اهمیت و جایگاه خدمت به مردم

دین اسلام بعنوان آخرین دین الهی, دینی اجتماعی است و به همه ابعاد و زوایای زندگی بشری نظارت و توجه داشته است و رابطه انسان را فقط در ارتباط او با خدا و انجام یک سلسله عبادات دستوری مانند نماز و روزه خلاصه نمی کند

دین اسلام بعنوان آخرین دین الهی، دینی اجتماعی است و به همه ابعاد و زوایای زندگی بشری نظارت و توجه داشته است و رابطه انسان را فقط در ارتباط او با خدا و انجام یک سلسله عبادات دستوری مانند نماز و روزه خلاصه نمی کند بلکه انسان را دریک سطح وسیع تر و مقیاس بزرگ اجتماعی می نگرد که درهر بعدی از ابعادش باید نکات و مسائلی را مدنظر داشته باشد. یکی از مسائلی که مورد توجه و توصیه فراوان اسلام قراردارد مسئله خدمت به مردم می باشد که ما در اینجا به برخی از این رهنمودها اشاره می کنیم:

الف) خدمت به مردم مطابق روایات و احادیث ماثور، از زیباترین و با فضیلت ترین کارها نزد خداوند محسوب می گردد.

امام حسن مجتبی(ع) در روایتی می فرمایند خصلتان لیس فوقهما شی الایمان بالله و نفع الاخوان یعنی دو ویژگی و خصوصیت است که بالاتر از آن چیزی نیست یکی ایمان به خداوند است و دیگری نفع رساندن به برادران ایمانی.(۱)و پیامبرگرامی اسلام فرمودند الخلق کلهم عیال الله فاحبهم الی الله تعالی انفعهم لعیاله یعنی مردم همگی (درحکم) عیال و خانواده خداوند، پس بهترین مردم نزد خداوند کسی است که بیشترین نفع را به مردم برساند (۲) و نیز فرمود-خیرالناس انفعهم للناس یعنی بهترین مردم کسی است که بیشترین خیر و نفع را برای مردم داشته باشد. (۳) و نیز آن حضرت در روایتی سخت هشداردهنده شرط مسلمانی را اهتمام به امور مسلمانان عنوان می فرماید: من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم یعنی هر که شبانه روزی را سپری کند درحالیکه به مردم خدمتی نکرده باشد پس مسلمان نیست.

ب) خدمت به مردم اگر از دو شرط خلوص و صداقت برخودار باشد از جمله عبادات تلقی شده و ثوابی معادل عبادات مستحبی و بلکه بالاتر دارد: ابان بن تغلب می گوید شنیدم از مولایم امام صادق که می فرمود: کسی که هفت دور خانه خدا راطواف کند خداوند برایش شش هزار حسنه می نویسد و همین قدر گناه از او را محو می کند ولی برآوردن حاجت مومنی برتر است از طوافا و طوافا و ... تا ۱۰ مرتبه آن حضرت شمردند یعنی رسیدگی به کار مردم و خدمت به آنها از ۱۰ بار طواف هفتگانه دور بیت الله الحرام ثوابش بیشتر است(۴) در روایت دیگری از نبی گرامی اسلام می خوانیم که فرمودند مشی المسلم مع اخ المسلم فی حاجته احب الی الله من اعتکاف شهرین فی المسجد الحرام یعنی همراهی کردن با برادر مسلمان در برآوردن حاجت و نیازش، از اعتکاف دو ماه درمسجد الحرام بهتر است. البته توجه دارید که منظور حاجت شرعی و صحیح است نه برآوردن خواسته ای حرام وخلاف عرف و خلاف دین. همچنین از آن حضرت روایت شده است: من اماط عن طریق المسلمین ما یوذیهم کتب الله له اجر قرائت اربعمائه آیه کل حرف منها بعشر حسنات (۵) یعنی هرکس مانعی از سر راه مردم برطرف کند مانعی که موجب اذیت و آزار آنهاست. خداوند ثوابی معادل ثواب قرائت ۴۰۰ آیه قرآن به او اعطا می کند. در فضیلت و ثواب خدمت به مردم در روایتی از امام حسین (ع) می خوانیم: من سعی فی حاجه اخیه المومن فکانما عبدالله تعالی تسعه آلاف سنه صائما نهاره و قائما لیله هر کس درراه برآوردن نیاز و حاجت برادر مومنش تلاش کند گویا خداوند را ۹۰۰۰ سال عبادت کرده است. عبادتی که روزهایش به روزه داری و شبهایش به نماز و طاعت سپری شده باشد. (۶) استاد مطهری نقل کرده اند که: درمحضر امام صادق عده ای از یاران و اصحاب نشسته بودند پیرمردی از جمع آنان کمکی خواست یکی از صحابی بنام صفوان فورا برخاست و به کمک او شتافت و دقایقی بعد برگشت امام پرسیدند چه شد. صفوان پاسخ داد انجام شد امام به او فرمودند این کار بظاهر کوچکی که انجام دادی و وقت زیادی هم نگرفت از هفت دور طواف خانه خدا ثوابش بیشتر است. سپس آن حضرت روایتی را از امام حسن مجتبی نقل می فرمایند که ثواب برآوردن حاجت مومنی نزد خداوند از ثواب اعتکاف یک ماه درمسجد الحرام بیشتر است. (۷)

