یکشنبه, ۳۰ دی, ۱۴۰۳ / 19 January, 2025
بارْتولْد, واسیلی ولادیمیرُویچ ۱۲۸۶ ۱۳۴۹ق ۱۸۶۹ ۱۹۳۰م
بارْتولْد، واسیلی ولادیمیرُویچ (۱۲۸۶-۱۳۴۹ق/۱۸۶۹-۱۹۳۰م)
این دانشمند خاورشناس و نویسندة مقالات و کتابهای متعدد در تاریخ و فرهنگ خاورمیانه به ویژه آسیای مرکزی، در ۱۵ نوامبر ۱۸۶۹ St. Petersburg, Russia زاده شد و در ۱۹ آگوست ۱۹۳۰, Leningrad درگذشت. پدر و مادرش از تبار آلمانیهای مهاجر بودند و گویا به این سبب واسیلی به ویلهلم نیز موسوم شد و بعدها این نام را درآثاری که به زبانهای اروپای غربی می‌نوشت، به کار می‌برد.
بارْتولْد، واسیلی ولادیمیرُویچ (Vasily Vladimirovich Bartold) که از آن با صفت "انسانشناس" در دایره‌المعارف بریتانیکا از او یاد شده است، برای ما ایرانیان بیشتر یک مستشرق است تا انسانشناس. مجموعه تتبعات وی درباره زبان، فرهنگ، جغرافیا و تاریخ ترکستان آنقدر وسیع و گسترده بود که به وی لقب "ادوارد گیبون" ترکستان را داده بودند.
● آثار
مجموعة تألیفات و کارهای علمی بارتولد در خلال سالهای ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰م با نظارت آکادمی علوم شوروی در ۹ مجلد انتشار یافته است. بعضی از مهم‌ترین آثار او عبارتند از:
۱) "ترکستان در عهد هجوم مغول"، که شامل دو بخش است. بخش اول (۱۸۹۸م) گزیده‌هایی از متون تاریخی - جغرافیایی فارسی و عربی است که در زمان بارتولد تنها به صورت نسخه‌های خطی وجود داشته است. بارتولد با عرضة این اثر به دریافت درجة دانشگاهی «ماژیستر» توفیق یافت. بخش دوم شامل تحقیقات او دربارة ترکستان است (۱۹۰۰م). همین بخش بود که بارتولد به عنوان رسالة علمی برای اخذ درجة استادی تاریخ شرق به دانشگاه سن پترزبورگ تقدیم داشت. بخش دوم را کریم کشاورز با عنوان ترکستان‌نامه به فارسی ترجمه کرده، و در ۱۳۵۲ش به چاپ رسانده است.
۲) "اندیشه‌های مذهبی و حکومت اشرافی در کشورهای اسلامی" (۱۹۰۳م)، شامل بررسی اجمالی تاریخ تکامل دولت و مناسبات حکومت دنیوی با دین در خاور اسلامی است. اصولاً یکی از موضوعات موردتوجه بارتولد نقش دین در حکومتهاست. او از این دیدگاه، نظریة ابن خلدون را درمورد حکومت الهی و سلطة دینی در دول اسلامی مورد تحقیق قرار داده است.
۳) "خلیفه و سلطان" (۱۹۱۲م)، یکی از پژوهشهای درخشان بارتولد است که شامل سیر تحول فرمانروایی در سرزمینهای اسلامی پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) تا روزگار خلفای عثمانی است. این کتاب را سیروس ایزدی همراه با مقالة «برمکیان‌ِ» بارتولد از «دائرة المعارف اسلام» به فارسی ترجمه، و در ۱۳۵۸ش توسط انتشارات امیرکبیر منتشر کرده است.
۴) "پژوهشهای جغرافیایی - تاریخی دربارة ایران" (۱۹۰۴م). این اثر با عنوان جغرافیای تاریخی ایران توسط حمزة سردادور به فارسی ترجمه شده و در ۱۳۵۱ش به چاپ رسیده است. این اثر با عنوان "تذکره جغرافیای تاریخی ایران" توسط عبدالحسین هژیر در سال ۱۳۰۶ ش ترجمه شد. "پژوهشهای جغرافیایی - تاریخی دربارة ایران" شامل درس‌های است که نویسنده در طی سالهای ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۲ در دانشکده‌ی زبانهای شرقی تدریس می‌کرد. همایون صنعتی‌زاده یکی دیگر از مترجمین این اثر است که در سال ۱۳۷۷ توسط انتشارات بنیاد موقوفات انتشار به بازار آمد.
۵) "عصر الغ‌بیک و زمان او" (۱۹۱۸م)، که شامل بررسی شخصیت و فرمانروایی الغ‌بیک نوادة تیمور، و گزارش رویدادهای دوره‌ای از تاریخ تیموریان (۸۰۲ -۸۵۴ق/۱۴۰۰-۱۴۵۰م) در آسیای مرکزی است. این اثر توسط حسین احمدی‌پور به فارسی ترجمه شده و به چاپ رسیده است. این اثر در ۱۳۳۶ در کتاب‌فروشی چهر تبریز به فارسی برگردانده شد.
