شگفتی های جهان هستی و دنیای حشرات

شگفتی های جهان هستی در اعماق دریاها و خشکی ها و سرتاسر این جهان پهناور بسیار فراوانتر از آن است که انسان بتواند آنها را ذکر نماید و فقط خالق هستی جل جلاله می تواند آنها را وصف نماید

شگفتی‌های جهان هستی در اعماق دریاها و خشکی‌ها و سرتاسر این جهان پهناور بسیار فراوانتر از آن است که انسان بتواند آنها را ذکر نماید و فقط خالق هستی جل جلاله می‌تواند آنها را وصف نماید؛ آنجا که در آیه‌ی ۲۷ سوره لقمان می‌فرمایند: «وَلَوْ أَنَّمَا فِی الأرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» اگر همه درختانی که روی زمین هستند قلم شوند و دریا (برای آن جوهر شود) و هفت دریا کمک این دریا شود ( و با آن مخلوقات خدا یادداشت گردد، قلم‌ها می‌شکنند و مرکبها می‌خشکند ولی) مخلوقات خدا پایان نمی‌یابند. به حقیقت خداوندعزیز و حکیم است( می‌داند چه چیزهایی را باید بیافریند و چگونه بیافریند)...

نیز در آیه ۱۰۹ سوره کهف چنین می‌فرمایند: «قُلْ لَوْ کَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِکَلِمَاتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِمَاتُ رَبِّی وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا» یعنی: ای محمد(ص) بگو: اگر دریا برای (نگارش شماره و صفات و ویژگی‌های) موجودات (جهان هستی) پروردگارم جوهر شود، دریا پایان پذیرد پیش از آنکه ( سخن از تعداد و حقایق و رموز) موجودات پروردگارم پایان پذیرد، هرچند همسان آن دریا را به عنوان کمک به آن بیفزاییم (و مرکب و جوهرش نماییم)... در بین مخلوقات پروردگار موجوداتی بسیار ریز و در بعضی موارد گونه‌های میکروسکوپی وجود دارند که آنها را حشرات می‌نامند که جهان آنها بسیار عجیب و غریب بوده و در موارد فراوانی عظمت و قدرت خارق العاده پروردگارآشکار شده و انسان جز گفتن " سُبْحَانَ اللَّهِ، اللَّهُ أَکْبَرُ ولِلَّهِ الْحَمْدُ» نمی‌تواند چیز دیگری بر زبان آورد و مجبور است بگوید: «یَا رَبِّ لَکَ الْحَمْدُ کَمَا یَنْبَغِی لِجَلَالِ وَجْهِکَ وَعَظِیمِ سُلْطَانِکَ» در اینجا به ذکر مورد بسیار کوچکی از این قدرت بسیار عظیم خالق هستی جل جلاله اشاره می‌کنیم: سلولهای اپیدرم حشرات موادی به نام کوتیکول که بخش مهم آن کیتین است، ترشح می‌کنند. کوتیکول که ساختمان و ضخامت آن در نقاط مختلف بدن حشرات متفاوت است سطح تمامی اعضایی که دارای منشأ اکتودرمی هستند را می‌پوشاند. کوتیکول درون بخش‌های جلویی و انتهایی لوله گوارش و درون لوله‌های تنفسی را مانند آستری می‌پوشاند. کوتیکول در نقاط سخت و مقاوم بدن از بیرون به درون از سه لایه جداگانه تشکیل شده است که شامل روکوتیکول(Epicuticle)، برون کوتیکول (Exocuticle) و درون کوتیکول(Endocuticle) است.

الف) لایه روکوتیکول دارای خاصیت انکسار نور بوده و ضخامت آن از حداکثر از چند میکرون تجاوز نمی‌کند. این لایه غیر قابل اتساع و غیر قابل نفوذ آب است و در تمامی مراحل زندگی حشره، از تبخیر آب بدن جلوگیری می‌کند. لایه اپی کوتیکول از بیرون به درون، حداقل از لایه‌های زیر ساخته شده است که از نظر شیمیایی با هم متفاوت هستند: لایه سمان(Cement)، لایه مومی بلوری، لایه پلی فنل، لایه درونی که این لایه اخیر دارای قابلیت انکسار نور و بسیار مقاوم و جنس آن از لیپو پروتئین چرمی شده می‌باشد.

ب) لایه برون کوتیکول، لایه‌ای سخت، مقاوم و همگن است که در زیر روکوتیکول قرار دارد. رنگ عمومی آن خاکستری و در ساختمان آن رنگدانه‌های ملانین فراوان دیده می‌شود. این رنگدانه‌های سیاه رنگ به طور یکنواخت و یا به صورت توده‌ای پخش شده و سبب به وجود آوردن لکه‌های مشخصی می‌شوند که در تشخیص گونه‌های حشرات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این لایه که بخش بزرگی از کوتیکول را تشکیل می‌دهد از ماده اسکلروتین که قابل مقایسه با کراتین مهره‌داران است، ساخته شده است. در این قسمت مقدار اندکی کیتین وجود دارد.

