آشنایی با سیاره های منظومه شمسی

اکنون می خواهیم سفری به سیاره های منظومه شمسی داشته باشیم؛ سیاره هایی که هم زمان با خورشید حدود ۶/۴ میلیارد سال پیش متولد شده اند. می خواهیم بدانیم هر یک از سیاره های منظومه شمسی …

اکنون می خواهیم سفری به سیاره های منظومه شمسی داشته باشیم؛ سیاره هایی که هم زمان با خورشید حدود ۶/۴ میلیارد سال پیش متولد شده اند. می خواهیم بدانیم هر یک از سیاره های منظومه شمسی چه خواص فیزیکی دارند، اندازه شان چقدر است و در چه بازه های زمانی به دور خود و خورشید این یگانه ستاره ارزشمند منظومه شمسی می گردند. پرسش های زیادی وجود دارد و ما هنوز به دنبال راه های جدید و رصدهای بیشتر و دقیق تر برای رفع ابهامات و یافتن پاسخ سوالات خود هستیم. منظومه شمسی از یک ستاره (خورشید) و هشت سیاره با اشکال و ابعاد و همچنین خواص فیزیکی مختلف تشکیل شده است. بیشتر سیاره ها را می توانیم با چشم غیرمسلح در آسمان و در زمان های خاصی رصد کنیم. نزدیک ترین جرم به خورشید، سیاره یی است کوچک به نام عطارد (تیر) که همانند زمین جنسی از خاک و سنگ دارد. این کوچک ترین سیاره منظومه شمسی گاهی در صبح دم و قبل از طلوع خورشید، از روی زمین ظاهر و گاهی در شامگاه پس از غروب خورشید حدود یک ساعت در آسمان پدیدار می شود. به دلیل این گونه طلوع و غروب کردن سیاره عطارد، مردمان باستان فکر می کردند شیئی که در صبحگاه و شیئی که در شامگاه پدیدار می شود، دو جسم مختلف است و به همین سبب شیء صبحگاهی را آپولون (ایزد خورشید) و شیء شامگاهی را هرمس (پیک خدایان) می نامیدند.

عطارد هیچ قمری ندارد که به دور عطارد در چرخش باشد (همانند ماه که به دور زمین می گردد). قطر این سیاره حدود دوپنجم سیاره زمین است و با میانگین سرعت ۴۸ کیلومتر در هر ثانیه در مدار خود در فضا و به دور خورشید حرکت می کند و با این سرعت هر ۸۸ روز زمینی یک دور کامل بر گرد خورشید می گردد. گردش عطارد به دور خودش ۵۹ روز زمینی طول می کشد. با توجه به اینکه این سیاره با میانگین فاصله ۵۸ میلیون کیلومتر از خورشید بسیار نزدیک به این ستاره است و همچنین عدم وجود جوی خاص، آن بخش از سطح سیاره که به سمت خورشید است، تا ۴۵۰ درجه سانتیگراد گرم و بخش دیگر که پشت به خورشید است تا منفی ۱۷۰ درجه سانتیگراد سرد می شود. گرانش عطارد حدود یک سوم گرانش زمین است. به این ترتیب وزن هر جسمی روی سطح سیاره عطارد یک سوم وزن آن روی زمین است. عطارد سیاره یی کوچک، اما چگالی ترین سیاره بعد از زمین است. این موضوع به این سبب است که عطارد هسته یی از جنس آهن و بسیار بزرگ تر نسبت به پوسته خود دارد. سیاره عطارد (تیر) از لحاظ ظاهری بسیار شبیه به ماه است، زیرا سطح آن مانند ماه آبله گون و دارای دهانه های برخوردی بی شمار است. این دهانه ها و گودال های نمایان، هر کدام نشان دهنده دوران اولیه پیدایش منظومه شمسی است؛ زمانی که سیاره های بسیار فعال و هنوز اجرام سنگی بسیاری در فضای منظومه شمسی سرگردان بودند. زمانی که سنگ های کوچک و بزرگ از کنار سیاره می گذشتند، به دلیل گرانش سیاره روی سطح آن سقوط می کردند و اینچنین گودال هایی را به وجود می آوردند. در واقع گودال های سطح ماه (قمر سیاره زمین) هم چنین داستانی دارند. به دلیل خواص فیزیکی و موقعیتی سیاره عطارد (به عنوان مثال همچون زمین دارای جو یا جریان های آب و بارش باران نیست) دهانه های این برخوردها، هنوز بدون فرسایش باقی مانده است. زمانی که مدارگردها و فضاپیماهای کاوشگر به سمت عطارد رفته و از سطح آن عکسبرداری کرده اند، بخش هایی از سطح عطارد را چروکیده یافتند. این چروک ها نشان از زمان های آغازین پیدایش این سیاره دارند؛ زمانی که این سیاره هنوز فعال و دارای آتشفشان بوده است. برخورد سنگ های آسمانی، مواد مذاب را روی سطح سیاره جاری می کرد و هزاران سال بعد که سیاره سرد شد، سطح آن منقبض شد و چنین چروک هایی را به وجود آورده است. نام دهانه ها و عوارض سطح عطارد به یاد مشاهیر جهان نامگذاری شده است، به این ترتیب اکنون می توان نام افرادی

همچون «داستایوفسکی»، «ویوالدی»، «تولستوی»، «واگنر»، «باخ» و دیگر مشاهیر جهان را روی سطح آن یافت. با اینکه عطارد نزدیک ترین سیاره به خورشید است، گرم ترین سیاره منظومه شمسی نیست و همچنین درخشان ترین سیاره یی نیست که ما از روی زمین مشاهده می کنیم. جالب است بدانیم اندازه ظاهری خورشید روی سطح این سیاره، تقریباً ۲۱ بار بزرگ تر از اندازه ظاهری خورشید روی زمین است. بشر برای بررسی دقیق عطارد، کاوشگرهایی را به سمت این سیاره کوچک پرتاب کرده است. کاوشگر مارینر۱۰ در تاریخ های ۲۹ مارس و ۲۴ سپتامبر ۱۹۷۴ و ۱۶ مارس ۱۹۷۵ میلادی از سطح عطارد عکسبرداری کرده است. همچنین کاوشگر مسنجر در ماه آگوست سال ۲۰۰۴ به سمت عطارد رفت. این فضاپیما در آینده در مدار عطارد قرار خواهد گرفت.

امین حمزه ئیان

www.Vazesht.com