اوپک گازی

چشم انداز پیش روی اوپک گازی

نشست «مجمع کشورهای صادر کننده گاز» دوشنبه ۹/۲/۸۷ در تهران برگزار می شود و روسیه اساسنامه پیشنهادی تاسیس سازمانی موسوم به «اوپک گازی» را در این گرد همایی ارائه خواهد داد.

ایران قبلا در این زمینه طرحی را ارائه داده است که بیشتر به اساسنامه سازمان اوپک شباهت دارد،امادر طرح روسیه اهداف و وظایف «مجمع کشورهای صادر کننده گاز» بسیار ملایم تر تنظیم گردیده و وظیفه سازمان را بیشتر متوجه تهیه فرمولی برای تعیین قیمت گاز و بررسی مسیرهای جدید خطوط لوله انتقال گاز می داند. این اقدام مسکو در واقع پاسخی به پیشنهادات ایران در زمینه ایجاد مجمع مذکور است و برای ۱۵ کشور علاقه مند به مشارکت در ایجاد آن ارسال شده است.

بحث تشکیل اوپک گازی در سال ۲۰۰۲ از سوی روسیه مطرح شد اما برای مدتی مسکوت ماند و بعدا از سوی رئیس جمهور ایران در خلال برگزاری کنفرانس سازمان همکاریهای شانگهای در سال ۲۰۰۶ مجددا مطرح شد. متعاقبا در آستانه ششمین نشست شورای صادر کنندگان گاز در دوحه قطر، موضوع از سوی رهبر انقلاب مطرح گردید.

ایده تشکیل کارتل ها از سوی تولید کنندگان مطرح و پی گیری می شود و هدف از برپایی چنین تشکل هایی ایجاد امنیت عرضه، ثبات بازار و ایجاد درآمد پایدار عنوان می شود ودر مقابل ، مصرف کنندگان، ایجاد این نوع تشکل ها را به نفع خود نمی دانند زیرا موجب افزایش قیمت و کاهش قدرت چانه زنی آنها در قبال فروشندگان می شود. در حال حاضر مهم ترین کارتل فعال انرژی اوپک است و طبیعی است فکر ایجاد هر کارتل دیگری در زمینه انرژی با مسائل این سازمان مقایسه و ارزیابی شود ، همچنان که ایده اولیه برپایی یک تشکل گازی به جای اوجک، به اوپک گازی معروف شده است.

البته بین مسائل نفت و گاز تفاوت ها یی وجود دارد اما از نظر گاه عرضه و تقاضای جهانی دارای شباهت هایی هستند. هفتاد درصد از ذخائر نفت جهان در اختیار ۷ کشور و ۷۰ درصد از تولید آن نیز به وسیله ۱۳ کشور صورت می گیرد . همچنین ۷۰ درصد از صادرات جهانی نفت از سوی ۱۰ کشور انجام می شود. در مورد گاز، ۷۰ درصد از ذخائر جهانی آن در اختیار هفت کشور و هفتاد درصد تولید، توسط ۱۰ کشور و همچنین ۷۰ درصد از صادرات گاز به وسیله۱۰ کشور صورت می گیرد. ارقام فوق نشان می دهد انحصار تولید و صادرات گاز در حد نفت و بلکه قوی تر از آن است و بازیگران جهانی گاز حتی بدون تشکیل کارتل هم از توان بالای چانه زنی برخوردارند.

در حال حاضر ایده تشکیل اوپک گازی با موافقت و مخالفت هایی مواجه است. برخی تولید کنندگان عمده گاز با تشکیل اوپک گازی با احتیاط برخورد می کنند زیرا با توجه به انحصاری بودن ذخایرو تولید گاز ترجیح می دهند به طور انفرادی در بازار حضور داشته باشند و از برخی محدودیت ها نظیر سهمیه بندی تولید وصادرات و رعایت محدودیت قیمت ، نظیر آن چه در اوپک وجود دارد، رها باشند.

از جمله این کشورها اندونزی و روسیه هستند .اندونزی از شکل گیری این تشکل در حد شورا و بدون الزام مصوبات آن حمایت می کند وروسیه با اظهارات ضد و نقیض، قاطعیتی برای شکل گیری آن دست کم در برهه زمانی کنونی ابراز نمی دارد.