مطابق مطالبی که بیان شد معلوم گردید خدمت به مردم از با ارزش ترین کارها نزد خداوند است و متضمن ثواب اخروی و پاداش فراوانی می باشد و با ثواب عبادات مستحب، پهلو میزند و برابری می کند البته ما نباید تصور کنیم که عبادت خداوند فقط در خدمت به خلق او خلاصه میشود فلذا این شعر سعدی علیه الرحمه که گفته: عبادت بجز خدمت خلق نیست خالی از اشکال نیست چرا که یکی از مظاهر و جلوه های عبادت خداوند: خدمت به بندگان اوست نه اینکه عبادت را منحصر کنیم به خدمت رسانی به مردم و بس. با اینکه میدانیم عبادت خداوند دارای مظاهر و جلوه های بسیاری است که یکی از زیرمجموعه های آن خدمت رسانی به مردم است.

ج) خدمت رسانی صادقانه و خالصانه به مردم میتواند موجب غفران و بخشش پاره ای از گناهان و جبران کننده کاستی های انسان گردد و موجب وصول و راهنمایی انسان به بهشت الهی گردد. در روایتی از امام علی(ع) می خوانیم: من کفارات الذنوب العظام اغاثه الملهوف و التنفیس عن المکروب یعنی از جمله وسایل بخشش گناهان بزرگ رسیدگی و یاری انسانهای بیچاره و رفع سختی از افراد بلا دیده و اندوهگین است (۸) قرآن کریم نیز در این زمینه میفرماید: ان ا لحسنات یذهبن السیئات یعنی کارهای نیک و خیر موجب برطرف کردن و پاک کردن گناهان انسان میگردد. (۹) امام صادق(ع) در روایتی فرمود: خداوند به داود نبی وحی کرد که بنده ای را با یک حسنه به بهشت وارد خواهم کرد داود نبی پرسید آن کدام حسنه است؟ خداوند فرمود آن خوشحال کردن دل مومن است ولو با یک دانه خرما باشد (۱۰)

د) خدمت رسانی صادقانه و خالصانه شیوه و روش همه امامان معصوم بوده ست: بردن غذا و آذوقه جهت ایتام و فقرا و مستمندان بصورت شبانه و ناشناس توسط امام علی (ع) را همه بخوبی میدانیم. در گزارشات تاریخی میخوانیم: وقتی امام سجاد(ع) از دنیا رحلت فرمود یکصد خانواده فقیر و مستمند بودند که به غذای شب محتاج ماندند و نمیدانستند آن فردی که غذا برایشان میآورد علی بن الحسین (ع) بوده که از دنیا رفته است. همچنین یاران امام صادق بارها مشاهده کردند که آن امام معصوم علیرغم سن بالایی که داشتند شخصا و در نیمه های دل شب برای فقرای مدینه آذوقه میبردند. و این شیوه همه امامان معصوم بوده است که به مردم و بویژه به فقرا و مستمندان یاری و کمک کنند. هم از اینروست که حضرت امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی در مراسم تحلیف شهید رجایی در مرداد ماه سال ۶۰ فرمودند، شرافت همه ما به این است که به خلق خدا خدمت کنیم. (۱۱)

