خصوصی سازی آب

خصوصی سازی آب به معنای مشارکت بخش خصوصی در ارائه خدمات آب و فاضلاب است از آنجا که خدمات آب به عنوان یک خدمت از دیدی عمومی دارد , اغلب پیشنهاداتی که برای مشارکت بخش خصوصی در این زمینه وجود دارد با مخالفت شدید روبرو می شود

خصوصی سازی آب به معنای مشارکت بخش خصوصی در ارائه خدمات آب و فاضلاب است از آنجا که خدمات آب به عنوان یک خدمت دیدی عمومی دارد ، اغلب پیشنهاداتی که برای مشارکت بخش خصوصی در این زمینه وجود دارد با مخالفت شدید روبرو می شود. در سطح جهانی ، بیش از ۹۰ ٪ از آب و فاضلاب توسط سیستم های دولتی اداره می شود. عواید حاصل از خصوصی سازی این صنعت آنرا به یک صنعت تریلیون دلاری تبدیل کرده است ،این صنعت شامل فن آوری های متعددی از جمله ایمپیگمنت و اینتریلمنت به عنوان روش های مصرف آب است. آب بطری نیز صورت دیگری از خصوصی سازی در این صنعت است.

خصوصی سازی آب در حال تبدیل شدن به منبعی سودآور برای شرکت ها و خرید حق آب در مناطق خارجی است.

خصوصی سازی آب یک موضوع بسیار بحث انگیز است بحث های بسیار گسترده تر برای کنترل و خصوصی سازی بخشی است که قبلا بخشی از خدمات عمومی بوده است. نمونه های بسیاری از اعتراضها که در مقابل خصوصی سازی آب رخ داده است وجود دارد. برای اولین بار در سال ۲۰۰۰ انجمن های مانند مجمع اقتصاد جهانی و انجمن اجتماعی جهان به عنوان انجمن های موازی راه را برای مخالفت با خصوصی سازی آب فراهم کردند. در مقابل نیز اقداماتی در پاسخ به معترضین و مخالفان این امر از سوی شرکت ها انجام گرفت آنها بخش کوچکی از درآمد حاصل از فروش آب را برای تأمین مالی پروژه ها و رفع نیاز های واقعی آن منطقه هزینه کردند. همچنین بخشی از درآمد ها را نیز صرف پروژه های آموزشی می کردند، بسیاری این سوال را در ذهن داشتند که آیا این فرآیند ها در ذات خود نوع دوستانه اند یا خیر ؟ تظاهرات سال ۲۰۰۰ کوچابامبا سومین شهر بزرگ بولیوی ،که به عنوان " جنگ آب کوچابامبا " شناخته می شود ، بین ماه های ژانویه و آوریل ۲۰۰۰ انجام گرفت ، در پاسخ به خصوصی سازی عرضه آب شهری انجام شد.

● تاریخچه

در سال ۱۸۵۳ شرکتی سلطنتی با فرمان ناپلئون سوم برای تامین آب را به عموم مردم لیون تاسیس شد. در اوایل ۱۹۸۰ میلادی ، خصوصی سازی خدمات عمومی که شامل فرودگاهها ، خطوط راه آهن، امکانات بهداشتی، خدمات برق، خدمات تلفن و .. بود رشد کرد. این حرکت به سوی خصوصی سازی به عنوان یک جنبش غربی و فشار بیشتر به سمت جهانی شدن دیده می شود .

● تاثیر خصوصی سازی در صنعت آب و فاضلاب

در خصوصی سازی این صنعت در دسترس بودن ، کیفیت خدمات ، تعرفه ها و بازده مورد بحث است. در این باره شواهد تجربی متفاوت اند به عنوان مثال ، با توجه به یک مطالعه تجربی از مشارکت بخش های خصوصی در آب و فاضلاب در سه کشور آمریکای لاتین که در مقایسه با نتایج مقایسه گروه های از خدمات عمومی نشان می دهد ، دسترسی به آب و فاضلاب برای بخش های تحت مدیریت بخش خصوصی و تحت مدیریت بخش دولتی به میزان مشابه افزایش یافته است.همچنین در این مطالعه آمده است که "مشارکت بخش خصوصی ، در هر سه کشور، ممکن است برای این بخش ها در مورد بهبودی و پیشرفت مسئولیت ایجاد نکند " و "از نظر اتصالات حداقل ، مشارکت بخش خصوصی به افراد فقیر صدمه ای نمی زند."

