آغاز حرکت زنان اتیوپی برای ارتقای جایگاه اقتصادی خود

در سه کشور آفریقایی اتیوپی, تانزانیا و زامبیا طی سال های اخیر تعداد کارآفرین های زن افزایش یافته است کارشناسان سازمان بین المللی کار معتقدند مشارکت زنان در نیروی کار به هر شکل زمینه ساز کاهش فقر, رشد اشتغال و توسعهء پایدار کشورها می شود

در سه کشور آفریقایی اتیوپی، تانزانیا و زامبیا طی سال‌های اخیر تعداد کارآفرین‌‌های زن افزایش یافته است. کارشناسان سازمان بین‌المللی کار معتقدند مشارکت زنان در نیروی کار به هر شکل زمینه‌ساز کاهش فقر، رشد اشتغال و توسعهء پایدار کشورها می‌شود.

در اتیوپی دولت زمینه‌سازی برای کارآفرینی زنان را راهی برای کاستن از فقر می‌داند و طی پنج سال گذشته در جهت سامان‌دهی زنان کارآفرین، رفع موانع قانونی، مالی و ... اقدامات جدی انجام داده است. در سال ۲۰۰۲ سازمان بین‌المللی کار با همکاری وزارت تجارت و صنعت اتیوپی پروژهء توسعهء کارآفرینی زنان و برابری جنسیتی را آغاز کرد و سال بعد یادداشت تفاهمی بین دو طرف امضا شد. در این پروژه دوره‌های آموزشی برای زنان کارآفرین برگزار می‌شود و ترتیبی داده می‌شود تا زنان فعال در اقتصاد سایه در نمایشگاه‌های دولتی و خصوصی شرکت کنند تا به بازار فروش کالاهای خود دسترسی داشته باشند. همچنین کارشناسان سازمان بین‌المللی کار راه‌های توسعهء فعالیت‌های زنان کارآفرین را بررسی می‌کنند.

● وضعیت اقتصادی اتیوپی

اتیوپی با جمعیت ۷/۶۷ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی ۴۶ میلیارد دلار (برمبنای برابری قدرت خرید) و سرانهء تولید ناخالص داخلی ۷۰۰ دلار یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. در این کشور سرانهء درآمد ناخالص ملی ۱۰۰ دلار است و ۸۰ درصد نیروی کار در بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند. همچنین ۶۰ درصد مردم اتیوپی زیرخط فقر زندگی می‌کنند. نرخ بی‌سوادی در این کشور برای مردان ۵۵ درصد و برای زنان ۷۵ درصد است. اتیوپی از لحاظ ذخایر طبیعی و انسانی غنی است. ۴۳ درصد تولید ناخالص داخلی اتیوپی را کشاورزی، ۱۱ درصد را صنعت، ۲۳ درصد را بخش مالی و خدمات توزیع و ۲۳ درصد باقی‌مانده را نیز دیگر خدمات اجتماعی تشکیل می‌دهد.

همچنین ۹۰ درصد صادرات را محصولات کشاورزی تشکیل می‌دهد. طی پنج سال گذشته، خشکسالی، رشد بهای نفت، کاهش شدید قیمت قهوه و جنگ با اریتره عواملی بوده‌اند که بر اقتصاد اتیوپی تاثیر بسیار نامطلوب برجا گذشته‌اند. با این حال طی دو سال اخیر رشد تولید ناخالص داخلی هر سال ۲/۶ درصد بوده است. اولویت‌کنونی دولت تقویت بخش صنعت از طریق سرمایه‌گذاری، افزایش تولید و صادرات است. در سال ۱۹۹۴ پیش‌نویس قانون اساسی جدید اتیوپی تهیه شد که در آن حقوق زنان به رسمیت شناخته شده و از آن زمان دولت با همکاری سازمان‌های بین‌المللی به ایجاد تحول در اقتصاد پرداخته است. دولت همچنین برای رونق بخشیدن به اقتصاد، سیاست اقتصاد بازار و صنعتی شدن مبتنی بر توسعهء کشاورزی را پذیرفته است.