۶) "زندگانی سیاسی میرعلیشیر نوایی"، رساله‌ای است در شرح احوال وزیر دانشمند سلطان حسین بایقرا (حک ۸۷۳ -۹۱۱ق) که بارتولد آن را در ۱۹۲۸م به مناسبت پانصدمین سال تولد علیشیر نوایی نوشت. این رساله را میرحسین شاه به فارسی ترجمه، و با عنوانهای «امیرعلیشیرنوایی، هرات و اهمیت آن» و «امیرعلیشیرنوایی و سلطان حسین» در شماره‌های ۲۴ و ۲۵ مجلة آریانا به چاپ رساند. ظاهراً همین ترجمه در ۱۳۴۶ش با عنوان زندگانی سیاسی میرعلیشیرنوایی توسط انجمن تاریخ افغانستان در کابل منتشر شد. این رساله و الغ بیک و زمان او را مینورسکی و همسرش همراه با دو اثر دیگرِ بارتولد به نام تاریخ مختصر ترکستان و تاریخ سمیرشیه به انگلیسی ترجمه کردند و در ۱۹۴۲م با عنوان چهار تحقیق در تاریخ آسیای مرکزی، در لندن به چاپ رساندند.
۷) "فرهنگ اسلام" (۱۹۱۸م)، کتابی مختصر ولی سودمند در تاریخ و فرهنگ اسلامی برای خوانندگان غیرمتخصص. سید محمد طاهری شهاب (۱۳۵۰- ۱۲۹۵ ش) قسمت‌های از این کتاب را باعنوان "تاریخ تمدن اسلامی" در سال ۱۳۴۸ در طی دو شماره در ماهنامه وحید ترجمه کرد. این اثر توسط علی اکبر دیانت در ۱۳۵۷ در انتشارات ابن سینای تبریز ترجمه شد.
۸) "جایگاه سرزمینهای اطراف دریای خزر در تاریخ جهان اسلام" (۱۹۲۵م).
۹) "تاریخ اقوام ترک - مغول" (۱۹۲۶م).
۱۰) "تاریخ پژوهش شرق در اروپا و روسیه" (۱۹۱۱م)، که بلافاصله به آلمانی ترجمه شد. بارتولد در ۱۹۲۵م چاپ و تجدیدنظر شده‌ای از این کتاب را منتشر کرد که در ۱۹۴۷م به فرانسه ترجمه گردید. این کتاب با عنوان خاورشناسی در روسیه و اروپا به قلم حمزة سردادور به فارسی ترجمه و در ۱۳۵۱ش انتشار یافته است.
۱۱) "اطلاعات جدید مسلمانان دربارة روسها" (۱۸۹۶م).
۱۲) "اطلاعات اعراب دربارة مردم روس" (۱۹۱۸م)، که در ۱۹۴۰م به چاپ رسید.
۱۳) "حسن صباح، پیر کوهستان الموت"؛ ترجمه این اثر توسط محمدرضا مباشر در سال ۱۳۸۶ توسط نشر ثالث صورت گرفت.
۱۴) " آبیاری در ترکستان"؛
افزون بر اینها شماری از آثار تاریخی فارسی به همت بارتولد به اهل تحقیق شناسانده شد که از آن جمله است: تاریخ جعفری (یا تاریخ کبیر ) تألیف جعفر بن محمد حسینی؛ بحر الاسرار از محمود بن ولی؛ تحفة التواریخ خانی، نوشتة عوض محمد؛ ظفرنامة خدایارخان از عبدالغفور؛ و چند اثر تاریخی دیگر. همچنین بارتولد متن حدود العالم (تألیف: ۳۷۲ق) را با مقدمه‌ای به صورت تصویری به چاپ رساند. این متن را مینورسکی به انضمام تعلیقاتی به انگلیسی در ۱۹۳۷م منتشر کرد. مقدمة بارتولد و حواشی مینورسکی را میرحسین شاه در ۱۳۴۲ش به فارسی ترجمه کرده، و همراه متن حدود العالم در کابل انتشار داده است.
● "آبیاری در ترکستان"
در این اثر نویسنده هدفش را از نگارش آن، بررسی سوابق شیوه آبیاری در سرزمین ترکستان ذکر می‌کند که با نگاهی به فرهنگ و تمدن این زیست بوم، انواع آبیاری را مورد بررسی قرار می‌دهد. سوابق تاریخی آبیاری را در سرزمینهای اترک، آخال و اتک، تجن، مرغاب، آمودریا، زرافشان، کشکه دریا، سیر دریا و نواحی شرقی سیر دریا را توصیف می‌کند. این اثر تنها یک بررسی جغرافیایی و زیست بومی نیست بلکه بارتولد با بررسی مسائل زبان‌شناسی، افسانه‌ای، فرهنگی و تاریخی ، نگاهی عمیق‌تر به مسائل و معضلات آب و آبیاری در ترکستان دارد.
بارتولد در این اثر از منابعی چون اوستا، تورات و دیگر آثار مورخان یونانی، چینی، ایرانی و عرب نیز بهره جسته است. این اثر شامل ۹۹۵ عنوان کتاب و مقاله است که ۵۲ عنوان آن مربوط خود بارتولد است.
مجید نصرآبادی
آبیاری در ترکستان
بارْتولْد، واسیلی ولادیمیرُویچ (Vasily Vladimirovich Bartold)
ترجمهٔ کریم کشاورز
تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۵۰
منابع:
۱) Encyclopædia Britannica Library; Bartold, Vasily Vladimirovich.
۲) http://en.wikipedia.org/wiki/Vasily_Bartold
۳) http://cgie.org.ir/shavad.asp?id=۱۲۳&avaid=۴۳۲۸
۴) بارتولد و مترجمان فارسی، زین‌العابدین درگاهی؛ کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، دی ۱۳۸۸، شماره ۱۴۰، ص: ۹۹.
۵) آبیاری در ترکستان؛ فرهنگ آثار ایرانی و اسلامی؛ ج۱؛ ص:۴۶.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست