عید آمد و عید آمد

صدای عید فطر را بشنوید

زمانی که رفتاری تغییر می‌کند و تلاش‌های انسان برای بهتر شدن ثمربخش می‌شود، فقط یک نگرانی می‌ماند و بس؛ اینکه چگونه این گوهر به دست آمده را مراقبت کنم؟ ماه مبارک رمضان، فرصت غواصی را به بندگان خدا داد تا در اقیانوس مهر الهی، خود را بجویند و رذایل را شناخته و پس از یک ماه تلاش و ریاضت، آن را به فضیلتی نو تبدیل کنند. این مسیر خودسازی که با برنامه روزه همراه است، اراده‌ای نو و تجربه‌ای جدید از خویشتن را پدید می‌آورد که پیش از این نبوده است...

حال که چنین موهبتی با رنج فراوان به دست‌آمده، ضروری است که با کیمیای تقوا، خود را به توان خودمهارگری مسلط کنیم و در هر لحظه همان مراقبت ماه رمضان را داشته باشیم. عید فطر، آغازی برای مهار انسان بر خویشتن است.

خیلی‌ها تمایل به تغییر دارند اما دشواری این کار و استرس‌های ناشی از آن، زمانی که در کنار ضعف اراده قرار می‌گیرد، آنها را از ادامه مسیر بازمی‌دارد. در این باره، روان‌شناسان سفارشی جالب دارند و می‌گویند: «به دشواری مسیر نگاه نکن بلکه به لذتی که از تغییر برایت حاصل می‌شود، خیره شو!» اکنون در روز عید فطر، زمانی‌که به اول ماه رمضان برمی‌گردیم، شاید توان روزه گرفتن و تحمل این رفتار دینی را در خود نمی‌دیدیم، ‌در حالی‌که امروز به جشن موفقیت در این راه نشسته‌ایم و با سرور همگانی آن را پاس می‌داریم. این تجربه موفق را در دیگر زمینه‌های زندگی خود هم می‌توانیم به کار بندیم.

● هنر فرجام‌رسانی و نتیجه‌گیری

به پایان رساندن یک برنامه،‌ هنری است که فقط در شخصیت‌های سالم دیده می‌شود. انبوهی از کارهای تمام نشده که در زندگی برخی دیده می‌‌شود، می‌تواند ناشی از بدکاری سیستم روانی و ذهنی باشد. وقتی با فرجام نیکوی یک برنامه طولانی‌مدت روبرو می‌شویم، ساختار بدنی و ذهنی ما احساس خوشایندی را تجربه می‌کند که مقدمه‌ای برای پذیرش کارهای مهم بعدی است. در عید فطر، این احساس سراغ کسانی می‌آید که ماه مبارک رمضان را با موفقیت هرچه تمام‌تر سپری کرده‌اند. از این رو، در سخنی از امام‌علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌خوانیم: «این عید برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازش را پذیرفته باشد. هر روزی که در آن نافرمانی خدا نشود، آن روز عید است.»

● تجربه موفق دینی

در روان‌شناسی دین، بر تجربه رفتارها و حالت‌های معنوی تاکید زیادی شده است. مجموعه‌ای از این تجربه‌هاست که می‌تواند انس با دین را سبب شود. چنین طرحی در برنامه روزه، شب‌های قدر و اینک در احساس مثبت جشن فطر بروز می‌کند و لذت ناشی از آن، عاملی برای ادامه این برنامه حتی در دیگر روزهای سال است. همچنین این تجربه موفق دینی، فرد را در پیروی از دیگر برنامه‌های دین هم تقویت می‌کند و او را به سوی تعالی معنوی سوق می‌دهد.

● چند برنامه پیشنهادی برای بهره‌وری

در آموزه‌های پیشوایان دین، برنامه‌هایی برای آماده شدن جهت استفاده کامل از روز عید فطر بیان شده است. برخی از این برنامه‌ها چنین گزارش شده‌اند:

- پیامبر خدا(ص) بر شب‌زنده‌داری در شب عید سفارش می‌کنند و می‌فرمایند: «هرکه شب عید [فطر و قربان] و شب نیمه‌شعبان را احیا کند، در آن روزی که دل‌ها می‌میرند، دل او نمیرد.»

- امام علی(ع) می‌فرمایند: «خوش دارم که انسان، سالی ۴ شب خود را وقف عبادت خدا کند؛ شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب.»

-امام رضا(ع) در گزارشی از امیرالمومنین گفته‌اند: «امیرالمومنین(ع) ۳ شب نمی‌خوابید؛ شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه‌ ماه شعبان؛ در این شب‌ها روزی‌ها تقسیم و مدت عمر و هر آنچه در آن سال رخ خواهد داد، تعیین می‌شود.»

● توجه دین به شادی و تفریح

دین اسلام به دلیل جامعیتی که دارد، همه نیازهای بشری را پوشش می‌دهد و در این میان، نیازهای عاطفی و هیجانی را نیز در نظر گرفته است. در برنامه‌هایی مانند جشن عید فطر، حضور همگانی مردم مانند جشن فارغ‌التحصیلانی است که روزهای دشوار تحصیل را پشت‌سر نهاده و اینک موفقیت خود را نظاره‌گرند. نکته مهم دیگر اینکه، اسلام با حذف برخی از برنامه‌های شاد ولی ضدتعالی، جایگزین مناسبی برای آنها وضع کرده که هم نیاز به هیجان‌های مثبت را پوشش می‌دهد و هم نوعی پالایشگری در فضای جامعه دینی را پدیدمی‌آورد. در این باره از پیامبراعظم(ص) می‌خوانیم: «من وارد مدینه شدم، در حالی که اهالی این شهر از زمان جاهلیت ۲ روز داشتند که در آن به بازی و تفریح می‌پرداختند ولی خداوند به جای آن ۲ روز، ۲ روز بهتر به شما داد؛ روز فطر و روز قربان.»

امام صادق(ع) می‌فرماید: «امیرالمومنین علی‌بن ‌ابی‌طالب(ع) در روز فطر خطبه ایراد کرد و فرمود: «ای مردم! همانا این روز، روزی است که در آن نیکوکاران پاداش می‌یابند و هرزه‌کاران زیان می‌بینند و شباهت بسیاری به روز رستاخیز دارد. پس با بیرون آمدن از خانه‌های خود به سوی مصلا به یاد آن روزی افتید که از گورهایتان به سوی پروردگارتان بیرون می‌آیید و از ایستادن در مصلا به یاد روزی افتید که در پیشگاه پروردگارتان می‌ایستید و هنگام بازگشتن به سوی خانه‌هایتان روزی را یاد آورید که به خانه‌های خود در بهشت بازمی‌گردید! ای بندگان خدا! کمترین چیزی که برای مردان و زنان روزه‌گیر است، این است که در روز آخر ماه رمضان فرشته‌ای آنان را ندا می‌دهد: بشارت بادا بر شما ای بندگان خدا! که خداوند گناهان گذشته شما را بخشود. پس مواظب باشید که از این پس چه می‌کنید!»

ابراهیم اخوی

روان‌شناس بالینی مرکز مشاوره حوزه علمیه قم

منبع روایات: محمدی ری‌شهری، محمد، ۱۳۷۷. میزان‌الحکمه. قم: درالحدیث