رویكرد مردم محور در پیشگیری از اعتیاد و كاهش تقاضا

طبق گزارش برنامهٔ كنترل موادمخدر در سطح بین المللی سازمان ملل متحد UNDCP در اواخر دههٔ ۱۹۹۰, ۱۸۰ میلیون نفر در سراسر دنیا معادل ۴ ۲درصد افراد بالای ۱۵ سال موادمخدر غیرقانونی مصرف كرده اند

طبق گزارش برنامهٔ كنترل موادمخدر در سطح بین‌المللی سازمان ملل متحد ( UNDCP ) در اواخر دههٔ ۱۹۹۰، ۱۸۰ میلیون نفر در سراسر دنیا معادل ۴/۲درصد افراد بالای ۱۵ سال موادمخدر غیرقانونی مصرف كرده‌اند. آمار معتادان جهان در شرق و كشورهای جنوب شرقی آسیا رو به افزایش است. همچنین طبق بررسی الگوهای مصرف موادمخدر در ایران در سال ۱۳۷۷ نزدیك ۸۱ درصد جمعیت مورد مطالعه مصرف كنندهٔ موادمخدر در فاصلهٔ سنی ۲۰ تا ۴۴ سال قرار داشته‌اند. گزاش‌های ستاد مبارزه با موادمخدر حاكی است، علیرغم تشدید مبارزه علیه قاچاق موادمخدر و افزایش مراكز پذیرش و درمان در سطح كشور، آمار مصرف‌كنندگان موادمخدر در ایران روبه افزایش است و سن ورود به اعتیاد نیز كاهش یافته است. شیوع پدیدهٔ اعتیاد ابعاد نگران كننده‌ای به خود گرفته و ذهن انسان را به تفكر واداشته كه چگونه این گرایش به وجود آمده و چگونه می‌توان از گسترش آن پیشگیری كرد.بر اساس آمارهای غیررسمی گفته می‌شود بالغ بر ۲ میلیون معتاد به موادمخدر در كشور وجود دارد. اگر هر معتاد حداقل پنج نفر وابسته (پدر، مادر، همسر و فرزندان) داشته باشد بالغ بر ۱۲ میلیون از جمعیت كشور با معضل خانمانسوز اعتیاد درگیر می‌باشند.عوامل و دلایل گوناگونی در سطوح مختلف فردی، میانی و كلان جامعه و در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی موجد و مسبب افزایش این نابهنجاری اجتماعی می‌گردد. مجموعه‌ای از عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی نظیر احساس بی‌قدرتی، بیكاری، گروه‌های دوستی و همسالان، مشاجرات و تنش‌های موجود در خانواده، عوامل تربیتی و اخلاقی، بیكاری، روابط ناسالم اجتماعی، عرضه و ورود موادمخدر، برخی از آسیب‌های اجتماعی دیگر كه مولد گرایش به اعتیاد است، بی‌هویتی فرد و تعارض ارزش‌های جامعه، تضعیف كنترل‌های خانوادگی، احساس خلاء و بی‌پناهی و ... در گرایش افراد به اعتیاد و مصرف موادمخدر نقش دارد.مصرف طولانی مدت موادمخدر موجب نابسامانی در بهداشت و سلامت جسمی و روانی فرد می‌شود كه با ظهور علائم بسیاری از بیمار‌های خطرناك و مزمن همراه است و مشكلات رفتاری ناشی از اعتیاد بیشترین تأثیر منفی را بر زندگی خانوادگی و شغلی فرد می‌گذارد. موادمخدر تنها به فرد مصرف كننده آسیب نمی‌رساند بلكه به افرادی كه با او در تماس می‌باشند نیز آسیب می‌رساند، هزینه‌های فراوانی به جامعه تحمیل می‌‌شود. عوارض ناشی از اعتیاد شامل عوارض فردی، خانوادگی، شغلی، اجتماعی و اقتصادی را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

عوارض و پیامدهای اعتیاد:

۱- عوارض فردی، جسمی و روانی اعتیاد: كاهش وزن ـ اختلالات گوارشی فراوان ـ سوء تغذیه بیماری‌های مزمن تنفسی ـ آسیب‌های عضلانی ـ اختلالات قلبی ـ عروقی ـ اختلالات كبدی و كلیوی ـ‌عفونت‌های خطرناك (ایدزـ هپاتیت ـ كزاز)ـ ناتوانی جنسی و عقیمی ـ سكته‌های قلبی و مغزی ـ اختلال خواب ـ افسردگی ـ اختلالات روانی شدید و پایدار افسردگی ـ اختلالات روانی شدید و پایدار

۲ـ عوارض خانوادگی:

ـ خشــونت در خـانواده، كــودك آزاری، فـرزنـــد آزاری و ....