فردریک سجرفلت ، نویسنده کتاب آب برای فروش ، در مجله فاینانشیال تایمز می نویسدکه ۹۷ ٪ از توزیع آب در کشورهای فقیرتوسط بخش دولتی انجام می پذیرد ، که تا حد زیادی مسئول بیش از یک میلیارد نفر انسانی است که بدون آب زندگی می کنند اما در کشورهای فقیر با سرمایه گذاری بخش خصوصی در آب ، تعداد بیشتری از مردم نسبت به جاهای دیگری که بدون سرمایه گذاری بخش خصوصی زندگیمی می کنند، دسترسی دارند. علاوه بر این ، نمونه های بسیاری از بهبود کسب و کارهای محلی که در آن بخش خصوصی در توزیع آب وجود دارد شایستگی برتر ، بهتر انگیزه های بهتر و دسترسی به سرمایه برای سرمایه گذاری اجازه داده اند توزیع کنندگان خصوصی به منظور ارتقاء کیفیت هر دو از آب و محدوده توزیع آن است. میلیون ها نفر از افرادی که فاقد آب در دسترس اند در حال حاضر آب پاک و سالم تحویل می گیرند.

بانک جهانی در سال ۲۰۰۷ اعلام کرد که ۸۴ ٪ از سیستم های آب که در سال ۱۹۹۰ میلادی واگذار شده بوده، هنوز هم تحت کنترل بخش خصوصی هستند ، و ۲۴ کشور مدیریت دولتی خود را از بخش خصوصی دوباره پس گرفته اند.

قیمت های بالاتر از خصوصی سازی منابع آب می تواند باعث افزایش توسعه سرمایه گذاری در سیستم های آب شود. بررسی تجربی از مشارکت بخش دولتی و خصوصی برای تاسیسات آب شهری در کشورهای در حال توسعه توسط بانک جهانی نشان می دهد که "به طور کلی فعالیت بخش خصوصی در این یخش رضایت بخش بوده است " در سال ۲۰۰۷ ، ۸۴ درصد از قرارداد های بخش خصوصی که در این حیطه هنوز فعال بودند در ۲۴ کشور و به ۱۶۰ میلیون نفر خدمات ارائه می کردند.کشور های دیگر این بخش به مدیریت عمومی بازگشته است. بنابر این گزارش سهم اصولی ترین اپراتورهای خصوصی در بهبود بهره وری (مانند کاهش آب بدون درآمد) و با کیفیت سرویس (به عنوان مثال سهمیه بندی آب کمتر و تداوم بهبود عرضه شد. این گزارش عنوان نمونه ای موفق مشارکت بخش دولتی و خصوصی در کلمبیا ، شیلی ، گوایاکیل در اکوادور است و امتیازات زیادی را در برزیل و آرژانتین ، ساحل عاج ، گابن ، سنگال ، شرق مانیل در فیلیپین ، ایروان در ارمنستان و مراکش را دارد .

در برخی موارد قیمت آب در گذشته از یارانه های دولتی استفاده می کرده است ، که منجر به مصرف بیشتر شده است خصوصی سازی در آب ممکن است باعث افزایش در قیمت آب گردد ولی در عوض باعث افزایش متقابل سرمایه گذاری و بهره وری می گردد (و از این رو مصرف کمتر ) و هدایت بهتر آب و همچنین باعث آیرسانی به میلیون ها انسانی می شود که از داشتن آب سالم محرومند و موجب کاهش مرگ کودکان و در دسترس بودن آب آشامیدنی برای مردم می گردد ، شیلی در شیلی ، به همراه خصوصی سازی آب ، دسترسی به آب آشامیدنی لوله کشی از ۲۷ ٪ از جمعیت در ۱۹۷۰ سال به ۹۹ ٪ از جمعیت در سال ۲۰۰۵ افزایش یافت در گینه ، "تعدادی از ساکنان شهری با دسترسی به آب سالم در طول دو دهه سه برابر شد ، (از هفت درصد در سال۲۰۰۱) " در برخی موارد نظارت های بی کفایت دولتی موجب شده است تا مشکلات بسیاری به وجود آید ، اما در" شیلی و آرژانتین ، در کامبوج و فیلیپین ، در گینه و گابن "خصوصی سازی آب در" در حال حاضر زندگی بسیاری را نجات داده است"

● خصوصی سازی آب در استرالیا

در حال حاضر در این کشور آب به شرکت های خصوصی واگذار شده است. به ویژه در ویکتوریا ، که از طریق یک سری از خطوط لوله ، آب آشامیدنی ۵ میلیون نفر تامین می گردد است کهوضعیت به گونه ای است که آب را می توان همچون یک کالا در بازار تجاری خرید و فروش کرد.

