ادیان الهی و شهید مطهری

در برخی مطبوعات و نشریات ایده هایی نظیر « پلورالیسم » ، « قرائت های مختلف از دین » و « دین افیون اجتماع است » به استاد شهید مرتضی مطهری نسبت داده شده و سعی می شود از زبان آن بزرگوار این افكار در جامعه ترویج شود . نگارنده ی این مقاله بر این است كه سستی و بی پایگی این مطالب را با استناد به آثار و نوشته های آن شهید نمایان سازد . لازم به ذكر است كه بحث پلورالیسم به شكل امروزی آن در زمان استاد مطرح نبوده ولی شبهاتی در مورد حقانیت تمام ادیان ترویج می شده است كه استاد شهید به عنوان یك اسلام شناس آگاه این انحرافات فكری را كشف و خنثی می ساخته اند . آن چه در ذیل می آید نكاتی است كه در این ارتباط با پژوهش و تفحص در كتاب های مختلف ایشان به دست آمده است ؛

الف) تاكید بر وحدت ادیان

روشن است كه پلورالیسم و كثرت گرایی دینی پیش فرض خود را تكثر ادیان و تنوع حق قرار می دهد ولی استاد شهید در موارد متعدد تاكید می كند كه از نظر قرآن تنها یك دین داریم : « در سراسر قرآن اصرار عجیبی است كه دین ، از اول تا آخر جهان ، یكی بیش نیست و همه ی پیامبران ، بشر را به یك دین دعوت كرده اند . در سوره ی مباركه ی شوری آیه ی ۱۳ چنین آمده است : « خداوند برای شما دینی قرار داد كه قبلا به نوح توصیه شده بود و اكنون بر تو وحی كردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی نیز توصیه كردیم » . قرآن در همه جا نام این دین را كه پیامبران از آدم تا خاتم مردم را بدان دعوت می كرده اند « اسلام » می نهد . (مجموعه ی آثار شهید مطهری (تهران ، انتشارات صدرا ، چاپ چهارم ، (۱۳۷۴ ج ۳ ، ص ۱۵۷) كلمه ی دین را به صورت جمع (ادیان) نیاورده است . از نظر قرآن ، آن چه وجود داشته دین بوده نه ادیان قرآن كریم كه دین خدا را از آدم تا خاتم یك جریان پیوسته معرفی می كند نه چند تا ، یك نام روی آن می گذارد و آن اسلام است . البته مقصود این نیست كه در همه ی دوره ها ، دین خدا با این نام خوانده می شده و با این نام در میان مردم معروف بوده است بلكه مقصود این است كه حقیقت دین دارای ماهیتی است كه بهترین معرف آن لفظ اسلام است و این است كه می گوید : « ان الدین عند الله الاسلام » استاد شهید با توجه به این كه دین را یكی معرفی می كنند ، در صدد برمی آیند كه تفاوت شرایع آسمانی را تبیین كنند . از كلمات ایشان می توان سه دلیل برای این اختلاف و تفاوت یافت :

۱- مقتضیات زمان ، خصوصیات محیط و تكامل بشر . « اصول مكتب انبیا كه دین نامیده می شود یكی بوده است ، تفاوت شرایع آسمانی یكی در سلسله مسایل فرعی و شاخه ای بوده كه بر حسب مقتضیات زمان و خصوصیات محیط و ویژگی های مردمی كه دعوت شده اند متفاوت می شده و همه ی شكل های متفاوت و اندام های مختلف یك حقیقت بوده و به سوی یك هدف و مقصود بوده است و دیگر در سطح تعلیمات بوده كه پیامبران بعدی به موازات تكامل بشر ، در سطح بالاتری تعلیمات خویش را كه همه در یك زمینه بوده القا كرده اند .. و به تعبیر دیگر بشر در تعلیمات انبیا مانند یك دانش آموز بوده كه او را از كلاس اول تا آخرین كلاس بالا برده اند . این تكامل دین است نه اختلاف ادیان . » (مجموعه ی آثار ، ص ۱۸۱)