اکثر کارشناسان روسی و اعضای کمیته امور انرژی دوما نیز از حامیان جدی ایجاد اوپک گازی هستند ، اما مقام‌های رسمی این کشور ، موضع دیگری دارند کما اینکه وزیر انرژی روسیه قبلا اعلام کرده بود روسیه با این نظر مخالف است و نباید به سوی ایجاد یک کارتل گازی حرکت کنیم.

در حالیکه تشکیل اوپک گازی این امکان را به مسکو می دهد که نظرات خود را در امر صدور و قیمت‌گذاری گاز صادراتی به اروپایی‌ها دیکته کند و وابستگی اقتصادی اتحادیه اروپا را به افزایش دهد. حساسیت روسیه در این مورد به این علت است که هرگونه پاسخ روشن این کشور، به طور مستقیم بر وضعیت ژئوپولیتیک قدرتهای جهانی تاثیر می‌گذارد و احتمالا روسیه برای چنین وضعیتی آمادگی لازم ندارد.

گروه دیگر ،کشورهای صنعتی مصرف کننده انرژی و به تبع آنها آژانس بین المللی انرژی است که وظیفه هماهنگی در سیاست های مصرف نفت آنها را به عهده دارد و با تشکیل کارتل گازی مخالف هستند.

برخی اعضای کنگره آمریکا اعتقاد دارند ایجاد «اوپک گازی» با حضور کشورهایی مانند روسیه و ایران در بلندمدت یک تهدید جدی برای عرضه منابع انرژی جهانی است و علاوه بر تاثیر منفی در روابط مسکو و واشنگتن حتی می‌تواند امنیت ‌ملی ایالات متحده را به خطر اندازد.

اروپا نیز از تشکیل اوپک گازی ناراحت خواهد بود. زیرا این امر می تواند قیمت گاز وارداتی اروپا از روسیه را از ۲۹۰ دلار به ازای هزار متر مکعب به ۴۰۰ و حتی ۵۰۰ دلار افزایش دهد. همچنین رئیس آژانس بین المللی انرژی عنوان کرده بود، حاکم ساختن مکانیزم کنترل میزان تولید و قیمت‌گذاری در قراردادهای گازی امکان‌پذیرنیست.

بطور کلی همانطور که عنوان شد از منظر مصرف کنندگان، تشکیل کارتل تولیدی مطلوب نیست و آینده روشنی را برای آنها ترسیم نمی کند ، اما کشورهای صادر کننده گاز بطور کلی با چنین ایده ای موافق اند.

از نظر اجرایی به دلیل این که اکنون بیشتر قراردادهای گازی بلند مدت است و نمی توان قیمت آنرا خارج از قرار داد تغییر داد و نقل وانتقال گاز نیز از طریق خط لوله صورت می گیرد، کارتل گازی نمی تواند نقش فعالی به عهده داشته باشد. البته موضوعاتی نظیر حجم صادرات و ارائه مکانیزمهایی برای تنظیم قیمت گاز از نکات مورد علا قه اعضا خواهد بود.

با توجه به رشد معاملات گاز طبیعی(LNG) که بیش از ۵ برابر رشد معاملات گاز مایع از طریق خط لوله است و از نظر ساختار معاملاتی شبیه نفت است ، پیش بینی می شود حجم معاملات گاز مایع در۱۰سال آینده در وضعی مشابه معاملات نفت باشد و از این نظر تشکیل اوپک گازی توجیه پذیر خواهد بود.

ازنظراقتصادی تشکیل اوپک گازی در کوتاه مدت منافع چندانی برای کشورهای صادر کننده گاز در بر ندارد اما به لحاظ سیاسی و بخصوص برای کشور ما که از جانب آمریکا ومتحدانش در معرض فشار انزوا قرار دارد، می تواند به عنوان اهرم خنثی کننده مطرح باشد. بنا براین باتوجه به منافع سیاسی و آینده روشن اقتصادی چنین تشکلی، کشورما باید با پی گیری جدی موضوع، از بانیان اصلی آن باشد.

تحلیل: عباس کریم زاده