وقتی بولیوی به دنبال اصلاحات جدید در ساختار اقتصاد خود خدمات آب های عمومی را در سومین استان این کشور به بخش خصوصی واگذار نمود ، شرکت بچتل از سان فرانسیسکو ، کالیفرنیا، ایالات متحده آمریکا،، موفق به کسب رتبه، به دست آوردن کنترل بر همه آب های کوچابامبا شد ، از جمله آب باران. شرکت بچتل بعد ها آب خانه هایی را که بدهی معوق داشتند به سرعت قطع کرد در پاسخ ، بولیویایی های نیز به خیابان ها ریختند و موج گسترده ای از اعتراضات خیابانی را به راه انداختند.

پس از شورشهای کوچابامبا از سال ۲۰۰۰ در بولیوی، سیستم آب کوچابامبا در حال حاضر توسط سازمان از نمایندگان جامعه و دولت اداره می شود. هرچند که بعد ها گفته می شد که شرکت امریکایی خسارت حداقل ۲۵ میلیون دلاری را از طرف بولیویایی خود گرفته است.

● خصوصی سازی آب انگلستان

تاثیر مشارکت بخش خصوصی که به صورت قابل ملاحظه ای باشد از یک مورد به دیگر متفاوت است. در مورد خصوصی سازی آب در انگلستان ، تعرفه ها افزایشی در حدود ۴۶٪ در طول نه ماهه اول سال داشتند و عامل افزایش سود بیش از ۱۴۲ ٪ در هشت سال شد. از سوی دیگر، خصوصی سازی افزایش سرمایه گذاری (در شش سال پس از خصوصی سازی شرکت های سرمایه گذاری ۱۷ میلیارد پوند ی، نسبت به ۳/۹ میلیارد پوند در شش سال قبل از خصوصی سازی) و موجب انطباق دقیق آب آشامیدنی با استانداردها و کیفیت بالاتر از آب رودخانه ها شد .

● پشتیبانی از خصوصی سازی آب

به طور معمول پنج دلایل که توسط طرفداران خصوصی سازی و واگذاری به مشارکت بخش خصوصی در تامین آب و فاضلاب وجود دارد ارائه شده است :

- افزایش عرضه و دسترسی

- بسیج منابع مالی برای سرمایه گذاری

- نیاز به دانش فنی

- افزایش بهره وری

- بهبود کیفیت خدمات

در کشورهای در حال توسعه، در سال ۱۹۹۰میلادی است گاهی اوقات فشار از موسسات مالی بین المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین المللی پول وجود داشته است یه عنوان مثال در معرفی مشارکت بخش خصوصی در تامین آب و بهداشت ، یا از طریق دادن وام های مشروط به این بخش.

در مطالعات تجربی که بانک جهانی بر روی تاثیر مالکیت خصوصی در بهره وری تامین خدمات رفاهی انجام داده است به این نتیجه رسیدند که : "... مالکیت اغلب مهم نیست تا آنجا که گاهی اوقات تقابل بین ارائه دهندگان دولتی و خصوصی آب و برق کشور در مقالات هیچ که نشان از آماری تفاوت معنی داری در نمره بهره وری باشد نبوده است. "کسانی که خصوصی سازی حمایت می کنند بر این باورند که ناکارآمدی دولت و سوء مدیریت موجب افزایش هزینه خدمات عمومی می شود. و به همین دلیل است که خصوصی سازی به شدت توصیه می شود( اما توسط چه کسی؟ ) برای کشورهای در حال توسعه است به دلیل بدهی بسیار زیاد و نداشتن توان به منظور بازپرداخت این بدهی ها، و همچنین دریافت کمک های مالی برای برنامه های تعدیل ساختاری، کشور به شدت خواهان خصوصی سازی بسیاری از منابع خود می باشد ، از جمله در صنعت آب. اگر این کشورها در جنبش خصوصی سازی این شرکت کردن نیست از آنها در نهایت بسیار روبرو خواهد شد نرخ بهره بالا و شرایط نامطلوب بازپرداخت بدهی . بنابراین، بسیاری از مخالفت ها با خصوصی سازی به وجود می آید

