از نگاه اسیران عراقی

پس از عملیات فتح المبین در منطقه شوش و دزفول, عراق متحمل شكست نظامی بزرگی شد بنابراین, به فكر حمله آینده و قریب الوقوع نیروهای ایرانی در جنوب و منطقه اهواز و خرمشهر افتاد و اقدامات سریع و گسترده ای را برای تمركز و بسیج نیرو و نیز تهیه طرح های پدافندی انجام داد تا حمله آنها را به شكست كشانده و انتقام عملیات فتح المبین را بگیرد

اطلاعاتی كه از اسرای عراقی درباره جنگ تحمیلی به دست آمده به روشن شدن جریانات و حوادثی كه در خلال این جنگ اتفاق افتاده كمك شایانی كرده است. متن زیر گزارش یكی از فرماندهان اسیر عراقی درباره عملیات بیت المقدس است كه با حذف بخش هایی از آن كه شامل جزئیات گسترش یگان های دشمن در منطقه و عكس العمل سپاه سوم در برابر عملیات است ارائه شده است.

●●●

● آمادگی عراق

پس از عملیات فتح المبین در منطقه شوش و دزفول، عراق متحمل شكست نظامی بزرگی شد؛ بنابراین، به فكر حمله آینده و قریب الوقوع نیروهای ایرانی در جنوب و منطقه اهواز و خرمشهر افتاد و اقدامات سریع و گسترده ای را برای تمركز و بسیج نیرو و نیز تهیه طرح های پدافندی انجام داد تا حمله آنها را به شكست كشانده و انتقام عملیات فتح المبین را بگیرد. اطلاعات موجود نزد فرماندهی عراق و عكس های هوایی، فعالیت های شناسایی گروه های گشتی، بالگردها، استراق سمع و افسران اطلاعاتی كه مامور به شناسایی نیروهای ایران بودند، حاكی از آن بود كه نیروهای ایرانی قصد انجام عملیات عبور از رود كارون در منطقه پل هالوب و منطقه كوت العبید (طاهری) را دارند.

● پیش بینی عراق از حمله نیروهای ایران

عراق طرح تك نیروهای ایران را به شرح زیر پیش بینی كرده بود:

الف - تك و عبور از رود كارون با فلش اصلی در منطقه كوت العبید و پل هالوب و پیشروی به سمت جاده اهواز - خرمشهر و انهدام نیروی مستقر در غرب كارون.

ب - حمله با فلش فرعی به منطقه اهواز از محور پادگان حمید (منطقه لشكر ۵).

ج - حمله با فلش فرعی دیگر در منطقه هویزه (منطقه لشكر ۶) و

د - بعد از كسب موفقیت در این عملیات، عبور از منطقه كوت شیخ به سمت خرمشهر.

●طرح پدافندی عراق

فرماندهی نیروهای مسلح دستور تقویت نیروهای خرمشهر را صادر كرد و به دنبال این دستور یگان هایی از سپاه ۱ در شمال و سپاه ۲ در منطقه میانی و نیز سپاه ۴ به زیر امر سپاه۳ كه مسئولیت منطقه جنوبی را داشتند درآمدند. همچنین، صدام شخصاً دستوراتی به این مضمون صادر كرد: «دفاع از خرمشهر همانند دفاع از بغداد و بصره بوده و خرمشهر تكیه گاه بصره به شمار می رود بنابراین، باید پیروزی در نبرد آینده را با هر قیمتی به دست آورد و نیروهای ایرانی را منهدم كرد.» همچنین، فرماندهان به كلیه نیروها تاكید كردند كه این آخرین نبرد است و باید در این عملیات مقاومت كنند تا جنگ پایان پذیرد.

● گسترش نیروهای عراق

الف - لشكر ۱۱ پیاده از شهر خرمشهر تا روستای گصبه واقع بر رود كارون (داخل) را پدافند می كرد.

ب - لشكر ۳ زرهی به دلیل تحركی كه داشت در غرب جاده اهواز - خرمشهر جلوی منطقه احتمالی عبور نیروهای اسلام مستقر و یگان های زرهی، مكانیزه و پیاده را زیر امر او قرار داده بودند.

ج - لشكر ۵ مكانیزه از منطقه اهواز در محل زیر آب برده شده طاهری و پادگان حمید و ساختمان های مسكونی پدافند كردند.

د - لشكر ۶ زرهی در هویزه تا هور هویزه پدافند می كرد كه چند تیپ پیاده به او مامور و در خط پدافندی اول مستقر شدند.

ه- لشكر ۹ زرهی مستقر در جفیر به عنوان احتیاط عمومی لشكر ۵ مكانیزه و لشكر ۶ زرهی برای انهدام و مقابله با هرگونه رخنه در مواضع دو لشكر یاد شده تعیین شد.