ج) لایه درون کوتیکول، لایه‌ای است ضخیم، با قابلیت ارتجاع و بی رنگ که بخش مهمی از کوتیکول را تشکیل می‌دهد. از لحاظ ساختمان فیزیکی، دارای چین‌هایی به شکل تیغه‌های موازی است. نرمش و قابلیت اتساع این لایه به ویژه در محل اتصال حلقه‌ها و بندها زیاد می‌باشد. مهمترین ماده شیمیایی درون کوتیکول را کیتین تشکیل می‌دهد(۶۰% در سوسریها و لارو مگس‌های سارکوفاگا).

در ساختمان آن مواد پروتئینی به نام آرتروپودین و مواد قندی موکوپلی ساکارید زیادی دیده می‌شود. نکته بسیار جالب توجه و عجیب که ذهن هر خواننده هوشیار و عاقلی را به تفکر فراوان وا داشته و او را بسیار مبهوت کرده و راهی جز فرود آوردن سرتعظیم در مقابل ذات حق و خالق هستی نداشته جز اینکه کلام حق را هزاران و میلیون‌ها بار تکرار کند که «رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» و آن این است که در برون کوتیکول و درون کوتیکول حشرات، لوله‌های سوراخ سوراخ (Canalicules poreux) کوچک بسیار فراوانی وجود دارد که قطر آنها در حدود ۱/۰ میکرون بوده و تعداد آنها در سوسری‌ها( سوسک‌های خانگی) به ۱میلیون و ۲۰۰هزار عدد در ۱ میلی‌متر مربع: «رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» بلی ای برادر و خواهر مسلمان این نمونه بسیار کوچکی از قدرت الله جل جلاله در عالم حشرات است و با کمی دقت و تأمل متوجه خواهیم شد این سوراخ‌های بسیار ریز با چه ظرافت و دقتی قرار گرفته‌اند که این سوراخ‌ها از ۳۵۰ میلیون سال قبل که سوسری‌ها پا به عرصه وجود گذاشته‌اند وجود داشته‌اند و امروزه با قوی ترین میکروسکوپ‌ها توانسته‌اند به وجود آنها پی ببرند. این را نیز می‌دانیم که حشرات جزء مخلوقات کاملأ مطیع پروردگار هستند و کوچکترین تخلفی از فرمان پروردگار ندارند؛ آنجا که پروردگار عظیم در آیه ۴۴ سوره اسراء می‌فرمایند:«تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِیهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَکِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا» بلی این تعبیری است که هر ذره‌ای در این جهان بزرگ آن را زمزمه می‌کند و روح زنده‌ای ی شود که زبان به تسبیح و تقدیس یزدان می‌گشاید.

سراسر جهان هستی حرکت و حیات می‌گردد و یکپارچه تسبیح و تقدیس دل انگیز و دل پسندی می‌شود و سرود عظمت آفریدگار یگانه شکوهمند بزرگوار را طنین انداز می‌کند. این یک صحنه شگفت و شگرف جهان هستی است؛ وقتی که دل تصور می‌کند: هر سنگی و هر سنگ‌ریزه‌ای، هر دانه و هر برگی، هر گل و هر میوه‌ای، هر گیاه و هر درختی، هر حشره و هر خزنده‌ای، هر حیوان و هر انسانی، هر جنبنده و هر رونده‌ای بر سطح زمین، هر شناوری در آبها و هر پرواز کننده‌ای در هوا و همراه با آنها همه ساکنان آسمانها؛ همه و همه تسبیح و تقدیس خدا می‌کنند و به سوی خداوند بزرگ و والا مقام رو می‌کنند؛ وجدان به لرزش و تکان می‌افتد و به یاد آیه ۱۶ سوره حدید می‌افتد؛ آنجا که مومنین را مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌فرماید: «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ» احساس می‌کنیم که وقت آن رسیده است که ما هم همگام با همه مخلوقات پروردگار بیدار شده و فرمان خدای بزرگ را لبیک گفته و کمی به خود آییم تا فردای قیامت شرمنده حضور او و رسول محبوبش(ص) نشویم.

نویسنده‌: احمد وهابی

دانشجوی دکتری تخصصی(PHD) حشره‌شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین [e-mail]

منابع:

۱. سیّد قطب، فی ظلال القرآن؛ ترجمه‌ی دکتر مصطفی خرّمدل، نشر احسان، تهران.

۲. خرّمدل دکتر مصطفی، تفسیر نور، نشر احسان، تهران.

۳. باقری زنوز دکتر ابراهیم، اصول مرفولوژی و فیزیولوژی حشرات.