سلاطین واقعی

موسیقی راک در ایران

موسیقی پاپیولار ایران تا میانه‌های دهه چهل شمسی تا حدود زیادی محدود به جریان موسیقایی گلها می‌شد. تصنیف‌هایی که از رادیو و بعدتر از تلویزیون پخش می‌شدند مهم‌ترین جریان موسیقی مردمی در ایران را شکل داده بودند. در همین ایام صفحه‌های موسیقی غربی هم به ایران می‌آید. رادیو هم هر از گاهی موسیقی غیر ایرانی پخش می‌کند. متولدین دهه‌های دوم و سوم سده اخیر شمسی در کنار تصنیف‌ها و تک‌نوازی‌های ایرانی در رادیو چیزهایی هم از موسیقی غرب می‌شنیدند که مورد توجه‌شان قرار می‌گرفت.

در دهه ۱۳۴۰ در کنار صفحه‌های راک، صفحه‌هایی از بلوز وارد ایران می‌شود. ری چارلز، جان لی هوکر و... بلوز برای نسل جوان نوازندگان پیش رو جذاب بود و بسیاری از آنها که هنوز هم مشغول به کار هستند و «شیش و هشت» خود را می‌نوازند، در آن روزگاران شروع به کاور (بازنوازی) ترانه‌های مشهور این هنرمندان کردند. الویس و بیتلز هم راهشان به ایران باز شده بود.

این را هم در نظر داشته باشید که انگلیسی‌ها و امریکایی‌ها در جنوب ایران رفت و آمد دارند و هنرمندان محبوب‌شان را به ایران می‌آورند. حتی دوک الینگتون فقید هم به ایران آمده است. در بندر پر از ریتم هم موسیقی غربی و به ویژه راک تاثیراتی می‌گذارد. (ابراهیم منصفی ملقب به رامی یکی از پدیده‌های این تاثیر است) در دهه ۴۰ که تصنیف‌های ایرانی با نواهای خالص سنتی حکمرانی می‌کنند، جریان از کافه‌ها و رستوران‌ها آغاز می‌شود و گروه‌هایی شروع به بازخوانی آثار راک و بلوز می‌کنند.

همه ما صدای آواز فرهاد مهراد را شنیده‌ایم که در رستوران کوچینی بلوز و راک‌اند رول بازخوانی می‌کرده است حتی بعد از انقلاب هم تعدادی از ترانه‌های بازنوازی شده‌اش را منتشر کرد. راک در ایران جریان پیدا کرده بود و گروه‌هایی مثل «تکخال‌ها»، «عجوبه‌ها»، «اسکورپیور»، «پپه فلاوی»، «هیپیز»، «فرندز»، «ترک» و بسیاری دیگر کارشان را وقتی آغاز کردند که دهه ۱۳۴۰ تمام نشده بود. در حدود سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸ کنسرت‌های بزرگ گروه‌های راک در آن دوره برگزار شد: کنسرت بزرگ امجدیه (ورزشگاه شیرودی فعلی) در فضای استادیوم با بیش از ۱۰ هزار نفر، کنسرت دیگری با هفت هزار نفر و کنسرت بزرگ منظریه که جمعیتی بیش از ۱۰ هزار نفر در آن شرکت کرده بودند. این اجراها به تبعیت از کنسرت‌های بزرگی همچون ووداستاک و مونتری پاپ در ایران اتفاق می‌افتاد. این رویدادها کاملا بر آمده از فرهنگ موسیقی راک بود.

نکته جالب اینکه در آغاز پیش از اینکه ایران موسیقی پاپ (با تعریفی که امروز از آن وجود دارد) به وجود بیاید، موسیقی راک در ایران شکل گرفت و بعد از آنجا که کلام فارسی گرایش جدی به ریتم‌های ۳ضربی دارد و و وزن غالب موسیقی راک چهار چهارم و دو چهارم است، با فارسی کردن کلام و تغییر ریتم به شیش هشتم، موسیقی پاپ ایرانی شکل گرفت البته هنرمندانی مثل کوروش یغمایی بودند که به طور جدی همزمان با گروه‌های مشابه در جهان، در ایران موسیقی راک کار می‌کردند و کلام فارسی را با حفظ فرهنگ موسیقی راک ادامه دادند. در هر صورت این تلقی که راک در ایران سبقه‌یی دوم خردادی دارد، عوامانه و غیر علمی است.

پس از دوم خرداد سال ۱۳۷۶ و تلطیف شدن فضای فرهنگی نوازندگان و گروه‌هایی سر و کله‌شان پیدا شد. تلویزیون شروع به پخش کردن موسیقی پاپ کرد و البته راک هم خیلی نامحسوس اعلام هویت کرد. سال ۱۳۸۰ سایت تهران اونیو طی فستیوال آزادی ۶۰ گروه موسیقی راک را معرفی کرد. در واقع فراخوانی داد و این گروه‌ها توانستند خودی نشان بدهند. ۱۲۷، سرخس، آوار و... عنوان گروه‌هایی بودند که در این فستیوال اینترنتی شرکت کردند. گروه‌هایی مثل اوهام، پژواک، کهت‌میان، میرا، سکوت شرق و... هم خود را رسمی‌تر از این جریان می‌دانستند و فعال بودند. اینکه آنها نتوانستند مخاطبان زیادی داشته باشند بحثی قابل بررسی است. آیا آنها به دلیل محدودیت‌ها نتوانستند یا این جریان موسیقایی قدرت جذب مخاطب عام را نداشت، مساله این نوشتار نیست. واقعیت این است که آنها بودند و امروز هم هستند. خیلی از این گروه‌ها تمایلاتی به بحث تلفیق پیدا کردند و امروز دیگر چندان راک صدا نمی‌دهند.

نکته مهم این است که هنرمندان راک بسیاری هستند که به دلیل رویکردشان به موسیقی و صدای خاص موردنظرشان نتوانستند به جریان رسمی موسیقی راه پیدا کنند ولی همچنان فعال هستند و بسیار جدی موسیقی مطلوب‌شان را دنبال می‌کنند. آنها مترصد روزنه‌یی هستند که موسیقی‌شان را با جدیت به مردم و علاقه‌مندان موسیقی ارائه کنند و ساده‌ترین نکته‌یی که درباره آنها می‌توان گفت این است: آنها به فرهنگ منتقد موسیقی راک وفاردار بودند و هستند، حتی اگر سنوریته موسیقی آنها از راک انگلیسی و امریکایی فاصله گرفته باشد، آنها منتقد معضلات اجتماعی هستند و به همین خاطر مهجور ماندند وگرنه سلاطین واقعی آنها هستند. در پایان نوشته‌ام حالا که فرصت پیش آمده بهتر است به نام تعدادی از هنرمندان نسل ۱۰ سال اخیر اشاره کنم که راک ایرانی در قلب خود نام آنها را ثبت کرده و شاید امروز نه ولی فردا از آنها یاد خواهد شد؛ نوریک میساکیان، همایون مجدزاده، پیام اسلامی، کاوه یغمایی، فرشاد رمضانی، سهراب محبی، بابک بروجردی، بابک آخوندی، فرزاد فخرالدینی، یحیی الخنسا، فرزام رحیمی، سیاوش امامی، شهریار مسرور، آگاه بهاری، اردوان انزابی‌پور و...

امیر بهاری