صنعت گیاهان دارویی

با ظهور داروهای شیمیایی و بیولوژیك, نقش و اهمیت گیاهان دارویی در تأمین سلامت بشر, در معرض فراموشی قرار گرفت اما با گذشت زمان, استقبال از گیاهان دارویی با رشد قابل توجهی روبرو شده است

●اهمیت

به نقل از دكتر امن‌زاده، صنعت گیاهان دارویی یكی از معدود صنایع دارای رشد دو رقمی است. مؤسسه اسكریپ طی سال‌های قبل از ورود به هزاره سوم رشد صنعت گیاهان دارویی را با ۳/۱ میلیارد دلار گردش مالی در سال ۱۹۹۶ برای سال‌های ابتدایی هزاره سوم رقمی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد پیش‌بینی كرده بود. این پیش‌بینی نه‌تنها بیش از میزان واقع نبود، بلکه در این مدت صنعت مذكور، ۲۵ درصد رشد داشته است.

به نظر می‌رسد مردم از یك سری نارسایی‌های طب مدرن خسته شده‌اند و به طور روزافزون به سمت داروهای گیاهی روی می‌آورند. اصولاً زمانی‌كه قانون ابن‌سینا را در غرب به آتش کشیدند و ادعا كردند شیمی، مولكول و فیزیولوژی را شناخته‌اند، طب به انحراف کشیده شد. به‌طوری‌كه هم‌اكنون طب مدرن توانایی حل بسیاری از مشكلات بشر را ندارد و طی سال‌های اخیر در كتب درسی به این موضوع اعتراف كرده‌اند.

طبق گزارش بانک جهانی گردش مالی صنعت گیاهان دارویی در سال ۲۰۵۰ معادل ۵۰۰ میلیارد دلار خواهد بود. هم‌اكنون كشورهای مختلف به گونه‌ای تلاش می‌كنند تا سهم مناسبی از این بازار عظیم داشته باشند.

- حدود ۵۰ درصد از داروهای تولیدشده در دنیا، منبع طبیعی دارند

نباتات كاربردهای وسیعی دارند که یكی از مهمترین آنها، استفاده‌های دارویی است. حدود ۵۰ درصد از داروهای تولیدشده در جهان، منشاء طبیعی دارند که با تغییراتی به عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گیرند. نیمی از این مقدار از منابع معدنی، حیوانی و باكتریایی بدست می‌آید و نیمی‌دیگر منشاء گیاهی دارد. به عنوان مثال، تمام هورمون‌های مصرفی گیاهی هستند و از گیاهان مختلفی نظیر سیب‌زمینی مكزیكی، شنبلیله و غیره به دست می‌آیند. همچنین تركیباتی مثل وین‌بلاستین و وین‌كریستین كه از داروهای ضدسرطان هستند از گیاه به دست می‌آیند و یا گلیكوزیدهای قلبی از جمله این گروه داروها محسوب می‌شوند.

البته امروزه تركیبات زیادی از گیاهان به عنوان نگهدارنده و طعم‌دهنده در صنایع غذایی، محافظت‌كننده و شاداب‌كننده پوست در صنایع آرایشی و بهداشتی و روغن‌های فرار مختلف در آروماتراپی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

- ماهیت طبیعی گیاهان دارویی باعث سازگاری بیشتر با بدن و رفع عوارض جانبی می‌شود

گیاهان دارویی به دلیل ماهیت طبیعی و وجود تركیبات همولوگ دارویی در كنار هم، با بدن سازگاری بهتری دارند و معمولاً فاقد عوارض ناخواسته هستند، لذا به خصوص در موارد مصرف طولانی و در بیماری‌های مزمن، بسیار مناسب می‌باشند. به عنوان مثال، گیاهان دارویی در بسیاری از اختلالات اعصاب و روان به عنوان بهترین انتخاب خواهند بود. بیشترین داروهای مصرفی در سال ۱۳۸۰ با تعداد حدود ۶/۶ میلیارد عدد مربوط به ناراحتی‌های اعصاب و روان می‌باشد كه دارای عوارض ناخواسته متعددی می‌باشند؛ درحالی‌كه به راحتی می‌توان بخش قابل‌توجهی از آنها را با داروهای گیاهی جایگزین كرد.

▪ مزیت های گیاهان دارویی برای ایران

ایران می‌تواند سهم مناسبی از بازار جهانی داروهای گیاهی را به خود اختصاص دهد

ایران به لحاظ تنوع اقلیمی، از تنوع زیستی وسیع و منحصربه‌فردی برخوردار است. این تنوع درمورد گیاهان و از جمله گیاهان دارویی به روشنی مشهود است. اما تاكنون نتوانسته‌ایم از این نعمت الهی در جهت خدمت به مردم استفاده نماییم.

