تمرین تفاهم

دکتر حسین ابراهیمی مقدم روان شناس بالینی توصیه می کند مهارت های ارتباط با همسر را یاد بگیریم و تمرین کنیم

«در پژوهش جالبی که در زمینه تفاهم انجام شد، از شرکت‌کنندگان در این پژوهش سوال می‌شد «چقدر با هم تفاهم دارید؟» و بیشتر افراد پاسخ می‌دادند: «خیلی زیاد!» یکی، دو جلسه بعد، از همان افراد سوال شد: «طی هفته گذشته چند بار با همسر خود بگومگو و جروبحث داشتید؟ بیش از ۳ مرتبه، بیش از ۲ مرتبه یا بیش از ۱ مرتبه» و جالب اینکه بیش از ۸۰ درصد آنهایی که اذعان کرده بودند با همسرشان تفاهم زیادی دارند، گزینه بیش از ۳ مرتبه را انتخاب کردند...

این نشان می‌دهد بیشتر ما اصلا نمی‌دانیم تفاهم یعنی چه؟» اینها را دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم، روان‌شناس بالینی و مدرس دانشگاه می‌گوید. وی در ادامه شعر حمید مصدق را به عنوان شاهد مثال می‌آورد: «چه کسی می‌خواهد، من و تو ما نشویم، خانه‌اش ویران باد، من اگر ما نشوم، تنهایم، تو اگر ما نشوی خویشتنی.»

▪ آقای دکتر! تفاهم واقعا به چه معناست؟

- زمانی که دو نفر با هم ازدواج می‌کنند دیگر من و تو در آنها معنا ندارد چون حالا «ما» شده‌اند. اگر یکی از طرفین در بحث‌های زناشویی کوتاه بیاید، به این معنی نیست که دیگری حق داشته، بلکه چنین گذشت‌هایی برای دوام نهاد خانواده لازم است. وقتی مولانا می‌گوید: «مُردم اندر حسرت فهم درست» می‌توان از آن استنباط کرد که اگر قرار است با کسی زندگی کنیم که با او تفاهم نداشته باشیم و ما را درک نکند، بهتر است آن زندگی را نداشته باشیم، بنابراین تفاهم یا فهم و درک متقابل را به عنوان یکی از پایه‌های اصلی یک زندگی سالم می‌دانیم.

▪ چطور می‌توانیم به این فهم و درک متقابل برسیم؟

- برای پاسخ به این سوال داستانی برایتان تعریف می‌کنم. روزی مادری تصمیم به خرید در بازار داشت و به کودکش اصرار می‌کرد که همراه او به بازار بیاید اما کودک دوست داشت در خانه بماند و تلویزیون تماشا کند. سرانجام مادر به زور کودکش را همراه خود به بازار می‌برد. در مغازه اول کودک دایم نق می‌زد که برگردیم. الان برنامه‌ام تمام می‌شود. در مغازه دوم اصرار به بازگشتن می‌کرد و در مغازه سوم مادر خود را می‌کشید تا به خانه برگردند. در این کشمکش‌ها کفش کودک از پایش درآمد. وقتی مادر نشست تا کفش کودک را پایش کند، قدش هم قد کودک شد و یک لحظه از آن زاویه به اطراف نگاه کرد و دید چه تصاویر ناخوشایندی از افراد بلندقد و پاهایشان و... می‌بیند و متوجه شد دنیایی که او از بالا می‌بیند با دنیایی که کودکش از پایین می‌بیند، بسیار متفاوت است. اگر بتوانیم زاویه دیدمان را با زاویه دید طرف مقابل در یک راستا قرار دهیم و خود را جای او بگذاریم و به دنیا نگاه کنیم، می‌توانیم او را درک کنیم و بسیاری از مشکلات حل می?شود.

▪ در ابتدای صحبتتان به نتایج پژوهش جالبی اشاره کردید که نشان داده بود ۸۰ درصد افراد بیش از ۳ بار در هفته با همسرشان جروبحث دارند. حال اگر جروبحث یا به قول شما بگومگو به نتیجه خوبی برسد چطور؟

