نقش بیماری ها و شرایط جسمانی در بروز اختلالاتی نظیر اعتیاد و الکلیسم

سندرم پای بی قرار بیماری شایع اما مرموزی است که به رغم سهولت تشخیص و درمان معمولاً تشخیص داده نمی شود. در این بیماری که در نیمی از موارد ارثی است بیمار دچار احساس ناراحت کننده …

سندرم پای بی قرار بیماری شایع اما مرموزی است که به رغم سهولت تشخیص و درمان معمولاً تشخیص داده نمی شود. در این بیماری که در نیمی از موارد ارثی است بیمار دچار احساس ناراحت کننده یی در پا می شود که بیشتر در موقع استراحت و در شروع خواب خود را نشان می دهد. این احساس ناراحت کننده بیمار را مجبور می کند پای خود را حرکت دهد، ماساژ دهد یا در برخی موارد از تخت پایین آمده چند قدمی راه برود. برخی بیماران آن را به صورت غش رفتن، گزگز کردن و... بیان می کنند. در کشور ما آمار دقیقی در مورد شیوع این بیماری وجود ندارد، اما در برخی آمارهای اروپایی شیوع آن را تا ۲۰ درصد مردم برآورد می کنند که حداقل یک چهارم این بیماران یعنی ۵ درصد تمام جمعیت نیاز به درمان دارند.

اگرچه این بیماری عوارض مستقیمی ندارد، اما عوارض غیرمستقیم آن اهمیت اجتماعی کمی ندارد. اول از همه اینکه اختلال خواب ۵ درصد مردم می تواند عوارض اجتماعی فراوانی داشته باشد. ثانیاً بیماری که به خوبی درک نشده و تشخیص داده نشده باشد، می تواند باعث ایجاد پیچیدگی در تشخیص سایر بیماری ها شود مثلاً کسی که واقعاً مبتلا به دیسک کمر با کمردردی با انتشار به پاها باشد و در عین حال جزء ۵ درصد مبتلایان به بیماری پای بی قرار نیز باشد بی تردید احساسات غریبی در پا خواهد داشت که به درمان های معمول دیسک کمر پاسخ نمی دهد و تشخیص بیماری پای بی قرار در چنین وضعیت پیچیده یی ظرافت خاصی می طلبد که متاسفانه در حال حاضر در تشخیص موارد ساده و بدون ابهام این بیماری نیز وجود ندارد. اما به نظر می رسد تاثیرات غیرمستقیم این بیماری حداقل در کشور ما بسیار فراتر از دو مورد برشمرده باشد. به نظر می رسد بیماری پای بی قرار حداقل در کشور ما در افزایش شیوع اعتیاد بی تاثیر نباشد. برای توضیح این احتمال باید از مثال دیگری شروع کرد.در کشورهای اروپایی و امریکایی که الکلیسم شیوع زیادی دارد به دنبال قطع الکل لرزش شدیدی دیده می شود که تا پیش از این صرفاً با قطع الکل و بی ارتباط با بیماری دیگری توجیه می شد. اخیراً طی مطالعات دقیق تری که صورت گرفته، روشن شده است اکثریت بیمارانی که به دنبال قطع الکل دچار لرزش می شوند مبتلا به نوعی لرزش ارثی هستند که احتمالاً با الکل محو می شده و با قطع الکل مجدداً بروز می کند. از این رو به نظر می رسد در اکثریت مبتلایان به الکلیسم وجود لرزش ارثی در اعتیاد به الکل بی تاثیر نبوده است. از آنجا که الکل بیماری پای بی قرار را بدتر می کند این بیماری نمی تواند عاملی در تمایل به الکل به شمار برود اما اپیوم یا تریاک درمان بسیار موثری در بیماری پای بی قرار به شمار می رود. کاملاً قابل تصور است در شرایطی که بیماری از بیماری ناشناخته یی رنج می برد که خود او از توصیفش قاصر است و بسیاری از پزشکان هم آن را نمی شناسند و در شرایطی که تریاک به وفور در دسترس است، ناخودآگاه به سمت اعتیاد به تریاک سوق داده شود. در عمل هم بسیاری از بیماران را می بینیم که خود اذعان می کنند به جهت همین احساس ناراحت کننده است که به سمت اعتیاد سوق داده شده اند. اما در هر حال این یک فرضیه است که برای اثبات یا رد آن نیاز به مطالعات مقایسه یی دقیق داریم. اما باید گفت در صورت اثبات با توجه به شیوع اعتیاد در کشور ما این نکته واجد اهمیت بسیاری خواهد شد.

براساس سنتی که مدرن به حساب می آید ما عادت کرده ایم بسیاری از بیماری ها را ناشی از مسائل محیطی و اجتماعی به حساب آوریم. اعتیاد و الکلیسم دو نمونه بارزی هستند که همواره در بررسی علل آنها بسیاری مسائل اجتماعی و اقتصادی عنوان می شود. اگرچه این نکته کاملاً صحیح است و کسی نمی تواند نقش بسیار مهم و حتی غالب این مسائل را نادیده بگیرد، اما این حقیقت آشکار نمی تواند خود حجابی باشد در برابر حقایق ناآشکار دیگر که در اینجا چیزی نیست جز نقش بیماری ها و شرایط جسمانی در بروز اختلالاتی نظیر اعتیاد و الکلیسم. اتفاقاً تا آنجا که به طبیبان تن به خصوص نورولوژیست ها مربوط می شود اینکه آنها در این میانه نقشی ندارند به جز تبیین و توضیح این ارتباط.

دکتر بابک زمانی

متخصص مغز و اعصاب