چهار رکن این برنامه عبارتند از: «حفظ چارچوب مناسب اقتصاد کلان، رشد کارآیی بخش کشاورزی، توسعهء بخش خصوصی و اصلاح بخش دولتی و در نهایت کاهش فقر و توسعهء منابع انسانی.»

در اتیوپی بیش از ۷۰ درصد از نیروی کار در اقتصاد سایه مشغول فعالیت هستند زیرا فرصت‌های شغلی در اقتصاد رسمی کافی نیست. در حال حاضر کسب و کارهای کوچک برای دولت از اهمیت خاصی برخوردار هستند زیرا بیش از ۹۰ درصد کسب و کارهای این کشور را تشکیل می‌دهند. در اتیوپی ۵۹۰ هزار کسب و کار کوچک وجود دارد و ۲/۸۸ درصد اشتغال بخش خصوصی را تشکیل می‌دهند اما این نهادها با مشکلات بزرگ روبه‌رو هستند. قوانین نامناسب، دسترسی نداشتن به بازار، منابع مالی و اطلاعات، پایین بودن سطح مهارت و دانش کارکنان، دسترسی نداشتن به تکنولوژی مناسب جزو این مشکلات هستند.

● زنان کارآفرین در اتیوپی

اطلاعات کمی دربارهء زنان کارآفرین و صاحب کسب و کار در اتیوپی وجود دارد اما تردیدی وجود ندارد که تمام آن‌ها صاحب کسب‌و کارهای کوچک هستند. نکتهء جالب توجه این است که تحقیقات سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد ۶۵ درصد از کسب و کارهای کوچک در مناطق شهری تحت مالکیت زنان است و ۲۶ درصد از تولیدکنندگان کوچک زن هستند. با فرض صحت داشتن این اطلاعات می‌توان گفت در اتیوپی ۳۸۰ هزار کسب و کار کوچک در مالکیت زنان است. برخی تحقیقات نشان می‌دهد ۱۰ تا ۱۵ درصد زنان کارآفرین اتیوپی، صاحب کسب و کارهای متوسط هستند. اگر تعداد زنان صاحب کسب و کار در مناطق روستایی اتیوپی را نیز در نظر بگیریم باید بگوییم تعداد زنان کارآفرین در این کشور بسیار بیش‌تر از رقم بالاست. دربارهء تعداد زنانی که هر سال وارد حوزهء ‌کارآفرینی می‌شوند آماری وجود ندارد. دولت برای کاهش فقر و رشد اشتغال گروهی از کارشناسان را تشکیل داده که وظیفهء آن‌ها دستیابی به شیوه‌های مناسب برای کمک به زنان کارآفرین در جهت توسعهء کسب و کار خود، کمک به زنان صاحب کسب و کارهای کوچک برای تبدیل شدن به کارآفرین در کسب و کارهای متوسط و بزرگ و همچنین زمینه‌سازی برای ورد تعداد بیش‌تری از زنان به حوزهء کارآفرینی است.

البته کارشناسان سازمان بین‌المللی کار معتقدند دولت اتیوپی باید در سطح ملی تحقیقات گسترده‌ای آغاز کند تا مشخص شود چارچوب فعالیت‌های اقتصادی‌کلان چیست و زنان در این میان چه نقشی می‌توانند بر عهده گیرند. البته در وزارت تجارت و صنعت، بخش امور زنان در همین زمینه مشغول انجام تحقیقات است. طبق نتایج بخشی از این تحقیقات، زنان کارآفرین اتیوپی در مقایسه با مردان وضعیت بسیار نامناسبی دارند. آن‌ها از سطح سواد پایین رنج می‌برند و اغلب بیش از شش فرزند دارند و مجبورند در کنار مدیریت کسب و کار خود به امور خانه نیز رسیدگی کنند. این زنان از درآمد خود در جهت تامین نیازهای اولیهء خانواده استفاده می‌کنند.

