کوچولوهای همیشه عصبانی

تا به حال دقت کرده اید وقتی کودک خردسالی را می بینید و به او لبخند می زنید, واکنش او چیست

بعضی از بچه‌ها پاسخ لبخند ما را با خنده‌ای شیرین می‌دهند، ولی بعضی‌ها با اخم رو برمی‌گردانند و از ما دور می‌شوند. مهم نیست این کودک را کجا ببینیم؛ در خیابان، پارک، جمع دوستان یا این‌که فرزند همسایه باشد که او را چند ثانیه‌ای در آسانسور می‌بینیم یا هر جای دیگر؛ اگر کودک خوش‌اخلاق باشد، همه را جذب می‌کند و درست برعکس وقتی بداخلاق است و نق‌نق می‌کند، هیچ‌کس دوست ندارد زیاد دور و برش باشد، اما نکته و سوالی در این دو برخورد وجود دارد و آن این‌که چرا بعضی بچه‌ها اینقدر خوش‌اخلاق هستند و گروهی همیشه عصبانی و بدرفتار؟

بعضی وقت‌ها پدر و مادر فکر می‌کنند، وقتی بچه از خواب بیدار می‌شود، طبیعی است گریه کند و بداخلاق باشد، وقتی غریبه‌ای را می‌بیند اخم کند، گرسنه هم که می‌شود خب عصبانی‌تر است و... ولی آیا طبیعی است کودک همه ساعات روز را بدرفتاری کند و بهانه بگیرد؟

ثریا. ل یکی از مادرهایی است که هنوز علت بداخلاقی دختر ۵ ساله‌اش را نمی‌داند، ولی برای این‌که بتواند مشکلش را حل کند، سراغ متخصصان زیادی رفته است. او می‌گوید: «معمولا وقتی الهه از خواب بیدار می‌شود، بداخلاق است، گریه می‌کند و اگر چیزی به او بگوییم و بخواهیم کاری بکند، فریاد می‌کشد. به همین دلیل تا مدتی پس از این‌که از خواب بیدار می‌شود، من و پدرش کاری به او نداریم تا آرام‌تر شود.»

پدر سیاوش ۲ ساله هم همین مشکل را دارد، ولی فکر می‌کند چون پسرش هنوز خیلی کوچک است، شاید بدرفتاری‌هایش طبیعی باشد. البته او می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های من و همسرم همین موضوع است؛ این‌که در چه مواقعی باید کارهایش را نادیده بگیریم و چه زمانی رفتار سیاوش تغییر می‌کند یا ما باید سعی کنیم آن را تغییر دهیم.»

اینها مشتی نمونه خروار است و بیان‌کننده این نکته که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات والدین همین بدخلقی‌های کودکان است و نیز گشتن به دنبال پاسخ این سوال‌ها که بالاخره بدرفتاری بچه‌ها طبیعی است یا نه؟ و اگر کودکی چنین برخوردهایی دارد، پدر و مادرش باید چه کار کنند؟

● لجبازی‌های کودکانه

دکتر میترا حکیم‌شوشتری، فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان نیز در این زمینه به «جام‌جم» توضیح می‌دهد: یکی از نکات مهمی که والدین باید در نظر داشته باشند، لجبازی‌هایی است که در سنین میان ۲ تا ۴ سال شاهد آن هستیم. با این‌که چنین رفتاری ممکن است موجب ناراحتی و نگرانی پدر و مادر شود، ولی از نظر متخصصان، بچه‌ها در این سنین باید این لجباز‌ی‌های طبیعی را تجربه ‌کنند.

کودکان در سال‌های میان یک تا ۲ سالگی کم‌کم «نه گفتن» را می‌آموزند و در ۲ تا ۴ سالگی هم دوست دارند کارهای مربوط به خودشان را به صورت مستقل انجام دهند، به همین دلیل زمانی که شخص دیگری بخواهد کاری برایشان انجام دهد، با تاکید بر این‌که خودشان می‌توانند و دوست دارند کار را تمام کنند، با او مقابله خواهند کرد. اگر در این شرایط، والدین حق و اختیاری در حد توان کودک برایش قائل نشوند، او هم تلاش می‌کند با بدرفتاری و بداخلاقی، آزادی‌ای را که حق خودش می‌داند، به دست آورد. روانپزشکان و روان‌شناسان کودک می‌گویند تا زمانی رفتارها و لجبازی‌های کودک، طبیعی محسوب می‌شود که والدین بتوانند هیجانات و رفتارهای او را مدیریت و کنترل کنند.

نکته: کودکان زیر ۶ سال تمایل دارند والدین خود را راضی نگه دارند اما اگر والدین با وجود نداشتن سابقه بیماری عصبی، فرزندانی عصبانی و بداخلاق دارند، لازم است با کمک یک متخصص رفتار کودک را بررسی کنند

به گفته دکتر شوشتری، اگر والدین چارچوب‌های خاصی برای فرزندانشان تعریف کنند و در همان چارچوب به آنها اجازه و حق انتخاب بدهند، معمولا نه‌تنها حس استقلال‌طلبی کودک بدرستی و در مسیر صحیح ارضا می‌شود؛ بلکه بچه‌ها هم درک می‌کنند با این‌که حق تصمیم‌گیری در مواردی خاص را دارند، ولی همچنان زیرمجموعه‌ای از خانواده هستند و باید به قوانین و ارزش‌های آن مجموعه احترام بگذارند.

