شورای هماهنگی, یک گام به سوی احیای قدرت تاریخی روابط عمومی در نفت

نگاهی به مهمترین رویداد سال ۸۸ در حوزه ارتباطات صنعت نفت

نمایاندن قدرت صنعت نفت ایران و انعکاس صحیح فرصت‌های تعامل این صنعت با نامداران نفتی جهان به‌ویژه در منطقه استراتژیک خلیج فارس، از اصلی‌ترین آثار تشکیل شورای روابط ‌عمومی صنعت نفت است.

سحرگاه پنجم خرداد ۱۲۸۷ که سراسر دشت تفدیده نفتون مسجد سلیمان آکنده از بوی نفت شد، نقطه آغاز حیات پرفراز و فرود صنعتی در ایران نهاده شد که به اعتراف همگان، تاریخ‌سازترین مؤلفه اقتصادی در همه دوران‌های تاریخی سرزمین دیرپایمان ایران است.

نفت اگرچه ایران را در عصری که نخستین سال‌های نظام سیاسی مشروطیت را تجربه می‌کرد، به فضای اقتصاد صنعتی مدرن وارد شد و تا سال‌ها و دهه‌ها پس از آن نیز، صنعت تولید و پالایش نفت تنها و تنها صنعت مدرن به معنای واقعی در ایران بود، اما این تمام سوغاتی‌های نفت برای ایران نبود، بگذریم که امروز بسیاری اصرار دارند تا نفت را به علت وابستگی شریان اقتصاد ملی به درآمدهای نفتی، یکسره مصیبت بدانند.

به هر روی به گواه اسناد غیرقابل انکار تاریخی، نفت در گام‌های نخست پیدایش صنعتی خود در ایران، بسیاری از نخستین‌‌ها را برای ایران به ارمغان آورد و چه بسا اگر این نخستین‌ها از سوی نفت به جامعه ایرانی وارد نمی‌شد، مدار توسعه نیافتگی اقتصاد عهد قاجار ایران تا سالیان طولانی همچنان پایدار می‌ماند.

نخستین درمانگاه مدرن، نخستین ایستگاه آتش‌نشانی، نخستین آموزشکده و پس دانشکده تخصصی در یک رشته خاص، نخستین باشگاه ورزشی کارمندی، نخستین نظام حسابداری و تفریغ بودجه، نخستین نظامنامه برنامه‌ریزی سازمانی و امور اداری و نخستین روابط عمومی در ایران تنها بخشی از نخستین‌هایی است که جزو سوغاتی‌های خوب و یادگاری‌های ارزشمند صنعت نفت ایران به‌شمار می‌رود.

در میان تمام این نخستین‌ها که برخی مورخان تعداد آنها را تا ۵۴ مورد نیز شمرده‌اند، تأسیس نخستین هسته روابط عمومی و ارتباطات در چارچوب صنعت نفت ایران، اهمیت ویژه‌ای دارد ، مصطفی فاتح کارمند ایرانی و مدیر ارشد شرکت نفت انگلیس و ایران تلاش کرد تا با ترغیب شماری از جوانان خوش ذوق و نخبگان ادبی ایران، هسته نخستین روابط عمومی را در ساختار سازمان‌های اداری ایران تشکیل دهد.

بعدها با خلع ید از شرکت نفت انگلیس و تأسیس شرکت ملی نفت ایران، میراث و تجربه روابط عمومی در ساختار این شرکت شکل گرفت و رفته‌رفته نسلی از حرفه‌ای‌ترین نویسندگان و روزنامه‌نگاران در روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران گردهم آمدند، قوت و غنای این روابط عمومی تا حدی بود که به اعتراف برخی مدیران وقت دولتی، شماری از دستگاه‌های اجرایی برای تأسیس اداره روابط عمومی در سازمان‌های خود، از ظاهر سازمانی و قواعد اداری و اصول حرفه‌ای روابط عمومی شرکت ملی نفت الگوبرداری کردند.

این رویه البته در طی دهه‌های بعد، ثابت و یکنواخت نماند، گسترش سطح سازمانی شرکت نفت، تأسیس شرکت‌های اصلی دیگری همچون گاز، پتروشیمی و این اواخر شرکت ملی پالایش و پخش و از همه مهمتر تأسیس وزارت نفت به عنوان نهاد حاکمیتی و ناظر بر عملکرد بنگاه های اقتصادی همچون شرکت ملی نفت، موجب شد تا یکپارچگی مقوله روابط عمومی در سطح این صنعت تا حد زیادی دست نیافتنی جلوه کند.

