و مطالعه و فهم باشد. دیگر آنکه مداح نباید نگاهی مادی به قضیه داشته باشد و نباید به جای خدمت به اهل بیت (ع) در اندیشه کسب و کار و درآمد باشد.

مکتب عاشورا و حماسه حسینی در میان تمام درسهای بزرگ و انسان ساز خود چند پیام مهم را در بر دارد؛ آزادگی، امر به معروف و نهی از منکر، نماز اول وقت و رضایت و خشنودی پروردگار. سخنرانان در گفتارهای خود باید ملاحظه نوجوانان و جوانان را بکنند. دقت کنند درمجلس وعظ و خطابه آنها چه کسانی نشسته اند و متناسب با دانش، فهم و سن و سال افراد صحبت کنند و خودشان هم مطالعه لازم و کافی داشته باشند. مطالب را به صورت کاربردی، عمیق و آموزنده همراه با ذکر مثال، داستان و لطایف ادبی ذکر کنند. آنان باید مقتضیات زمان و مکان را در نظر گرفته، برای مردم به صورت ملموس و بی پیرایه صحبت کنند. کاری کنند که مردم جذب مجالس اهل بیت (ع) شوند. به سوالات نوجوانان و جوانان با دقت پاسخ دهند و دین و اهل بیت (ع) و جایگاه آنها را در چنین شبهایی بهتر از گذشته و با زبانی خاص و پر جاذبه به مردم بشناسانند.

▪ اما سایر نکات:

- نوحه ها پرشور و با محتوا خوانده شود. حرکت دسته ها، باعث ایجاد سد معبر نشود. دسته ها از کارهایی نظیر علامت کشی که تاثیری در معرفت بخشی ندارد بپرهیزند. اگر دقت شود موضوع علامت کشی ها عده ای را به خود مشغول می کند. چند نفر مواظب هستند آن نفری که زیر علامت است برایش مشکلی پیش نیاید، چند نفر مواظب هستند طرفین علامت از چ‘ و راست به جایی نخورد و خلاصه اصل عزاداری بدین ترتیب خدشه دار می شود.

- از فیلمبرداری کردن دسته ها پرهیز شود تا حواس افراد پرت نشود.

- از به کار گیری آلات موسیقی نظیر ارگ و... پرهیز شود. کربلا خودش موسیقی است، موسیقی و سمفونی عشق و شهادت و ایثار و دیگر نیازی به موسیقی ما نیست.

● نذری و خرج دادن:

نذری دادن، پخش و توزیع غذا و شربت و... امر نیکو و پسندیده ای است که مخصوصا در دهه اول محرم بسیار رواج دارد و طبیعی است که معمولا هر کس با نیت خاصی این امور را انجام می دهد. بنابر این چه بهتر که نذری طوری تهیه و توزیع شود که اولا حتی الامکان به دست محرومان و مستمندان جامعه برسد و ثانیا موجب اسراف کاری و هرج و مرج و به هم ریختگی دسته های عزاداری و مراسم و برنامه ها نشود. همچنین لازم است برای برآورده شدن حاجات و رفع گرفتاریهایمان طوری به درگاه الهی نذر و نیاز کنیم که اولا توان پرداخت و انجام آن را داشته باشیم، ثانیا مدت آن را طوری ذکر کنیم که واقعا مشکلات و سختیهای دیگر را برایمان به دنبال نداشته باشد. سوم آنکه نوع و جنس نذری طوری باشد که با توجه به گردش ماه محرم در سالهای شمسی، آن نذری یا غذا واقعا به نحو مطلوب قابل استفاده باشد. روز عاشورا روز عطش کودکان، تشنگی خاندان و اصحاب اباعبدالله الحسین (ع) است و عده ای متاسفانه در این روز، بسیار می خورند و می نوشند و آذوقه جمع می کنند. در صورتی که در مفاتیح الجنان آمده است که بهتر است مومنین در این روز (عاشورا) از برای خانه خود چیزی ذخیره نکنند. پس چرا ما این همه ظرف و قابلمه نذری با توجیه تبرک جمع می کنیم؟ بیایید طور دیگری عزاداری کنیم. به گونه ای که موجب توهین به عاشورا نشود. شایسته است که برای خودسازی، برای کسب معرفت، برای درک حال خاندان اباعبدالله (ع) در این روزها (تاسوعا و عاشورا) کمتر بخوریم و کمتر بنوشیم و در ذهن خود ترسیم کنیم که اصحاب حضرت در آن روزها چه ها کشیده اند؟ خود را در غم و اندوه و مصیبت آنان شریک بدانیم و شیعه خوبی برایشان باشیم. در ظهر عاشورا همه کارها را کنار گذاشته و با شور و صفای قلبی و باطنی، نماز جماعت اول وقت را به جای آوریم و بعد به کارهای دیگر بپردازیم.

متاسفانه مشاهده می شود که بعد از ظهر عاشورا همه خسته و کوفته به خانه هایشان می روند و به استراحت می پردازند و شهر، سوت و کور می شود. در صورتی که تازه اول ماجراست و اصل عزاداری باید بعد از عاشورا باشد چرا که در حدود سه روز اجساد مطهر شهدای کربلا روی زمین است،

● اصحاب و خاندان حضرت

سید الشهدا (ع) به اسارت درآمده اند و مورد اهانت قرار گرفته و سختی های بسیاری می کشند و جفاها در حق آنان اعمال می شود، بعد ما می رویم، می خوابیم و استراحت می کنیم؟!

در این روزها باید بسیار مطالعه کرد و با عمق پیام مکتب عاشورا بیش از پیش آشنا شد. برخی از افراد در این روزها پیراهن سیاه بر تن می کنند ولی متاسفانه مرتکب گناه و خطا هم می شوند. ما باید احترام پیراهن سیاه را حفظ کرده و به آن پایبند باشیم. از چشم و همچشمی، دخالت بیجا در امور دیگران، رقابت بیخودی، ریا کاری، عوام فریبی، بی احترامی به این و آن، خود خواهی، تکبر، غیبت، تهمت و... در این ایام باید به شدت پرهیز نموده و کاری نکنیم که موجب اندوه امام حسین (ع ) شود. بعضی ها متاسفانه در حین عزاداری و سینه زنی، حرکات و نمایشهای عجیب و غریبی از خود عرضه می کنند که به هیچ وجه در شان یک عزاداری اصیل و با معرفت نیست. ما حق نداریم که به تاریخ یا به دعاها از خودمان چیزی اضافه کنیم، یا دعا و تاریخ و روایات را تفسیر به رای کنیم. اشعار، نوحه ها و مطالب ما باید وزین و بی پیرایه و روشن باشد. بایستی از خرافه گویی و خرافه پرستی و ذکر مطالب بدون سند، جدا خودداری کنیم و اجازه ندهیم که واقعه عاشورا در میان انبوهی از بافته ها و امیال شخصی ما گم و ناپیدا گردد. خدایا ما را جزء رهروان و شیعیان واقعی راه سالار شهیدان (ع) قرار بده.

حسن خسروی

مدرس دانشگاه و کارشناس علوم قرآنی