ایران جوان یا همان وطنم , وطنم

نگاهی گذرا به تاریخچه ساخت و اجرای اولین سرود ملی ایران

سرود ملی رسمی دولت ایران یکی از نمادهای ملی ایران است که در مراسم رسمی دولت، یادبودهای ملی، مراسم مهم فرهنگی هنری، ورزشی و دیگر مناسبت‌های ملی اجرا یا پخش می‌شود. نخستین آهنگ سرود ایران در دوره ناصری توسط معلم شعبه موزیک دارالفنون «موسیو لومر» ساخته شدو پس از آن در سال‌های اخیر باردیگر توسط « پیمان سلطانی » تنظیم و برای نخستین بار توسط « سالار عقیلی » خوانده شد. به بهانه اجرای این سرود دراجرای آخرین شب از بیست‌و‌هشتمین جشنواره موسیقی فجر توسط سالارعقیلی، درزیر نگاهی گذرا می‌اندازیم به تاریخچه ساخت‌، اجرا و ضبط این موسیقی در ایران:

چهارسال پس از تأسیس دارالفنون (در سال ۱۲۶۸ه.ق) دو کارشناس موزیک نظام به نام‌های بوسکه و رویون از پاریس وارد تهران شدند و در سال ۱۲۳۵ خورشیدی، یک دسته موزیک نظامی به نام «دسته موزیک سلطنتی» تشکیل دادند. « بوسکه» سال ۱۲۷۳ قمری ایران را ترک کرد و رویون هم که مردی رنجور و بیمار بود، گرچه تا ۱۲۸۴قمری در ایران بود، اما به واسطه عدم پیشرفت شاگردان موزیک، عملاً در کار خود موفق نبود. وقتی بوسکه به وطن خود بازگشت و فعالیت رویون هم به سبب بیماری متوقف شد، شخصی به نام مارکو (Marco) از ایتالیا برای آموزش دسته موزیک به خدمت گرفته شد. مارکو مردی عامی بود که تنها در نواختن «کلارینت» آشنایی داشت.

«ناصرالدین شاه» پس از آشنایی با موسیقی نظامی به ضرورت سامان دادن قشون به دسته‌های موزیک نظامی پی برد و چون شیفته تشریفات و جلال و جبروت دستگاه پادشاهی بود،تمایل خود را به تشکیل این قسمت در قشون از خود نشان داد و زمانیکه دانست موزیک نظامی می‌تواند در تشریفات سلطنتی بر ابهت امر بیفزاید چنان علاقمند شد که از دولت فرانسه در این مورد کمک خواست.براین اساس وزیر جنگ این کشور «موسیو لومر» را بدو معرفی کرد.

« آلفرد ژان باتیست لومر» موسیقی‌دان نظامی فرانسوی که معاون دسته موزیک هنگ اول سربازان گارد بود، در تاریخ ۱۲۸۴قمری به ایران آمد و از این زمان شعبه ای در مدرسه نظام دارالفنون به نام «شعبه موزیک» تأسیس شد. لومر به دانشجویان بخش موسیقی دارالفنون آموزش داد و همچنین نخستین سرود ملی ایران را به سفارش ناصرالدین شاه ساخته وتنظیم کرد . این سرود که از ابتدا بی کلام بود و به «سلام شاهی » شهرت داشت، در سال ۱۲۸۴ خورشیدی برای نخستین بار به رهبری موسیو لومر اجرا و ضبط گردید.

اولین اجرای زنده این موسیقی در مراسمی برای پرده برداری از مجسمه ای مهم در باغ شاهی در حضور ناصرالدین شاه بود .

«دوست علی خان معیرالممالک» از مراسمی که در باغ شاه برگزار و توسط ناصرالدین شاه افتتاح شد،می نویسد: « روزی را برای مراسم پرده برداری از مجسمه جشن گرفتند و از شاهزادگان و اعیان و وزراء و نمایندگان خارجی دعوت کردند... چند دسته موزیک در نقاط مختلف باغ به نوبت به نواختن آهنگهای گوناگون پرداختند.در ساعت مقرر ناصرالدین شاه به مجلس جشن در آمد و همین که پرده از روی مجسمه برداشته شد، دسته‌های موزیک هم آهنگ سلام ملی ایران را نواختند.» اما ظاهراً لومر پس از کشته شدن ناصرالدین شاه ، موزیکانچیگری را عملاً رها کرد و با حفظ منصب موزیکانچی باشی دربار به کار دادوستد و تجارت پرداخت. اعتمادالسلطنه در خاطرات روز دوشنبه هفتم جمادی الاول سال ۱۳۱۳ قمری (سال ترور ناصرالدین شاه) درباره لومر می‌نویسد:

« لومر موزیکانچی که موزیکانچیگری را ترک کرده، سالی سه چهارهزار تومان از دولت جیره و مواجب می‌گیرد و برای خود تجارت می‌کند». سرود ملی ای که موسیو لومر فرانسوی ساخته بود، یک بار هم به هنگام ورود مظفرالدین شاه قاجار و در حضور وی در پاریس اجرا شد وپس از آن در سال‌های اخیر، توسط ارکستر ملل نخستین اجرای رسمی‌و ارکسترال آن اتفاق افتاد. ایده تنظیم مجدد این سرود برای ارکستر ملل به پیشنهاد پیمان سلطانی و تایید شورای ارکستر صورت پذیرفت. در این تنظیم ضمن تطبیق عوامل ملودیک اثر با اصول موسیقی کلاسیک ایران و اضافه شدن اورتور، کودا و کادانس مناسب و با سرایش شعری ملی - میهنی توسط زنده یاد «بیژن ترقی» و اجرای حماسی ارکستر، لحن جدیدی از این اثر خلق شد.

دو تنظیم توسط « پیمان سلطانی» و «‌سیاوش بیضایی» برای ارکستر ملل از این اثر انجام شده است.

این اثر برای نخستین بار توسط «‌سالار عقیلی» در تالار وحدت تهران به همراه ارکستر ملل خوانده شد.