ایران و معادلات ترانزیت انرژی در اوراسیا

نگاهی به قرارداد انتقال گاز جمهوری آذربایجان به ایران

شرکت ملی صادرات گاز ایران و شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان (سوکار) در روز ۲۳ دی ۱۳۸۸ قرارداد انتقال گاز آذربایجان به ایران را در باکو امضا کردند.

بر اساس این قرارداد که به امضای سیدرضا کسایی زاده و رونق عبداله یف رسید، ایران روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار متر مکعب گاز (در مجموع حدود ۱۰۰ میلیون متر مکعب) گاز آذربایجان را برای استفاده در شهرهای شمالی خود در ماه های مارس تا آوریل سال جاری میلادی (فروردین -اردیبهشت سال ۱۳۸۹) دریافت می کند.خط لوله ۱۴۷۴/۵ کیلومتری انتقال گاز بین ایران و آذربایجان ظرفیت انتقال سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز را دارد. این خط لوله بخشی از خط لوله قزاق-آستارا-ایران است که در سال ۱۹۷۱ به بهره برداری رسید. سه ایستگاه تقویت فشار در مسیر این خط لوله در قازی-محمد، آقاداش و منطقه قزاق ایجاد شده است. این خط لوله پس از انجام عملیات بازسازی و نوسازی، ظرفیت عرضه روزانه ۵ میلیون متر مکعب گاز آذربایجان به ایران را پیدا خواهد کرد. شرکت سوکار و شرکت ملی گاز ایران اواسط ماه نوامبر ۲۰۰۹ تفاهم نامه ای درباره صادرات گاز آذربایجان از سال ۲۰۱۰ به ایران امضا کرده بودند. بر اساس یکی از این اسناد دو طرف مذاکرات را در زمینه فروش گاز آذربایجان به ایران طی ۵ سال آغاز کردند. بر اساس سند دوم نیز آذربایجان در زمستان ۲۰۱۰ گاز خود را برای مصرف در مناطق شمالی به ایران می فروشد.از هم اکنون تا اول آوریل، این کشور به احداث یک ایستگاه پمپاژ یا تلمبه خانه در مرز جمهوری آذربایجان و ایران ونیز خط لوله گاز گاجیبول- آستارا اقدام می کند و بدین ترتیب باکو امکان خواهد یافت که روزانه بین سه تا پنج میلیون متر مکعب گاز به ایران صادر کند.

ذخایر گاز آذربایجان در حال حاضر دو تریلیون متر مکعب است که این میزان می تواند تا پنج تریلیون متر مکعب افزایش یابد. آذربایجان با کشورهای همسایه همکاری می کند و قصد گسترش فعالیت های گازی خود به اروپا را دارد. آذربایجان در حال حاضر از حوزه شاه دنیز و از طریق خط لوله قفقاز جنوبی گاز به گرجستان و ترکیه عرضه می کند. شرکت دولتی نفت آذربایجان (سوکار) نیز بر اساس توافق صورت گرفته با گازپروم روسیه، در سال ۲۰۱۰ حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب گاز به روسیه عرضه می کند. در سال ۲۰۱۱ جمهوری آذربایجان قادر خواهد بود تا یک میلیارد و پانصد میلیون متر مکعب گاز تولید کند و این امر به این کشور امکان خواهد داد تا نیازهای همسایگان خویش را برآورده سازد. شرکت های بزرگ نفتی چون «بریتیش پترولیوم» با برخورداری از پشتیبانی کشورهای غربی به سرمایه گذاری های عظیمی در بخش انرژی در جمهوری آذربایجان اقدام کرده و یک کریدور یا راهرو نفت و گاز میان این کشور و قاره اروپا از طریق گرجستان و ترکیه ایجاد کرده اند.

جمهوری آذربایجان به تازگی موافقت کرد تا میزان فروش گاز خود را به روسیه تا دو برابر حجم کنونی افزایش دهد و به یک میلیارد متر مکعب در سال برساند.انتقال گاز ترکمنستان به چین می تواند مشارکت ترکمنستان در پروژه های غربی مانند نابوکو را با مشکل رو به رو کند. الکساندروس پترسون، معاون مدیر کل مرکز مطالعات انرژی اوراسیا در شورای آتلانتیک،ضمن بیان این مطلب تصریح کرد:با توجه به این که انتقال گاز ترکمنستان به چین از شرق صورت می گیرد، بنابر این احتمال بروز این مشکل در آینده وجود دارد نه در حال حاضر. خط لوله گاز ترکمنستان-چین به طول یک هزار و ۸۳۳ کیلومتر برای عرضه گاز میدان های گازی ترکمنستان به مرز چین احداث شده است. این خط لوله قرار است سالانه ۴۰ میلیارد متر مکعب گاز را به مدت ۳۰ سال به چین عرضه کند. پروژه نابوکو با هزینه هفت میلیارد و ۹۰۰ میلیون یورو (۱۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار) و به طول سه هزار و ۳۰۰ کیلومتر، قرار است گاز منطقه خزر و خاورمیانه را از طریق ترکیه و با عبور از بلغارستان، رومانی و مجارستان، بدون عبور از روسیه به اتریش انتقال دهد.در پایان باید گفت که فرصتهای همکاری ایران و جمهوری آذربایجان، عبارتند از

۱) اشتراکات دینی و مذهبی;

۲) اشتراک و ارتباط فرهنگی عمیق بین ترکهای آذری ایران با آذربایجانیها که زبان مشترک و آداب و آیین و رسوم مشترک دارند،

۳) روابط اقتصادی-تجاری قابل توجه بین دو کشور و امضای موافقتنامه ها و اسناد همکاری متعدد

۴) دستیابی مقامات دو کشور به نوعی ادبیات مشترک در روابط دیپلماتیک ۵- همکاری در زمینه انرژی و سواپ نفت و گاز. بی تردید امضای قرارداد گازی ایران و آذربایجان هوشمندی ایران در عرصه گازی را به اثبات رساند. چشم انداز روابط دوکشور بسیار خوب ارزیابی می شود و دو کشور خواهان گسترش روابط در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گسترش می باشند. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور دوست و همسایه و دارای منافع و خواسته های مشترک هستند و امنیت و آبادانی هر یک بر دیگری تاثیر متقابل دارد.دو کشور ظرفیتهای زیادی دارند که باید بیش از پیش استفاده شود و در این چارچوب ایران و جمهوری آذربایجان می توانند در زمینه های مختلف علمی ، صنعتی ، کشاورزی، نفت و گاز و سایر موارد سرمایه گذاری مشترک داشته و تجربیات خود را مبادله کنند و نیز همکاریهای مشترک در سطح بین المللی را افزایش دهند. گسترش و تعمیق مناسبات دو کشور همسایه و شیعه جمهوری آذربایجان و ایران به لحاظ وجود مشترکات تاریخی و فرهنگی، علاقه مردم دو طرف و تاکید دولتمردان امری اجتناب ناپذیر است. در زمینه انرژی و انتقال نفت و گاز، جمهوری اسلامی ایران می تواند تبدیل به یک بازیگر مهم در عرصه ترانزیت انرژی اوراسیا بشود و بی شک گسترش و تحکیم روابط با آذربایجان می تواند بسترهای مهم چنین امری را محقق سازد.

نویسنده : جواد باقرزاده