تاثیر طرح هدفمند کردن یارانه ها بر سرمایه گذاری, تولید و اشتغال

در روزهایی که به عقیده وزیر اقتصاد رونق اقتصادی به ایران بازگشته البته ایشان رونق را در داشتن آب مناسب و کاهش خشکسالی, پایان رکود نفتی و افزایش قیمت نفت و شاخص بازار سرمایه می دانند یکی از طرح های مهم اقتصادی در حال تصویب در مجلس شورای اسلامی است

در روزهایی که به عقیده وزیر اقتصاد رونق اقتصادی به ایران بازگشته (البته ایشان رونق را در داشتن آب مناسب و کاهش خشکسالی، پایان رکود نفتی و افزایش قیمت نفت و شاخص بازار سرمایه می دانند) یکی از طرح های مهم اقتصادی در حال تصویب در مجلس شورای اسلامی است. طرحی که به طور حتم به شدت بر زندگی تمامی مردم این مرز و بوم و همچنین تمامی بخش های اقتصادی تاثیرگذار خواهد بود. چراکه این طرح جوانب مثبت و منفی بسیاری داشته و لذا رمز موفقیت آن در این است که تمامی جوانب آن دیده شده و هرچه می توانیم با در نظر گرفتن واقعیتهای بیشتر از اثرات منفی آن کاسته و اثرات مثبت آن را بیشتر نمائیم. زیرا این طرح به خودی خود یک طرح مثبتی است که سالها پیش باید مورد بررسی و اجرا قرار می گرفت. پس فقط نوع اجرای آن می ماند که می تواند این طرح را به یک طرح کاملا موفق در عمل تبدیل نماید.

یکی از مهمترین اثرات این طرح بر روی میزان و نوع سرمایه گذاری در کشور عزیزمان ایران است. اما آنچه در واقعیت وجود دارد عدم مطلوب بودن وضعیت سرمایه گذاری در این روزهاست. چراکه امکان دارد با افزایش قیمت حامل های انرژی و درنتیجه افزایش هزینه ها، وضع سرمایه گذاری هر روز نیز بدتر شده و عدم رقابت با کالاهای گوناگون در سطح جهان را جدی تر کند.

بر اساس اصول مسلم علم اقتصاد; کاهش سرمایه گذاری حتی در کوتاه مدت به طور حتم تولید را کاهش داده و این تازه اول مشکلات است. چراکه دولت را از رسیدن به اهداف خود در این طرح دور خواهد کرد. زیرا به طور معمول، یارانه به پرداخت هایی گفته می شود که از طرف دولت در راستای حمایت از اقشار کم درآمد و به منظور بهبود توزیع درآمد، به صورت نقدی یا جنسی به مصرف کنندگان (خانوارها) و تولیدکنندگان کالاها صورت می پذیرد. این پرداخت ها می توانند به صورت مستقیم و نقدی یا به صورت کالابرگ به خانواده های کم درآمد (خانوار هدف) پرداخت شوند یا به صورت غیرمستقیم، با تعیین قیمت یک کالا به میزانی پایین تر از قیمت واقعی جامعه توزیع شوند. که البته در ایران قرار است یارانه به ضورت نقدی پرداخت گردد. لذا از قرار معلوم در عمل طرحی که قرار بود مشکل دهک های پائین جامعه را حل نماید; خود علتی می شود بر افزایش هرچه بیشتر معضلات این گروه. چراکه کاهش تولید، تقاضای نیروی کار را توسط تولیدکنندگان کاهش داده و بنابراین اشتغال کاهش و بیکاری افزایش می یابد یا اینکه به علت افزون شدن عرضه نیروی کار بر تقاضای نیروی کار; سطح دستمزدها کاهش می یابد که هر دو راه به یک نتیجه منتج می شود و آن چیزی نیست جز کاهش قدرت خرید و افزایش فقر و ... . بنابراین باید گفت طرحی با این همه خوبی در عمل ممکن است به موفقیت دلخواه نرسیده و وضع از این هم که هست، بدتر شود. زیرا هر روز که می گذرد بر ارزش واردات ما از کشورهای گوناگون همچون چین افزوده شده و تقاضا برای کالاهای ساخت داخل کاهش می یابد که این معضل با حذف یارانه های انرژی حتی به صورت مرحله ای هزینه های تمام شده را برای تولیدکنندگان افزایش و درنتیجه سود آنها را کاهش می دهد. آیا براستی کاهش سود نتیجه ای جز کاهش تقاضای نیروی کار و درنتیجه کاهش اشتغال و افزایش بیکاری را در پی نخواهد داشت؟ بنابراین باید هرچه بیشتر بر روی تک تک بخش های این طرح بسیار مهم و اساسی که بر تمامی مردم ایران موثر خواهد بود، تحقیق و برررسی دقیق انجام گیرد.

