مسئولیت مدنی دلالی

مطابق قانون تجارت, اشخاصی که به هر قسم عملیات دلالی یا حق العمل کاری یا عاملی مبادرت می کنند تاجر به شمار می آیند و همچنین تصدی به هر نوع تأسیساتی که برای انجام بعضی امور ایجاد می شود از قبیل تسهیل معاملات ملکی, تجارت محسوب می شود

مطابق قانون تجارت، اشخاصی که به هر قسم عملیات دلالی یا حق العمل کاری یا عاملی مبادرت می‌کنند تاجر به شمار می‌آیند و همچنین تصدی به هر نوع تأسیساتی که برای انجام بعضی امور ایجاد می‌شود از قبیل تسهیل معاملات ملکی، تجارت محسوب می‌شود.

تاجر با کسبه جزء و سایر افرادی که معاملات معمولی انجام می‌دهد فرق دارد و قانون بر او تکالیفی مقرر کرده است که برای اشخاص عادی چنین وظایفی تصور نمی‌شود. برای مثال اگر فرد عادی قادر به پرداخت بدهی‌اش نباشد یا اینکه دارایی اش از بدهی اش کمتر باشد مشکلی برای او به وجود نمی‌آید اما شخص تاجر همین که قادر به پرداخت بدهی اش نباشد ورشکسته اعلام می‌شود و اگر این ورشکستگی همراه با تقصیر باشد چه بسا روانه زندان هم می‌شود.

● تاجر از حیث قانون چه تکالیفی دارد؟

یکی از مهمترین وظایف تاجر برای تنظیم و ترتیب اداره امور تجاری اش داشتن دفاتر تجارتی است که عبارتند از:

۱) دفتر روزنامه

۲) دفتر کل

۳) دفتر دارایی

۴) دفتر کپیه

که به اختصار به هر یک می‌پردازیم:

▪ دفتر روزنامه دفتری است که تاجر باید همه روزه مطالبات و دیون و داد و ستد تجارتی و معاملات راجع به اوراق تجارتی از قبیل خرید و فروش و ظهرنویسی و به طور کلی همه واردات و صادرات تجارتی خود را به هر اسم و رسمی که باشد و مبالغی را که برای مخارج شخصی اش برداشت می‌کند در آن دفتر ثبت کند.

▪ دفتر کل دفتری است که تاجر باید کلیه معاملات را دست‌کم هفته‌ای یک بار از دفتر روزنامه استخراج و انواع مختلف آن را تشخیص و جدا کرده هر نوعی را در صفحه مخصوص در آن دفتر به طور خلاصه ثبت کند.

▪ دفتر دارایی دفتری است که تاجر باید هر سال صورت جامعی از کلیه دارایی منقول و غیرمنقول و بدهی و طلب اش که مربوط به سال گذشته است به ریز ترتیب داده در آن دفتر ثبت و امضا نماید و این کار باید تا پانزدهم فروردین سال بعد انجام گیرد.

▪ دفتر کپیه دفتری است که تاجر باید کلیه مراسلات و مخابرات و صورت حسابهای صادره خود را در آن به ترتیب تاریخ ثبت نماید.

علاوه بر دفاتر مذکور که داشتن آنها برای تاجر الزامی است برخی از تجار از دفاتر دیگری مانند دفتر انبار، دفتر صندوق، دفتر فروش و غیره که دفاتر معین نامیده می‌شوند استفاده می‌کنند. این دفاتر معمولاً برابر تحریر دفتر روزنامه به عنوان پیشنویس مورد استفاده قرار می‌گیرد. تاجر باید تمام این دفاتر را از ختم هر سالی لااقل تا ۱۰ سال نگهدارد. دفاتر تاجر در صورتی که مطابق مقررات قانون تجارت مرتب شده باشد بین تجار در امور بازرگانی سندیت دارد و اگر برخلاف مقررات تنظیم شده باشد علیه صاحب آن معتبر است.