اگرچه در یک دهه گذشته، فرهیختگانی در سطوح مختلف تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در اداره کل روابط عمومی تلاش می‌کردند تا از اعتبار تاریخی هنر روابط عمومی در مجموعه نفت دفاع کنند، اما این واقعیت را مجال انکار نیست که امکان هم‌نوا کردن ده‌ها واحد روابط عمومی در سطح وزارت نفت با تکیه بر روش‌های اداری و ابلاغی نه تنها میسر و مقدور نیست، بلکه به علت ذات هنر روابط عمومی، به‌طور اصولی تلاش برای مدیریت پادگانی بر حریم روابط عمومی و یک‌دست کردن افکار و اندیشه‌های روابط عمومی از طریق ابلاغیه و بخشنامه به‌طور قطع نتیجه عکس بر جای خواهد گذاشت.

اما به هر روی با تحول‌های سریعی که در نظام ارتباطات جهانی ایجاد شده و به ویژه طی ده سال اخیر که انواع فناوری‌های مدرن و روش‌ها و ایده‌های خلاقانه در مقوله روابط عمومی جای گرفته است، نمی‌توان انتظار بهره‌وری حداکثری از فعالیت پراکنده بیش از یکصد واحد روابط عمومی موجود در صنعت نفت ایران را انتظار داشت، این نیاز استراتژیک با آغاز به کار دکتر سید مسعود میرکاظمی در وزارت نفت و به دلیل دید استراتژیک وی به‌طور مطلوبی رصد شد و نخستین گام برای احیای قدرت و اعتبار تاریخی مقوله روابط عمومی در صنعت نفت از سوی مدیرکل جدید روابط عمومی وزارت نفت برداشته شد.

تشکیل شورای هماهنگی روابط عمومی‌های صنعت نفت در حقیقت کامل‌ترین نسخه‌ای بود که می‌شد برای درمان دردهای هنر روابط عمومی در صنعت نفت تجویز کرد.

به دلیل خاصیت شورایی این نهاد، هیچ تصمیمی در آن با ابلاغ و تحکم و دستور اتخاذ نمی‌شود، از سویی دیگر، به علت حضور همه فعالان حوزه ارتباطات در این شورا، امکان بهره‌مندی بهینه از نظرها، خلاقیت‌ها و ایده‌های نو در آن میسر و مقدور است.

صنعت نفت، اصلی‌ترین نماد نمایش قدرت اقتصادی ایران به جهان خارج و تنها مؤلفه تأثیرگذار بر سرشت و سرنوشت ساخت سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی کشور است، مقوله‌های مهمی همچون اصلاح الگوی مصرف، شدت مصرف انرژی، اتلاف انرژی، گذار از تحریم‌های ضد ایرانی، بهینه‌سازی مصرف سوخت و بسیاری مسائل دیگر که خشت خشت ساختمان افکار عمومی را تشکیل می‌دهند همگی ریشه در رخدادها و وقایع شکل گرفته در صنعت نفت دارد.

به همین دلیل هرگز نمی‌توان نقش و جایگاه هنر روابط عمومی را در صنعت نفت با هیچ کدام از سازمان‌های دولتی دیگر مقایسه کرد، بی‌تردید نمایاندن قدرت صنعت نفت ایران و انعکاس صحیح فرصت‌های تعامل این صنعت با نامداران نفتی جهان خاصه در منطقه استراتژیک خلیج فارس از نخستین آثار و تبعات احیای شورای روابط عمومی غنی و قوی در مجموعه نفت خواهد بود.

در سال ۱۳۸۸، در حوزه ارتباطات در وزارت نفت، بدون تردید مهمترین و اثرگذارترین اتفاق، تشکیل شورای هماهنگی روابط عمومی‌های صنعت نفت و برگزاری دو دوره نشست موفق بوده است، خروجی‌های ارزشمند این تفکر و محصول تصمیم های مشورتی اتخاذ شده در این شورای راهبردی را به‌طور قطع در سال ۱۳۸۹ و سال‌های پس از آن شاهد خواهیم بود.

منوچهر خندان

رئیس روابط عمومی شرکت نفت فلات قاره ایران