۲- تحریف كتب مقدس : وی با طرح آیه ی ۹ سوره ی حجر : (انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون) ما خود این كتاب را فرود آوردیم و هم اكنون خود نگهابان آن هستیم ، می گوید : « در این آیه با قاطعیت كم نظیری از محفوظ ماندن قرآن از تحریف و تغییر و نابودی سخن رفته است یكی از علل تجدید رسالت و ظهور پیامبران جدید ، تحریف و تبدیل هایی است كه در تعلیمات و كتب مقدس پیامبران رخ می داده و به همین جهت آن كتاب ها و تعلیمات ، صلاحیت خود را برای هدایت مردم از دست می داده اند ظهور پیاپی پیامبران تنها معلول تغییر و تكامل شرایط زندگی و نیازمندی بشر به پیام نوین و راهنمایی نوین نیست . بیش تر معلول نابودی ها و تحریف و تبدیل های كتب و تعلیمات آسمانی بوده است » (مجموعه ی آثار ، ج ۳ ، ص ۱۵۶)

۳- تفاوت در شكل اجرا : « اختلاف و تفاوت تعلیمات آسمانی پیامبران از نوع اختلافات مكتب های فلسفی یا سیاسی یا اجتماعی یا اقتصادی كه متشمل بر افكار متضاد است نبوده ؛ انبیا تماماً دارای یك مكتب و یك تز بوده اند . تفاوت تعلیمات انبیا با یك دیگر ، یا از نوع تفاوت تعلیمات كلاس های عالی تر با كلاس های دانی تر ، یا از نوع تفاوت اجرایی یك اصل در شرایط و اوضاع گوناگون بوده است شكل اجرایی یك اصل كلی نیز در شرایط گوناگون متفاوت می شود . بسیاری از اختلافات در روش انبیا از نوع تفاوت در شكل اجرا بوده است و نه در روح قانون . » (مجموعه ی آثار ، ص ۱۵۹)

ب) رد حقانیت تمام ادیان :

از آن چه گذشت روشن شد كه استاد شهید دین را واحد می دانند و تفاوت و اختلاف ادیان را امری عارضی تلقی می كنند ولی ایشان به این حد بسنده نكرده و در كتاب عدل الهی صراحتاً « حقانیت همه ی ادیان » و به عبارتی « كثرت گرایی دینی » را زیر سؤال می برند . اینك عبارات استاد را با هم می خوانیم :

« دین حق در هر زمانی یكی بیش نیست و بر همه كس لازم است از آن پیروی كند . این اندیشه كه در میان برخی از مدعیان روشنفكری اخیراً رایج شده است كه می گویند همه ی ادیان آسمانی از لحاظ اعتبار در همه وقت یكسانند ، اندیشه ی نادرستی است . البته صحیح است كه میان پیامبران خدا اختلاف و نزاعی وجود ندارد . پیامبران خدا همگی به سوی یك هدف و یك خدا دعوت می كنند . آنان نیامده اند كه در میان بشر فرقه ها و گروه های متناقض به وجود آورند ولی این سخن به این معنا نیست كه در هر زمانی چندین دین حق وجود دارد و طبعاً انسان می تواند در هر زمانی ، هر دینی را كه می خواهد بپذیرد ، برعكس معنای این سخن این است كه انسان باید همه ی پیامبران را قبول داشته باشد پس لازمه ی ایمان به همه ی پیامبران این است كه در هر زمانی تسلیم شریعت همان پیامبری باشیم كه دوره او است و قهراً لازم است در دوره ی ختمیه به آخرین دستورهایی كه از جانب خدا به وسیله ی آخرین پیامبر رسیده است عمل كنیم . بسیاری از مردم زمان ما طرف دار این فكر شده اند كه برای انسان كافی است كه خدا را بپرستد . به یكی از ادیان آسمانی كه از طرف خدا آمده است انتساب داشته باشد و دستورهای آن را به كار بندد ، شكل دستورها چندان اهمیتی ندارد ، حضرت مسیح هم پیغمبر است ، حضرت محمد هم پیغمبر است ، اگر طبق آیین مسیح عمل كنیم و هفته ای یك بار به كلیسا برویم صحیح است و اگر هم طبق آیین خاتم الانبیا عمل كنیم و هر روز پنج بار نماز بگذاریم درست است . اینان می گویند مهم این است كه انسان به خدا ایمان داشته باشد و طبق یكی از برنامه های خدایی عمل كند ولی ما این ایده را باطل می دانیم ، درست است كه در دین ، اكراه و اجباری نیست ، (لا اكراه فی الدین) (سوره ی بقره ، آیه ی ۲۵۶) ولی این سخن به این معنا نیست كه دین خدا در هر زمانی متعدد است و ما حق داریم هر كدام را كه بخواهیم انتخاب كنیم . چنین نیست ؛ در هر زمان یك دین حق وجود دارد و بس ؛ در این زمان اگر كسی بخواهد به سوی خدا راهی بجوید باید از دستورات دین خاتم الانبیا راهنمایی بجوید .