اگرچه در زمینه توسعه صنعت گیاهان دارویی در ابتدای راه هستیم، ولی می‌توانیم با برنامه‌ریزی صحیح، بخش قابل‌توجهی از بازار جهانی را به‌خود اختصاص دهیم. شاید در ابتدای كار نتوانیم با كشورهایی كه محصولات خود را به تولید انبوه رسانده‌اند، رقابت نماییم؛ اما به لحاظ تنوع گونه‌ای و تولید طبیعی گونه‌های دارویی رقبای چندانی در جهان نداریم و در مواردی حتی بی‌رقیب هستیم. همه اینها منوط به این نكته است كه دارایی‌های كشور را بشناسیم و بتوانیم از آنها استفاده بهینه نماییم. در اینصورت حتی می‌توان تا ۵ درصد از تولید ناخالص ملی (GDP) را از این طریق تأمین كرد.

▪طب سنتی ایران قابلیت‌های فراوانی دارد كه عمدتاً بر پایه استفاده از گیاهان دارویی است

طب سنتی ایران با پیشینه چندصد‌ساله، ظرفیت‌های بالایی در زمینه پیشگیری و درمان بیماری‌ها

دارد كه در تعامل با طب نوین می‌توانند بسیاری از مشكلات بهداشتی و پزشكی را حل نمایند. به عنوان مثال، در زمینه درمان بیماری‌های پوستی، اختلالات كبدی یا مشكلات اعصاب و روان، با استفاده از طب سنتی، روش‌های درمانی مطمئن و منحصربه‌فردی وجود دارد كه فقط در اختیار عده معدودی است

از آنجایی‌كه طب سنتی ایران عمدتاً بر پایه استفاده از گیاهان دارویی استوار است و استفاده از گیاهان دارویی ریشه در سنت ما ایرانیان دارد، بسط و توسعه طب سنتی در كشور نه‌تنها یكی از راهكارهای گسترش صنعت گیاهان دارویی است، بلكه با توجه به توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) یكی از روش‌های مناسب برای دسترسی راحت عموم مردم به طب مطمئن و ارزان‌قیمت می‌باشد.

●پژوهش در صنعت گیاهان دارویی نقطه قوت داروسازی كشور

یكی دیگر از نقاط قوت برای توسعه صنعت گیاهان دارویی وجود امكانات مناسب تحقیقاتی در

دانشکده‌های داروسازی همچنین حضور متخصصین مختلف در زمینه‌های مرتبط با صنعت گیاهان دارویی می‌باشد. استفاده از این امكان می‌تواند باعث رشد و توسعه صنعت گیاهان دارویی شود. در مجموع یكی از بهترین زمینه‌های سرمایه‌گذاری داروسازی كشور همین صنعت می‌باشد، زیرا با ورود به بازار جهانی یكی از صنایعی كه با شكست قطعی روبرو خواهد شد صنعت داروسازی شیمیایی موجود می‌باشد و اگر بخت با بعضی از شركت‌های موجود یار باشد آنها در كمپانی‌های بزرگ جهانی هضم می‌شوند.

▪ توصیه

علی‌رغم وجود این نقاط قوت در زمینه گیاهان دارویی، شاهد مشکلات و موانعی در توسعه صنعت مذكور در کشور هستیم. از طرف دیگر علاوه برفرصت‌هایی که برای رخنه در بازار داخلی و جهانی و گسترش آن وجود دارد و در بالا به آنها اشاره شد، كشور با تهدید‌های عدیده‌ای در این زمینه روبرو است که از آن جمله می‌توان به نابودی و سرقت منابع مهم تنوع گیاهی کشور اشاره کرد.

بنابراین توسعه صنعت گیاهان دارویی كشور، به سرعت عمل، آینده‌نگری، برنامه‌ریزی و مدیریت اجرایی قوی نیاز دارد و فقط به صرف تكیه بر منابع زیستی غنی و بدون توجه به موارد مذكور، حرف چندانی برای گفتن نخواهیم داشت.

▪مشكلات صنعت گیاهان دارویی

صنعت گیاهان دارویی در کشور علی‌رغم قابلیت‌ها و ظرفیت‌های فراوان، از وجود مشکلات متعددی رنج می‌برد؛ به‌گونه‌ای که رشد و گسترش صنعت مذکور بسیار کندتر از حدی است که شایسته آن می‌باشد.

مهمترین مشکلات توسعه صنعت گیاهان دارویی در کشور شامل موارد زیر است:

▪عدم شناخت كافی مسئولان از قابلیت‌های صنعت گیاهان دارویی

متأسفانه به‌نظر می‌رسد مسئولان و صاحب‌منصبان كشور، شناخت صحیحی از توانمندی‌های این صنعت ندارند و با ظرفیت‌های آن در مقوله‌های اقتصاد و بازرگانی، اشتغال، بهداشت و غیره آشنا نیستند. این مسئله باعث می‌شود كه صنعت مذكور كماكان در حاشیه قرار گیرد. صنعت گیاهان دارویی از معدود صنایع دارای رشد دو رقمی در دنیا است. علی‌رغم اینكه در كشور نهادهای مختلفی (وزارتخانه‌های بازرگانی، امور اقتصادی و دارایی، صنایع، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط ‌زیست و غیره) توانایی و مسئولیت حمایت از این صنعت را دارا هستند، اما به دلیل عدم شناخت كافی، در عمل توجه چندانی به این مقوله نمی‌شود.

---