مقایسه چای طبیعی و چای کیسه ای

پای حرف های دکتر صالحی سورمقی

چه قدر اهل نوشیدنی‌ هستید؟ آب و آب‌میوه را می‌پسندید یا از دم‌کرده‌های گیاهی لذت می‌برید؟ از میان‌ دم‌کرده‌ها، چای و نوشیدنی‌های گرم را بیشتر دوست دارید یا نوشیدنی‌های خنک را ترجیح می‌دهید؟ اگر از میان تمامی دم‌کرده‌ها تنها چای می‌نوشید یا حداکثر هر از گاهی سراغ گل‌گاوزبان می‌روید با ما همراه شوید تا از دکتر صالحی سورمقی، استاد دانشکده داروسازی تهران اطلاعات بیشتری در مورد خواص دم‌کرده‌ها که امروزه به شکل تی‌بگ‌ یا چای‌کیسه‌ای یا نوشیدنی‌های خنک آماده به فروش می‌رسند، کسب کنیم...

▪ آقای دکتر! اگر موافق باشید، بحث را از خواص دم‌کرده‌ها شروع کنیم.

ـ گیاهان دارویی می‌توانند به اشکال مختلف به صورت فرمولاسیون‌های دارویی تبدیل شده و مورد استفاده قرار گیرند. استفاده از این اشکال دارویی به نوع گیاه، نوع ماده موثر، مقاومت مواد در اثر میزان حرارت، حلالیت، پایداری در اثر گذشت زمان و عوامل دیگر بستگی دارد. مثلا برای استفاده از اثری مشخص حتما باید از دم‌کرده گیاه استفاده کرد، در حالی که برای اثری متفاوت از همان گیاه ممکن است از جوشانده آن استفاده کرد. این مساله به این معنی است که گاه در دم‌کرده گیاه یک دسته مواد خاص وارد می‌شوند و بر اثر حرارت بیشتر و جوشاندن مواد دیگر و در نتیجه خواص این دو محصول با هم متفاوت خواهد بود. به عنوان نمونه‌ای مشهور می‌توان تفاوت چای دم‌کرده و جوشانده را مقایسه کرد. چای دم‌کرده دارای عطر و طعم دلنشین بوده و دارای خاصیت رفع خستگی است، در حالی که چای جوشیده دارای رنگ سیاه، بو و مزه نامطبوع و خاصیت یبوست‌آور است چون با جوشیدن چای مقدار زیادی مواد قابض (مواد تاننی) وارد چای شده و ظاهر و باطن آن را تغییر می‌دهد لذا در استفاده از گیاهان دارویی باید دقت کرد که کدام شکل آن باید تهیه و مورد استفاده قرار گیرد.

▪ برای دم‌کردن صحیح چه باید کرد؟

ـ اگر قسمت مورد استفاده خرد یا نرم باشد، احتیاج به تغییر شکل ندارد ولی اگر سفت و سخت باشد حتما باید خرد، له و یا پودر شود، سپس به مقدار معینی برداشته و روی آن آب در حال جوش ریخته شود. در ظرف را بسته و به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه می‌گذاریم تا دم بکشد. برای تسریع در این عمل و استخراج بهتر مواد بهتر است ظرف محتوی گیاه و آب جوش را به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه روی بخار (روی کتری یا سماور) قرار دهیم، آنگاه صاف کرده و آن را میل کنیم. میزان مصرف گیاه و آب جوش در مورد هر گیاه ممکن است متفاوت باشد.

▪ در بازار چای‌های کیسه‌‌ای، با اسانس و رنگ انواع میوه‌ها مثل آلبالو وجود دارد. مصرف این چای‌های کیسه‌ای اشکالی ندارد؟

ـ در رابطه با این موضوع نمی‌توانم به طور قاطع پاسخ دهم. این نوع از چای‌های کیسه‌ای را شرکت‌های مختلف تولید می‌کنند. برخی از آنها ممکن است طعم یا رنگ مصنوعی داشته باشند. نمونه‌هایی را باید به آزمایشگاه ارسال کرد، ببینیم طعم و رنگ طبیعی است یا شیمیایی. در صورت استفاده از افزودنی‌های طبیعی مصرفشان مانعی ندارد.

▪ به طور کلی، شما مصرف چای کیسه‌ای را توصیه می‌کنید یا چای خشک را‌؟

ـ متاسفانه باید گفت اکثر چای‌های کیسه‌ای در بازار دارای مواد مصنوعی‌اند. شما وقتی یک تی‌بگ را در آب‌جوش می‌اندازید و کمتر از ۳۰ ثانیه رنگ می‌دهد و بوی چای دارد نمی‌تواند چای معمولی، طبیعی و خالص باشد.به طور قطع به آن مواد مصنوعی اضافه شده است، به ویژه چای‌های کیسه‌ای خارجی خیلی سریع رنگ می‌دهد و هر چه چای کیسه‌ای بیشتر در آب جوش قرار می‌گیرد، رنگ غلیظ‌تری ایجاد می‌کند. چای معمولی ایرانی را اگر در کیسه بریزید و در یک لیوان قرار دهید، ۱۰ دقیقه طول می‌کشد تا رنگ زرد مایل به نارنجی ایجاد کند.

▪ این موضوع در رابطه با سایر گیاهان دارویی مثل تی‌بگ نعناع هم صادق است؟

ـ به طور کل در تی‌بگ‌ها،گیاه به صورت پودر درمی‌آید و زمان دم کشیدن آن کوتاه‌تر می‌شود. من شکل سنتی را بیشتر توصیه می‌کنم. بسیاری از مردم هنوز هم دوست دارند دم‌کرده‌ها را به شکل سنتی مصرف کنند. مثلا دم‌کرده گل گاوزبان که به همراه لیموعمانی دارای خاصیت آرام‌بخش، مقوی قلب و مسکن سرماخوردگی است، اکثرا به صورت سنتی مورد مصرف قرار می‌گیرد.

▪ خیلی از ما از یک تی‌بگ برای ۲ فنجان استفاده می‌کنیم. آیا این کار درست است یا نه؟

ـ استفاده از یک تی‌بگ برای دو فنجان ایرادی ندارد، فقط ممکن است ترکیبات در فنجان دوم کمی رقیق‌تر باشد.

▪ اخیرا گروهی از دم‌کرده‌ها وارد بازار شده‌اند که شبیه به بسته‌بندی آب‌میوه‌ها به شکل خنک عرضه می‌شود. نظرتان در رابطه با آنها چیست؟

ـ ابتدا باید دید ساختار آنها چیست و برای نگهداری آیا به آنها افزودنی اضافه شده است یا خیر. دم‌کرده‌ همان‌طور که از نام آن پیداست، یعنی روی گیاهی آب جوش بریزیم و به مدت نیم ساعت در ظرف را بگذاریم یا برای تسریع روند‌ آن را روی بخار ملایم آب قرار دهیم تا گرمایی که به آن می‌دهد مانع از سرد شدن آن طی این مدت شود، بعد آن را مصرف کنیم. اگر ما دم‌کرده‌ها را نگه داریم تا سرد شوند، مقداری رسوب در آنها ایجاد می‌شود. اسم این نوشیدنی خنک شده دیگر دم کرده نیست و خواص دم‌کرده‌ها را ندارد. اگر در بازار موادی با این نام فروخته می‌شود که رسوب هم ندارد باید نام آن را عصاره یا نوشیدنی گذاشت. به طور حتم مواد نگه‌دارنده شیمیایی هم دارند. دم‌کرده‌ها را باید پس از تهیه آنی خورد. اگر سرد شد و مواد آن رسوب کرد، دیگر ممکن است فایده‌ای نداشته باشد.

▪ در پایان، لطفا چند نوع دم‌کرده مفید به ما معرفی کنید تا در برنامه نوشیدنی‌های روزانه‌مان بگنجانیم؟

ـ از دم‌کرده‌های پرمصرف دیگر می‌توان به گیاه ختمی و گل پنیرک اشاره کرد که در سرماخوردگی به عنوان ضد سرفه، خلط‌آور و صاف کننده صدا قابل مصرف است. همچنین دم‌کرده برگ نعناع از مصرف زیادی برخوردار است. این فرآورده‌ به عنوان مسکن و ضد نفخ و اسپاسم می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. از دیگر دم‌کرده‌های پرمصرف چای سبز است که مصرف‌اش در ژاپن، چین و ترکمن صحرای ایران بالا است. نحوه دم‌کردن آن کاملا شبیه چای و دارای اثرات مشابه بوده با این تفاوت که اثرات ضد سرطانی، ضد اکسیدان، کاهندگی چربی و کلسترول آن بیشتر از چای سیاه است. لازم به یادآوری است که گیاه چای سیاه (چای معمولی) و چای سبز یکی بوده و فقط تفاوت آنها در نحوه به عمل آوردن‌شان است، به این صورت که اگر به محض چیدن برگ چای تازه آن را خشک کنیم، چای سبز تهیه می‌شود ولی اگر پس از چیدن برگ تازه چای عمل تخمیر (پلاسیده شدن) روی آن انجام شود به چای سیاه تبدیل می‌شود.

سمیه مقصودعلی