● حملات قشقرق را بهتر بشناسیم

نوع دیگر از مشکلات رفتاری بچه‌ها، حملات قشقرق نام دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. در این مورد کودک نمی‌تواند هیجاناتش را بخوبی کنترل کند و عصبانیتش را با رفتارهای غیرمعمول نشان می‌دهد. وقتی کودک در این وضعیت قرار می‌گیرد، ممکن است هر جایی که باشد روی زمین بخوابد، جیغ بکشد، به اطراف ضربه بزند و برای مدتی طولانی و مداوم گریه کند.

دکتر حکیم شوشتری تاکید می‌کند: معمولا انتظار می‌رود شدت و تعداد دفعات بروز حملات قشرق پس از ۴ سالگی کاهش یابد، ولی اگر در سنین بالاتر هم این رفتار همچنان ادامه داشت یا شدت آن بیشتر شد، حتما باید برای بررسی‌های بیشتر به پزشک مراجعه شود.

گاهی هم بیماری‌های اضطرابی کودکان می‌تواند عاملی برای بداخلاقی و عصبانیت آنها باشد. بیماری‌ها و اختلالاتی مانند وسواس که به طور حتم اگر مورد توجه قرار نگیرد، می‌تواند زمینه‌ساز بروز مشکلات بیشتری برای کودک بشود.

در کل باید این نکته را در نظر داشته باشیم که بچه‌ها و بخصوص کودکانی که در سنین زیر ۶ سال هستند، تمایل دارند همیشه بزرگ‌ترها را راضی نگه‌ دارند و به همین دلیل اگر پدر و مادر افرادی عصبی نباشند و بخوبی ‌بتوانند خشم خود را کنترل کنند، ولی کودکشان بداخلاق باشد و چنین رفتارهایی را نشان دهد، حتما باید به کمک یک متخصص، کودک را مورد ارزیابی قرار دهند تا در صورتی که مشکلی وجود دارد، بموقع برطرف شود.

● شیوه برخورد با کودک بداخلاق

یکی دیگر از دغدغه‌های والدین، شیوه برخورد صحیح با بداخلاقی‌ها و بدرفتاری‌های کودکان است؛ این‌که چه زمانی، چه برخوردی داشته باشند تا کودک متوجه شود رفتارش مناسب و پسندیده نیست.

به گفته دکتر حکیم شوشتری، پیش‌بینی شرایطی که موجب بداخلاقی کودک می‌شود و برطرف کردن محرک‌ها، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که باید در این مورد انجام شود؛ به عنوان مثال اگر والدین متوجه شوند خستگی باعث بدرفتاری‌ کودک می‌شود، حتماً باید طوری برنامه‌ریزی کنند که کودک در طول روز به اندازه کافی استراحت کند.

علاوه بر این، اغلب بچه‌ها وقتی گرسنه هستند یا زمانی که تازه از خواب بیدار شده‌اند، خیلی خوش‌اخلاق نیستند و معمولا بهانه می‌گیرند؛ البته هرچه سن کودک کمتر باشد، این بدرفتاری‌ها هم بیشتر است. بنابراین توصیه می‌شود تا حد امکان برنامه‌های مشخصی برای کودک داشته و به آن پایبند باشید. همچنین در صورتی که لازم است تغییری در برنامه روزانه ایجاد شود نیز آن را بتدریج و کم‌کم اجرا کنید.

اگر کودک هنگام عصبانیت از کلمات ناپسند استفاده می‌کند، باید حرف‌هایش را نشنیده بگیرید؛ فراموش نکنید بچه‌ها مفهوم این حرف‌ها را نمی‌دانند و اگر در مقابل حرفشان هیچ هیجان منفی یا مثبتی نبینند، کم‌کم این عادت را ترک می‌کنند. در کل، سرزنش‌ها و انتقادهای مکرر همیشه می‌تواند موجب تشدید رفتار بد کودک شود.

دکتر حکیم شوشتری به والدین توصیه می‌کند: برای رشد بهتر و نیز کاهش مشکلات بچه‌ها، توانایی‌ها و مشکلات آنها را فقط با خودشان مقایسه کنید نه با همسالان و سایر بچه‌ها. همچنین فراموش نکنید اصلاح رفتار پدر و مادر نیز عامل مهمی برای برطرف کردن مشکلات و اختلالات رفتاری کودکان است.

بنابراین اگر فرزند شما هم بداخلاق و بدرفتار است، به جای نگرانی بیش از حد، شیوه‌های برخورد صحیح را بیاموزید و بدانید چطور باید با او رفتار کنید تا آرام‌تر و خوش‌خلق‌تر شود.

نیلوفر اسعدی‌بیگی ‌