ـ غفلت و بی‌توجهی به مسایل فرزندان ناشی از بی‌تفاوتی فرد معتاد

ـ‌ مشكلات تحصیلی فرزندان

ـاختلالات روانی، خودكشی و فرار فرزندان

ـ آشفتگی و به هم ریختن بنیان خانواده

ـ ایجاد محدودیت در روابط سالم خارج از خانواده ـ ‌افت و كاهش سطح اقتصادی، اجتماعی و منزلت فرهنگی خانواده

ـ بی‌كفایتی و عدم مدیریت و سرپرستی خانواده

ـ طلاق، سرقت فرزندان و ....

۳ـ عوارض شغلی:

ـ به خطر افتادن موقعیت شغلی و اعتبار فردی معتاد ـ افزایش سوانح و حوادث حین كار

ـ غیبت در كار ـ كاهش كارآیی و بهره‌وری

ـ اخراج و بیكاری

۴ـ عوارض اقتصادی:

ـ خسارت ناشی از كاهش نیروی مولد و افزایش نیروی غیرفعال و مصرف كنندهٔ جامعه

ـ هزینه‌های مادی و انسانی تحمیل شده به نیروهای انتظامی برای مبارزه با اعتیاد و یا جرایم ناشی از اعتیاد

ـ صرف هزینه‌های فراوان، امكانات و ضرورت‌های دادگاه‌ها و عوامل قضایی

ـ هزینه‌های نگهداری مجرمین موادمخدر و معتادان در زندان‌ها

ـ هزینه‌های مراكز درمانی، درمانگاه‌ها و مراكز بازپروری

ـ هزینه‌های ناشی از مراقبت‌های بهداشتی ثانویه مانند بیمارستان‌ها

۵ـ عوارض اجتماعی:

ـ رواج و گسترش انواع جرایم مانند سرقت، فحشاء، خشونت، قتل و تجاوز

ـ افزایش مشاغل كاذب و بیكاری

ـ بی‌خانمانی و نابهنجاری اجتماعی

ـ فقر و نداری

ـ برهم خوردن نظم و تعادل اجتماعی، افت اعتبار اجتماعی و فرهنگی جامعه

بنابراین نكته مهم در خصوص عوارض و آسیب‌های ناشی از اعتیاد این است كه فرایند ایجاد و گسترش این نابهنجاری دارای قدرت تولید و بازتولید فراوان و سایر آسیب‌های اجتماعی و دارای سیكل و در عین حال فزاینده است به این معنا كه بی‌توجهی یا غفلت از برخی عوامل به ایجاد چنین بلای اجتماعی كمك می‌نماید و خود این عارضه بطور مستقیم یا غیر مستقیم به تولید و افزایش آسیب‌ها و كجروی‌های دیگر منجر می‌‌شود و دامنهٔ تأثیرگذاری منفی آن در صورت شیوع نه تنها تومار زندگی فردی و خانوادگی افراد مبتلا را در هم می‌پیچد بلكه كیان و سلامت روانی و اجتماعی و اقتصادی كل جامعه را در معرض تهدیدات و مخاطرات جدی قرار می‌دهد.

راه‌حل و راهكارها با كدام رویكرد؟

در خصوص عوامل و دلایل بروز اعتیاد سخن های بسیار گفته شده همچنین در باب نتایج و پیامدها و آثار سوء آن حداقل بر اندیشمندان، صاحبنظران و دست‌اندركاران مسایل فرهنگی و اجتماعی نكته‌ای پوشیده نیست، بنابراین اگر چارچوب بررسی و چاره ‌اندیشی در خصوص مسأله اجتماعی را در سه ضلع مثلث قرار دهیم كه یك ضلع آن عوامل ایجاد كننده، ضلع دوم آن نتایج و عوارض این مسأله باشد، ضلع سوم آن چگونگی حل یا كاهش چنین معضلی می‌باشد. همین جا اشاره می‌كنیم كه بدون طرح مسأله جامع و مطلوب و شناخت دقیق از عوامل موجده و پیامدهای مسأله اعتیاد ارائه راهكار برای حل این مسأله ثمربخش نخواهد بود اگر اعتیاد را بعنوان یك بیماری و آسیب اجتماعی و روانی و متأثر از شرایط و انگیز‌های فردی، خانوادگی، پیرامونی و كلان و دارای دلایل روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگ در نظر بگیریم و طرح مسأله نماییم طبیعتاً راه‌حلهای پیشگیرانه، درمان نگر، نرم افزاری و جامعه محور درست مانند كار یك پزشك برای معالجه یك بیمار خواهد بود.

---