همچنین آن‌ها چون از آموزش یا تحصیلات خاصی برخوردار نیستند در حوزه‌هایی فعالیت دارند که بر مبنای جنسیت‌شان تبحر دارند. آماده کردن غذا، دوخت لباس و آرایشگری جزو این حوزه‌های فعالیت هستند. عدهء زیادی از زنان نیز در بخش کشاورزی به فروش شیر، ماست و سبزی مشغولند. در اتیوپی بسیاری از زنان چون در نیروی کار به کلی به حاشیه‌رانده شده‌اند به کارآفرینی روی آورده‌اند یعنی آن‌ها از سر نیاز و ضرورت به این فعالیت‌ها می‌پردازند، به سبب آن‌که مسوولیت‌های خانوادگی زنان زیاد است اغلب زنان کارآفرین در این کشور در خانه یا نزدیک آن کسب و کار خود را راه انداخته‌اند و به همین دلیل اطلاعات تجاری و اقتصادی لازم را برای توسعهء فعالیت‌هایشان ندارند. زنان عموما از مالکیت زمین یا املاک محرومند و به همین دلیل نمی‌توانند برای دریافت وام، ملک را وثیقه قرار دهند در نتیجه دسترسی آن‌ها به منابع مالی رسمی اندک است و مجبورند از بازار غیررسمی وام بگیرند اما شرایط گرفتن وام از این منابع بسیار دشوار است به همین دلیل تنها ۱۵ درصد از زنان کارآفرین مشتری چنین وام‌هایی هستند.

البته گروهی از زنان اتیوپی به سبب تحصیلات بالا، تجربهء کاری و شرایط اقتصادی‌بهتر به منابع مالی رسمی دسترسی دارند و توانسته‌اند کسب و کارهای متوسط و بزرگ تاسیس کنند. تحقیقات سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد طی پنج سال گذشته زمینه برای ارتقای سطح اقتصادی زنان فراهم شده و آن‌ها البته به سختی می‌توانند کسب و کار خود را توسعه دهند. البته چالش‌هایی نظیر نبود سرمایهء عملیاتی ۳۰۰ درصد)، نبود مهارت‌های مدیریتی ۶۶/۱۵)، مشکل یافتن فضای کار و محل فروش ۶۶/۱۵ درصد) و نداشتن اعتماد به نفس برای ریسک‌پذیری مانع حرکت رو به جلوی زنان اتیوپی است. یک‌سوم زنان کارآفرین برای غلبه بر این مشکلات راه‌حلی پیدا نکرده‌اند اما بقیه به راه‌هایی نظیر وام گرفتن از بخش غیررسمی، کمک گرفتن از خویشاوندان، تغییر محل زندگی، تغییر نوع کار و تنوع بخشیدن به تولیدات توجه نشان داده‌اند.

خوشبختانه دختران اتیوپی نسبت به دو دههء‌قبل بسیار بیش‌تر در مدارس ثبت‌نام می‌کنند و میزان دسترسی آن‌ها به سطوح بالاتر آموزش بسیار افزایش یافته است. به این ترتیب طی سال‌های آینده نسل جدیدی از زنان که تحصیلات لازم را برای مشارکت در فعالیت اقتصادی دارند وارد عرصه خواهند شد.

دولت اتیوپی برای تسهیل کارآفرینی زنان، به اقداماتی نظیر ساده کردن مقررات تجاری و صدور مجوز کار، تصحیح قانون سرمایه‌گذاری، تاسیس نهادهای جدید برای رسیدگی به امور کسب و کارهای کوچک و ایجاد چارچوب برای توسعهء بخش خصوصی پرداخته است. تسهیل صادرات محصولات کسب و کارهای کوچک تحت مالکیت زنان و ایجاد سازوکار‌ها برای ارتباط بین این کسب و کارها جهت بهره‌گیری آن‌ها از تجارب هم و ایجاد دسترسی آن‌ها به منابع مالی بانکی نیز جزو اقدامات چند سال اخیر دولت اتیوپی است.

ترجمه: محمدعلی آذری‌نیا