ابوجعفرخازن

ابوجعفرمحمد حسین خازن( درگذشت در فاصله سال های ۳۵۰ تا ۳۶۰ ق )، ریاضی دان و منجم ایرانی، بخش عمده یا همه عمر خود را در شهر ری گذراند. وی در دربار رکن الدوله دیلمی از امرای آل بویه …

ابوجعفرمحمد حسین خازن( درگذشت در فاصله سال های ۳۵۰ تا ۳۶۰ ق )، ریاضی دان و منجم ایرانی، بخش عمده یا همه عمر خود را در شهر ری گذراند. وی در دربار رکن الدوله دیلمی از امرای آل بویه صاحب مقام و عزت بود. ابوجعفر خازن در ساخت ابزارهای نجومی و به کارگیری آنها مهارت داشته است. ریاضی دان مشهوری مانند: ابو نصر عراق، ابوریحان بیرونی، عمرخیام و نصیر ابدین طوسی بارها در آثار خود از خازن نام برده اند. بیرونی رصدی را توضیح داده که ابوالفضل هروی با حضور ابوجعفر خازن در سال های ۳۴۸ و ۳۴۹ ق در ری برای اندازه گیری میل کلی انجام دادند. بیرونی در آثار دیگرش نیز آراء ابوجعفر خازن را نقل کرده است. او زیجی به نام صفایح داشته است که امروزه نسخه ای از آن در دست نیست.

نسخه هایی از برخی آثار ریاضی وی باقی مانده است. یکی از مهم ترین رساله های او درباره اثبات این حکم در تئوری اعداد است که « مجموعه مربعات دو عدد که هر دو فرد باشند، ممکن نیست مربع کامل باشد، بلکه باید هر دو عدد زوج یا یکی از آنها زوج و دیگری فرد باشند تا مجموعه مربعات آنها مربع کامل شود.» افزون بر این عمر خیام نیشابوری در کتاب جبر و مقابله خود نوشته است که معادله ماهانی را ابوجعفر خازن با استفاده از مقاطع مخروطی حل کرد.

برگرفته از کتاب تاریخ نجوم در ایران