● چه کسی دلال محسوب می‌شود؟

مطابق قانون دلال کسی است که در مقابل اجرت، واسطه انجام معامله شده یا برای کسی که می‌خواهد معامله انجام دهد طرف معامله پیدا می‌کند. بدین ترتیب دلال واسطه و میانجی فروشنده و خریدار است کسی که دلالی را شغل معمولی خود قرار می‌دهد تاجر محسوب می‌شود و برای انجام دلالی باید پروانه داشته باشد. دلالی انواع مختلف دارد:

الف) دلالی برای معاملات ملکی

ب) دلالی برای معاملات تجارتی

ج) دلالی برای خواروبار و سایر امور شهری

تصدی به هر یک از سه نوع دلالی نامبرده مستلزم صدور پروانه جداگانه است و شخص می‌تواند در رشته‌های مختلف دلالی کند ولی باید برای هر یک از آنها پروانه جداگانه اخذ کند.

۱) در نهایت صداقت، طرفین معامله را از جزئیات راجع به معامله آگاه کند ولو اینکه دلالی را فقط برای یکی از طرفین کند.

۲) دلال نمی‌تواند عوض یکی از طرفین معامله، ثمن معامله را قبض یا ثمن معامله را پرداخت کند و یا آنکه تعهدات آنها را به موقع اجرا گذارد مگر آنکه از آنها اجازه داشته باشد.

۳) دلال مسئول تمام اشیا و اسنادی است که در ضمن معامله به او داده شده مگر اینکه ثابت کند که تلف یا ضایع شدن آنها مربوط به او نبوده است برای مثال در اثر سیل یا سرقت گم شده است و اگر ثابت شود دلال در نگهداری آنها اهمال یا تعدی و تفریط کرده مسئولیت دارد.

۴) اگر معامله توسط دلال انجام و نوشته‌ها و اسناد راجع به آن معامله بین طرفین توسط او رد و بدل شود در صورتی که امضاها راجع به اشخاصی باشد که به توسط او معامله کرده‌اند. دلال ضامن صحت و اعتبار امضاهای نوشته‌ها و اسناد مزبور است.

۵) اگر طرفین معامله یا یکی از آنها به اعتبار تعهد شخص دلال معامله را انجام دهد دلال ضامن است.

۶) در صورتی که دلال در نفس معامله سهیم یا منتفع باشد باید به طرفی که این نکته را نمی‌داند اطلاع دهد و الا مسئول خسارت وارده می‌باشد.

۷) در صورتی که دلال در معامله سهیم باشد با آمر خود متضامناً مسئول اجرای تعهد خواهد بود.

در چه مواردی صاحب آژانس املاک مسئولیت ندارد؟

۱) دلال ضامن اعتبار اشخاصی که برای آنها دلالی می‌کند و ضامن اجرای معاملاتی که به توسط او می‌شود نیست.

۲) دلال درخصوص ارزش مبیع مسئول نیست مگر اینکه ثابت شود تقصیری متوجه اوست که این امر برعهده شاکی است که ثابت نماید دلال مرتکب تقصیر شده است.

۳) اگر ثابت شود اسنادی که به دلال تحویل داده شده بدون اهمال یا سوء نیت او تلف شده او مسئولیتی ندارد.

در چه صورتی دلال به عنوان خیانت در امانت تحت تعقیب قرار می‌گیرد؟

اگر دلال برخلاف وظیفه‌ای نسبت به کسی که به او مأموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید یا وعده وجهی را قبول کند به مجازات خیانت در امانت یعنی ۶ ماه تا سه سال حبس محکوم می‌شود و به علاوه مستحق دریافت اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود.

● دلال چه زمانی و چگونه مستحق دریافت اجرت است؟

دستمزد دلال برعهده طرفی است که او را مأمور انجام وظیفه می‌کند مگر اینکه در قرارداد خصوصی غیر از این مقرر شود و دلال هنگامی استحقاق دریافت دستمزد را دارد که عمل دلالی را انجام داده باشد. بنابراین دلال نمی‌تواند دستمزد را مطالبه کند مگر در صورتی که معامله به راهنمایی یا وساطت او تمام شده باشد.

این قاعده در مورد معاملات قطعی است ولی در مورد معامله‌هایی که مشروط به شرط باشند دلال پس از حصول شرط مستحق دریافت دستمزد می‌شود.

● آیا با فسخ معامله دلال نیز استحقاق دریافت دستمزد را دارد؟

اگر معامله به رضایت طرفین یا به واسطه یکی از خیارات قانونی فسخ شود حق مطالبه دلالی از دلال سلب نمی‌شود اما اگر فسخ معامله مستند به عمل دلال باشد او حقی نخواهد داشت.