صدای تار دیجیتال

سال های آغازین دهه ۱۹۹۰ میلادی را می توان سرآغاز تولید موسیقی با رایانه های شخصی به حساب آورد

سال‏های آغازین دهه ۱۹۹۰ میلادی را می‌توان سرآغاز تولید موسیقی با رایانه‌های شخصی به حساب آورد. پیشتر از این، موسیقی رایانه‏ای با دستگاه‌های غیرخانگی وجود داشت ولی در دسترس همگان نبود و تا حدی تخصصی می‏نمود. از آن پس به کمک انواع نرم‏افزارها، بسیاری از علاقه‌مندان موسیقی، این امکان را یافتند تا بدون ساز و ابزار و شمار زیادی از نوازندگان، تجربه‌های آهنگسازی خود را با کمترین هزینه، پشت رایانه شخصی‏شان صورت دهند. از نخستین نرم‏افزارهای آهنگسازی می‌توان به Encore اشاره کرد که از سال ۱۹۹۱ میلادی وارد بازار شد و تا ۱۹۹۵ چند نسخه‏اش به دست علاقه‌مندان رسید، ولی صاحبان این نرم‏افزار در میانه راه، آن را وانهادند و دیگر به روز نشد. Encore اگرچه در مقایسه با محصولات امروزی چیزی شبیه به اسباب‏بازی است، ولی در زمان خودش خیلی موفق بود. امکان اجرای چندین ملودی به‌صورت همزمان؛ همچنین داشتن حدود ۱۲۸ ساز غربی به صورت MIDI فرصت ارزشمندی بود تا آهنگسازان پیش از هر هزینه‏ای، کار خود را به صورت شنیداری محک بزنند.

رقابت تولیدکنندگان نرم‏افزار منجر به پیدایش ده‌ها نمونه مختلف شد که از آن میان فقط تعداد محدودی در بازار ایران به شهرت رسیدند. برای نمونه می‌توان به Cakewalk Pro Audio، Studio ۴، Finale و Sibelius اشاره کرد. وجه مشترک همه اینها نداشتن امکانی برای تولید صداهای کمتر از نیم‏پرده بود. یعنی ما نمی‌توانستیم بیات‌ترک، افشاری، سه‏گاه و مخالف سه‏گاه را در این نرم‏افزارها تجربه کنیم.

ورود نرم‏افزار Harmony Assistant به بازار موسیقی این نوید را به علاقه‌مندان موسیقی شرقی داد تا با کمک آن بتوانند فواصل کمتر از نیم‏پرده را نیز تولید کنند. این محصول که بر اساس ساختار فواصل موسیقی کلاسیک عثمانی (ترکیه) و عربی طراحی شده بود، در عمل اگرچه نسبت به سایر محصولات مشابه برای تولید موسیقی ایرانی مفید بود، ولی از آنجا که نوع فواصل با نسبت‏های ایرانی فاصله محسوسی داشت، به نوعی با گوش ما بیگانگی می‌کرد و نکته مهم اینکه از نظر سونوریته ساز، همچنان همان صدای سازهای غربی را در خود داشت و فقط یک ماندولین به آن اضافه شده بود.

خیلی ازعلاقه‌مندان و موسیقدانان‌حرفه‏ای همواره این پرسش را از یکدیگر می‏پرسیدند که آیا نرم‏افزاری، ویژه موسیقی ایرانی تولید شده است؟ و هر بار این پرسش بی‌پاسخ می‏ماند. اینک پس از سال‌ها انتظار و در عین آنکه تقریبا کسی از اهل موسیقی ایرانی انتظار نداشت، شرکت تحقیقاتی صوت‏آذین با سال‌ها پیشینه تولید محصولات موسیقایی توانست نخستین نرم‏افزار آهنگسازی موسیقی ایرانی را با دو منوی (Menu) فارسی و انگلیسی به بازار موسیقی ایران و جهان عرضه کند.

محصول جدید صوت‏آذین با نام اختصاصی آهنگساز فارابی (Farabi Composer) در حال حاضر این قابلیت را دارد که صدای تار و کمانچه شبیه‏سازی شده را باکیفیتی نزدیک به صدای واقعی این دو ساز به گوش مخاطب مشکل‏پسند ایرانی برساند. همه مضراب‏ها و آرشه‌های ممکن در این دو ساز نمونه‏برداری شده‏اند و آهنگساز باتجربه می‌تواند در جمله‏بندی‏های خود از آرتیکولاسیون‏های مختلف بهره بگیرد. برای مثال ۱۰ آرتیکولاسیون تار به این ترتیب‏اند: مضراب راست، چپ، ریز، ویبره، انگشت‏گذاری بی‏مضراب، استاکاتوی راست، استاکاتوی چپ، دراب، سیم کندن و مضراب شلال. همچنین برای کمانچه ۱۲ آرتیکولاسیون آرشه ساده راست، آرشه ساده چپ، آرشه اکسپرشن (expression) راست، آرشه اکسپرشن چپ، آرشه مارکاتوی راست، آرشه مارکاتوی چپ، استاکاتوی راست، استاکاتوی چپ، ترمولو، پیتزیکاتو، آرشه پد و آرشه دراب وجود دارد.

نقش نوازنده چه می‌شود؟ همواره این بحث میان سنت‏گرایان و تکنیک‏مداران وجود داشته است که آیا ماشین جای نوازنده را خواهد گرفت یا نه و بسیار صحبت‌های موافق و مخالف در پی آن گفته‏اند و شنیده‏اند. شاید از این نظر، نرم‏افزار آهنگسازی فارابی نیز گرفتار همین گفتمان‏ها باشد، ولی واقعیت همانند خورشید، روشن‏تر از هر صحبتی است. کاری که یک نوازنده می‌کند به هیچ شکلی در ماشین تکرار نخواهد شد و کاری که ماشین می‌کند نیز ارزش خود را دارد و اساسا قابل مقایسه با کار آدمیزاد نیست. بر این اساس، نرم‏افزار آهنگساز فارابی نه رقیب نوازنده ایرانی که در واقع عصای دست آهنگساز ایرانی است تا فارغ از هزینه‌ها و فرصت‌های کم زندگی ماشینی، در خلوت خویش به جرح و تعدیل آثارش بپردازد. این نرم‏افزار اگرچه قابلیت اجرای تک‌نوازی سازهای ایرانی را دارد، ولی هدف اولیه در آن، تولید موسیقی ارکستری با طعم و رنگ سازهای ایرانی و غربی بوده است.

هوشنگ سامانی