هـ) نکته مهم اینکه: تمام فضایل و اجر و پاداشی که برای خدمت رسانی به مردم در نظر گرفته شده مشروط به این است که خدمت به دیگران از نیت خالصانه و صادقانه و فقط در جهت تقرب بخدا و احیای ارزشهای دینی صورت پذیرد نه اینکه بخاطر رسیدن به پول و ثروت و یا محبوب شدن پیش مردم و یا کسب شهرت و پیدا کردن نام نیک و یا رسیدن به مقام و منصب و سایر موارد اینچنینی صورت پذیرد که در اینصورت انسان را از پاداش الهی و اخروی محروم می سازد.

از مجموع آنچه بیان شد نتیجه می گیریم که خدمت به دیگران جایگاهی بس والا و ارزشمند در نظام فکری اسلام دارد و این خدمت رسانی البته گستره و شمول فراوانی دارد بطوریکه از حوزه خانواده و همسایگان شروع میشود و تمامی عرصه های حیات اجتماعی و حتی بین المللی را شامل می گردد و انحصار به یک کار مشخص و معینی هم ندارد بلکه هر کار خیر و صحیح و مشروعی که موردنیاز فرد یا جامعه باشد را شامل میشود، از غذا دادن و سیراب کردن و پوشاندن که نمونه های ساده و اولیه خدمت رسانی است تا تعلیم و تربیت و محبت کردن و عیب پوشی و احترام گذاشتن به دیگران. از نمونه های مصداقی خدمت به دیگران اینکه: قرآن کریم ۲۳ بار از اطعام یتیمان یاد کرده است و در روایت پیامبر اکرم (ص) میخوانیم: من افضل الاعمال عندالله ابراد الکباد الحاره و اشباع الکباد الجائعه یعنی از بهترین کارها نزد خداوند سیراب کردن جگرهای تشنه وسیرکردن شکمهای گرسنه است (۱۲) و در روایت دیگری میخوانیم جبراییل امین به پیامبر اکرم فرمود: ای محمد(ص) اگر قرار بود ما روی زمین خدا را عبادت کنیم به این سه کار او را عبادت میکردیم:

۱) آب دادن به مسلمانان

۲) کمک به مردان عیالوار

۳) پوشاندن گناهان و عیوب دیگران (۱۳) و در حدیث قدسی میخوانیم که وقتی خداوند از موسی کلیم الله پرسید هل عملت لی عملا خالصا یعنی چه کار خالصانه ای برای من انجام داده ای موسی پاسخ داد نماز خواندم و روزه گرفتم و تسبیح و تهلیل تو را گفتم و خدا پاسخ داد اینها که برای خودت بود (فایده اش برای خودت است) بگو بخاطر من آیا عریانی را پوشاندی یا گرسنه ای را سیر کردی یا مظلومی را یاری رساندی یا عالمی را اکرام نمودی؟ (۱۴) که البته میدانیم اینها همه از باب نمونه و جزو مصادیق اولیه و ساده خدمت رسانی محسوب میگردد.

سیدرضا گوهری

۱- میزان الحکمه جلد سوم

۲- نهج الفصاحه

۳- همان ماخذ

۴- میزان الحکمه. جلد سوم

۵- مجمع البیان به نقل از بحار الانوار جلد ۶۹

۶- بحارالانوار جلد ۲۴

۷- داستان راستان. شماره ۹۱

۸- نهج البلاغه. حکمت ۲۴

۹- قرآن کریم سوره هود آیه ۳

۱۰- ثواب الاعمال

۱۱- صحیفه نور. جلد ۱۵

۱۲- تفسیر نمونه. جلد ۲۵

۱۳- میزان الحکمه جلد ۷

۱۴- مواعظ عدیده