- بحث، خوب و سازنده است ولی جروبحث بد است چون فرصت?ها را می‌سوزاند. در بحث ابتدا یکی از افراد سکوت می‌کند و صحبت‌های دیگری گوش می‌کند سپس با فکر و تامل جواب می‌دهد در حالی که بار دیگر ساکت است و گوش می‌دهد اما در جروبحث‌، یکی از طرفین منتظر است تا دیگری لحظه‌ای مکث کند و بعد از فرصت استفاده می‌کند و سخن می‌گوید. به عبارتی طرفین به هم اجازه حرف زدن نمی‌دهند و در دنیای ذهنی خود سیر می‌کنند و قاعدتا هیچ‌گاه به نتیجه دلخواه نمی‌رسند. بسیاری اوقات خانواده‌ها در جلسه?های مشاوره می‌گویند به کرات در مورد یک قضیه بحث کرده‌اند اما مشکلشان حل نشده و به نتیجه مطلوب نرسیده‌اند در حالی که اگر بحث، یک بحث واقعی باشد، با یک بار گفت‌وگو می‌توان به نتیجه‌ مطلوب رسید.

▪ این میزان جروبحث تا چه حد منطقی است؟

- اگر گفت‌وگو بین زوجین به شکل بحث باشد، محدودیت ندارد. ضمن اینکه توصیه می‌کنیم اگر شرایط برای بحث و گفت‌وگو فراهم نمی‌شود، شرایطی را فراهم کنید تا در مورد یک موضوع خاص با یکدیگر صحبت و نظرات خود را بیان کنید. مثلا افراد خانواده می‌توانند در روز خاصی از هفته مثلا جمعه‌ها درباره هفته‌ای که پشت‌سر گذاشته‌اند یا هفته‌ای که پیش رو دارند، بحث کنند، نظرات مشترک، برنامه‌ریزی‌ها، خریدی که انجام داده‌اند یا می‌خواهند انجام بدهند، اولویت‌بندی‌ها، حتی دلگیری و گله‌مندی که دارند، با هم در میان بگذارند. با این کار گله‌مندی‌ها و ابراز احساسات تکانشی و در لحظه ابراز نمی‌شود و همه اینها به یک روز خاص از هفته موکول می‌شود. هم هفته کسی خراب نمی‌شود و هم فرصتی پیدا می‌کنند تا در مورد اعمال و رفتار خود بیشتر بیندیشند و یکدیگر را محکوم نکنند.

▪ اگر زوجین یا افراد خانواده مدت زمان طولانی با هم بحث نکنند به چه معناست؟ یعنی مشکلی ندارند؟

- خیر. این به معنای بی‌تفاوتی است. همه فکر می‌کنند نقطه مقابل عشق، نفرت است اما بی‌تفاوتی نقطه‌ مقابل عشق است. مثالی دراین باره می‌زنم تا بحث برایتان روشن‌تر شود. تصور کنید از کنار گودال کوچک آبی می‌گذرید و می‌بینید مورچه‌ای داخل گودال آب افتاده و دست‌وپا می‌زند. از نظر مورچه، دنیا را آب برده و او در حال غرق شدن است. شما چند کار می‌توانید انجام دهید؟ یکی اینکه با بی‌تفاوتی شانه‌هایتان را بالا بیندازید و بگویید: «نجات دادن مورچه به من ربطی ندارد. و من مسوول نجات دادن مورچه‌ها نیستم» و با گفتن این حرف به راه خود ادامه دهید و بروید. احتمالا مورچه هم خواهد مرد.

کار دیگری که می‌توانید انجام دهید این است که به دلیل اینکه از مورچه بدتان می‌آید و مثلا خاطره خوبی از آن ندارید و در گذشته وارد لباستان شده و شما را گاز گرفته است، حتی انگشتتان را روی آن فشار دهید تا غرق شود. در این صورت مورچه یا غرق می‌شود یا دستتان را گاز می‌گیرد و به واسطه این گاز گرفتن حتی ممکن است نجات هم پیدا ‌کند چون به یکباره دستتان را عقب می‌کشید و او با چسبیدن به آن از گودال بیرون می‌آید. کار سومی که می‌توانید انجام دهید این است که مورچه را دوست داشته باشید و سعی کنید آن را نجات دهید و کار چهارم این است که به مورچه عشق بورزید و اگر در حال خوردن نان هستید، تکه‌ کوچکی از آن را برای مورچه بگذارید. پس می‌بینید نقطه مقابل عشق، نفرت نیست بلکه بی‌تفاوتی است. خانواده‌هایی که نسبت به یکدیگر رفتار بی‌تفاوت و سرد دارند، دچار مشکل شده‌اند. این افراد در خانواده کمتر با یکدیگر هم‌کلام می‌شوند یا گفت‌وگوهایشان بسیار کوتاه است. به عنوان مثال رابطه کلامی در چنین خانواده‌هایی به این شکل است: «- کجا می‌ری؟/ - یه جایی/ - کی برمی‌گردی؟/ - حالا/ - با کی می‌ری؟/ - با یکی»؛ این ارتباط دچار فقر محتوا شده است.