● مخالفت با خصوصی سازی آب

بسیاری از کسانی که مخالفت با خصوصی سازی بر این باورند که انتقال دارایی های و کنترل را به شرکت های خصوصی که اغلب شرکت چند ملیتی هستند خواهد توانستخدمات آب را که یک کالای عمومی به منبعی برای سود این شرکت های خصوصی تغییر دهید.

طرح خصوصی سازی در بخش های کلیدی خدمات عمومی مانند آب و برق اغلب به شدت با مخالف روبرو می شود ممکن است مخالفان از احزاب سیاسی ، گروه های جامعه مدنی، و گروه های وسیعی از شهروندان باشند. مخالفت با خصوصی سازی بدلیل ترس ازکنترل شرکت های چند ملیتی است ؛ که به دنیال سود خواهند بود بیش از خدمات ارزشمند و گران قیمت پروژه های متمرکز خواهند شد این مورد حتی در مورد آب چاه های کوچک و آب باران نیز صادق می باشد .

در هلند مخالفان با حمایت های گسترده احزاب قوانین ممنوعیت از واگذاری این بخش در سال ۲۰۰۴ را به تصویب رسانده اند.

● شرکت های چند ملیتی

شرکت های چند ملیتی به شدت در خصوصی سازی آب دخالت دارند. با توجه به فراماسون بوده اند آب تخمین زده شده که در سال ۲۰۰۴ بیش از ۹ درصد آب آشامیدنی مردم جهان از طریق بخش های خصوصی تامین شده است.

● سودآوری

در مورد سودآوری این بخش برای شرکت ها هیچ شک و تردیدی وجود ندارد مخصوصا در دهه نود میلادی در پنج کشور آرژانتین ، کلمبیا ، برزیل ، شیلی و بولیوی میزان این سود برای این شرکت ها بیش از ۱۰۰ درصد در طی دوره دو ساله بوده است.

● نتیجه گیری

واگذاری بخش های عمومی همچون آب می تواند با توجه به شرایط خاص هر کشور عواید مثبتی را همچون ایجاد اشتغال ، مصرف منطقی آب ، بالا رفتن استاندارد آب آشامیدنی و همچنین آبرسانی به مناطقی که پیش از این از این نعمت محروم بوده اند را به دنبال داشته باشد. اما واگذاری صحیح آن به شرکت های خاص و همچنین مد نظر قرار دادن نباید اصل سود آوری در این صنعت این اصل که بالا رفتن استاندارد های دسترسی مردم به آب آشامیدنی باید در اولویت قرار گیرد چیره شود.

حیدر فرهادبیگی

حیدر فرهادبیگی ( دانشجوی ارشد MBA دانشگاه تهران [e-mail])

منظر فرهادبیگی ( دانشجوی کارشناسی مدیریت داشنگاه باختر ایلام m.۷۰ [e-mail])

منابع:

- McDonald, David A., and Greg Ruiters. The Age of Commodity: Water Privatization in Southern Africa. London: Earthscan, ۲۰۰۵.

- Greenhill, Romilly, and Wekiya, Irene (۲۰۰۴), Turning off the taps: donor conditionality and water privatisation in Dar es Salaam, Tanzania, London, UK, ActionAid

- David Hall and Robin de la Motte, Dogmatic Development: Privatisation and conditionalities in six countries, War on Want.

- Colin Robinson: A ۰۳۹;crisis۰۳۹;in water? The wrong sort of privatisation, Economic Affairs, Volume ۱۸ Issue ۲, June ۱۹۹۸, Pages ۲۵ – ۲۹

- Hulya Dagdeviren (۲۰۰۸) "Waiting for Miracles: The Commercialization of Urban Water Services in Zambia.۰۳۹; Development and Change ۳۹ (۱) pp.۱۰۱ ۱۲