برخی کارشناسان معتقدند عملکرد بازار و تخصیص بهینه منابع از طریق علائم قیمت و قیمت های نسبی معمولا در حوزه اقتصاد انرژی با شکست مواجه می شود. یعنی اینکه افزایش قیمت نقش خیلی اندکی در کاهش تقاضا دارد; مگر اینکه افزایش قیمت خیلی بالا باشد که آن هم فقط در کوتاه مدت باعث کاهش مصرف می گردد. اما باتوجه به پایه ای بودن بخش انرژی در تولید اغلب کالاها و نیز نقش کلیدی آن، یک موج تورمی از این جهت بوجود آمده و قیمت اغلب کالاها و خدمات مصرفی را بالا خواهد برد و امکان دارد موجب بحران های اجتماعی گردد. در واقع کارایی این سیاست به علت همراه داشتن آثار تورمی جدی همراه ممکن است بسیار کاهش یابد. اما اگر بگوییم هدف از افزایش قیمت بنزین این است که درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین را از دهکهای بالای جامعه به دهکهای پایین برسانیم و آن را هدفمند کردن یارانه ها بنامیم، این یک اشتباه بزرگ است.

یکی از راههای کاهش و تعدیل فشار ناشی از افزایش قیمت ها بر اقشار آسیب پذیر و البته تولیدکنندگان، توزیع متناسب کلیه درآمدها و منابع حاصل از حذف یارانه هاست که این امر باید با مکانیزمی مناسب، بین اقشار و دهکهای کم درآمد و تولید کنندگانی که به دلیل افزایش قیمتها به دچار بحران می شوند، صورت پذیرد. البته لازم است پیش از اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها، این باور بین توده های مختلف مردم شکل بگیرد که هدف از حذف یارانه ها، کسب درآمد برای دولت نیست; بلکه انگیزه قوی اجرای این طرح، توزیع عادلانه درآمد و کمکی به اقشار کم درآمد جامعه می باشد.

باتوجه به تمام این شرایط دولت باید در پرداخت یارانه ها از برنامه ریزی دقیق و جامعی برخوردار باشد. یعنی کاملا مشخص باشد که این یارانه ها را به چه کسی پرداخت کند؟ چگونه پرداخت کند؟ و چقدر پرداخت کند؟ همه مردم باید از یارانه ها برخوردار شوند و تقسیم یارانه ها بین مردم باید به میزان مساوی باشد تا مردم احساس دوگانگی نکنند و اگر بخواهیم خط کشی و تفاوتی بین مردم قائل شویم با آسیب های جدی اجتماعی مواجه خواهیم بود. چراکه کشور ما آن پایه ریزی درآمدی را ندارد تا بتواند حقوق مردم را تفکیک کند.

به همین دلیل یکی از مهمترین راهبردها این است که توزیع یارانه ها بین همه مردم باشد و برای تفکیک مردم از یکدیگر با توجه به درآمدها از نظام های مالیاتی متنوع استفاده کند و در واقع دولت با مالیات نقش خود را ایفا کند.

در پایان ضمن اعلام اینکه معمولا در همه کشورهای دنیا چنین طرح هایی را به علت جلوگیری از بحران به طور یکباره انجام نمی دهند و از تقسیم بندی اقلام کالایی استفاده می کنند و به تدریج یارانه ها را از اقلام یارانه ای حذف می کنند باید گفت یکی از مهمترین مسائل در سیاست گذاری های یارانه ها، هدفمند کردن آنهاست و غالبا این کار به سختی و با ناکارایی زیاد صورت می گیرد. به طوری که همیشه گروه هایی ناخواسته از یارانه ها بهره مند می شوند که گاهی بهره مندی آنان بسیار بیشتر از گروه های هدف است. اگر طرح مورد مطالعه کارشناسی قرار بگیرد و منجر به افزایش نقدینگی و متعاقب آن افزایش تورم نشود و حق مردم به صورت حداکثری محقق شود، به طور حتم می تواند طرح خوبی باشد. زیرا هدفمند کردن یارانه ها به دنبال خود افزایش کیفیت کالا و متعادل کردن مصرف کالا می انجامد. چرا که وقتی کالایی به قیمت واقعی عرضه شود، مردم در مصرف آن نیز دقت بیشتری کرده و مصرف کاهش یافته و اصلاح الگوی مصرف تحقق می یابد.

نویسنده : عباس محتشمی