▪ چرا این اتفاق رخ داده و این بی‌تفاوتی ایجاد شده است؟

- دوستی می‌گفت: «فردی مرا داخل آتش هل داده است و بعد می‌گوید نسوز، برای چه می‌سوزی؟» این یک واقعیت است که وقتی ما به مخاطب‌مان آسیبی وارد می‌کنیم، آزرده می‌شود و ممکن است ارتباطش را با ما قطع کند. وقتی یکی از زوجین در خانه آتش به پا می‌کند، دود آتش به چشم خودش هم می‌رود. این‌طور نیست که کسی همسر یا فرزندش را مورد آزار و اذیت قرار دهد و بعد خودش در کمال آرامش و آسایش بماند. قطعا او دیگر تمایلی به برقراری رابطه با آنها نخواهد داشت یا آن را بسیار محدود خواهد کرد.

▪ کدام یک از طرفین بیشتر در ایجاد این بی‌تفاوتی سهیم هستند؟

- عمدتا آقایان مهارت برقراری ارتباط ضعیف‌تری دارند و به همین دلیل سهم بیشتری دارند و لازم است این مهارت را یاد بگیرند. جالب است بدانید که آمار مرگ‌ومیر مردها بعد از فوت همسرشان بسیار بالاست ولی وقتی مرد فوت می‌کند، همسرش مدت بیشتری عمر می‌کند. به همین دلیل آمار زن‌های مسن بیشتر از مردان مسن است که همسرشان فوت کرده است.

▪ چرا مردها این مهارت را ندارند. این مهارت آموختنی است؟

- بله. بحث تربیتی و یادگیری این قضیه بسیار مهم است اما ما عادت نداریم به دنبال آموزش و یادگیری این قبیل مهارت‌ها مانند مهارت برقراری ارتباط با همسر، مهارت فرزندپروری و... باشیم و این گاهی تاثیرات سویی در زندگی افراد دارد. متاسفانه این مشکل مختص ایران نیست و در تمام دنیا دیده می‌شود.

▪ پس چرا خانم‌ها با این مهارت‌ها آشنا هستند، اگر آموزشی نباشد برای هیچ‌کس نیست؟

- همان‌طور که می‌دانید خانم‌ها احساساتی‌تر از آقایان هستند. در آقایان نیمکره چپ مغز که مربوط به منطق است و در خانم‌ها قسمت تکلم فعال‌تر است، بنابراین خانم‌ها مهارت کلامی بیشتری دارند. ضمن اینکه عاطفی‌تر نیز هستند. این عاطفی‌تر بودن خانم‌ها به اضافه نقش‌هایی که ما در جامعه به آنها می‌دهیم، مهارت آنها را در برقراری ارتباط بالاتر می‌برد. در واقع ما از دوران کودکی نقش‌هایی را به فرزندانمان آموزش می‌دهیم. مثلا در کتاب‌های دبستان کودک می‌خواند «آن مرد اسد است. اسد اسب دارد. اسد آمد» کودک تصور می‌کند که یک مرد می‌تواند اسب داشته باشد و برای خودش بیرون برود و بیاید و... ولی در مورد خانم‌ها چنین می‌خواند: «کوکب خانم زن خوش‌سلیقه‌ای بود و برای میهمانانش تخم‌مرغ نیمرو می کرد و...»

▪ منظورتان این است که ما نقش مرد و زن بودن را از همان کودکی در ذهن کودکان حک می‌کنیم. درست است؟

- بله، دقیقا. مثال دیگری می‌زنم. فرض کنید به جشن‌تولد یک کودک می‌روید. اگر او یک دختر ۷ ساله باشد، برای او شمشیر، تفنگ یا ماشین کادو می‌برید یا یک عروسک؟ این نقش‌پذیری در کنار فرهنگ و نقش عصب‌شناختی مغز باعث می‌شود دخترها بیشتر در کنار مادر و در خانه حضور داشته باشند. در نتیجه الگوهای یادگیری آنها نسبت به پسرها متفاوت می‌شود. البته همه اینها به این بستگی دارد که کودک در چه خانواده‌ای و با چه الگوی تربیتی‌ای رشد کرده باشد. همه این عوامل در ایجاد حس تفاهم و همدلی در افراد و خانواده آنها نقش دارد.

مریم منصوری