و - لشكر ۱۰ زرهی (منهای تیپ ۱۷ زرهی) به اضافه تیپ ۲۴ مكانیزه احتیاط لشكر ۳ زرهی قرار داده شدند.

ز - تیپ ۲۳ پیاده لشكر ۸ با واحدهای پیاده مستقر در شلمچه به عنوان احتیاط خرمشهر زیر امر لشكر ۱۱ قرار گرفتند.

ح - لشكر ۷ پیاده به عنوان احتیاط عمومی سپاه زیر امر سپاه سوم قرار گرفت.

ط - بعد از عبور نیروهای اسلام، تیپ ۳۲ نیروی مخصوص زیر امر سپاه سوم .

ی - تیپ ۱۰ زرهی نیز زیر امر سپاه سوم قرار گرفت.

به كلیه یگان ها دستور داده شد برای جلوگیری از غافلگیری، هوشیاری و آمادگی خود را حفظ كنند.

نیروهایی كه مامور پاتك بودند بایستی در كلیه مناطق لشكر به طور مداوم برای بهتر انجام دادن ماموریت محوله تمرین می كردند.

●آغاز عملیات توسط نیروهای ایران

در نخستین لحظات روز ۱۰/۲/،۶۱ نیروهای ایرانی حمله ای كه انتظار آن می رفت از ۳ محور به شرح زیر بر سپاه سوم انجام دادند:

الف - نیروهای ایران با تلاش اصلی از منطقه طاهری، با عبور از رود كارون، نیروهای تاخیری را پشت سر گذاشته و توانستند به جاده اهواز - خرمشهر برسند.

ب - حمله با تلاش پشتیبانی فرعی به جبهه لشكر ۵ مكانیزه در منطقه اهواز كه نیروهای ایرانی توانستند مواضع جلویی این منطقه را منهدم كنند، ولی به دلیل مقاومت شدید نتوانستند به عمق مواضع رخنه كنند و

ج - حمله با تلاش فرعی به جبهه لشكر۶ زرهی در منطقه هویزه كه نیروهای ایرانی در این منطقه نیز نتوانستند به عمق مواضع رخنه كنند و فقط توانستند نیروهای خط مقدم را عقب برانند. عراق وضعیت جبهه را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و تصمیمات نظامی سریعی اتخاذ می كند. بعد از پیشروی خوب و موثر نیروهای ایران به سمت مرزهای بین المللی و راندن كلیه نیروهای عراقی و تمركز اغلب نیروهای ایران در سمت چپ جاده اهواز - خرمشهر موارد زیر برای فرماندهی عراق نمایان شد.

الف - چنانچه نیروها به پیشروی خود از خاكریزهای مرزی ادامه دهند به تنومه در بصره و نشوه خواهند رسید و این به این معنی است كه كلیه پل های شط العرب را به تصرف خود در آورده است.

ب - به این ترتیب نیروهای ایران با پیشروی در پشت لشكر ۵ مكانیزه، لشكر۹ زرهی و لشكر۶ زرهی آنها را محاصره و اسیر كرده و سرانجام سپاه منهدم می شود.

ج - نیروهای مستقر در خرمشهر نیز بدون درگیری به محاصره و اسارت درخواهند آمد.

بنابراین، فرماندهی عراق تصمیمات زیر را اتخاذ كرد:

الف - عقب كشیدن لشكر ۶ زرهی از محور نشوه به عراق و تخلیه و انهدام شهر هویزه با مواد منفجره

ب - عقب كشیدن لشكر ۵ به شلمچه

ج - انتقال لشكر ۹ به منطقه كتیبان

د - كلیه لشكرهای مزبور پس از انتقال به عقب برای مقابله با تعرض های احتمالی دشمن به پل های شط العرب آماده باشند.

ه - افزایش نیروها و اصلاح موضع پدافندی در منطقه خرمشهر به سمت نیروهای ایرانی كه البته لازم است یادآوری شود خرمشهر در برابر نیروهای ایرانی به صورت نعل اسبی قرار داشت و تصمیم گرفته شده بود كه كلیه نیروها شهر را تخلیه و به مرزهای بین المللی انتقال یابند.

و - صدام شخصاً تصمیم گرفت نبرد در داخل خرمشهر به هر قیمتی كه تمام شود انجام گیرد.

●طرح دفاعی عراق از شهر خرمشهر پس از عبور نیروهای ایران

تنها هدف فرماندهی نیروهای مسلح عراق حفظ و نگهداری خرمشهر به هر قیمت ممكن بود، به طوری كه در این مورد رهنمودهایی از شخص صدام صادر شد. وی همچنین، معاون خود عزت ابراهیم الدوری و بعضی از اعضای فرماندهی كشوری را برای بررسی وضعیت و آگاهی از نظرات آنان درباره نبرد آینده خرمشهر، به سپاه سوم اعزام كرد و به این موضوع به دلیل وجود نیروهای عراقی در داخل خرمشهر كه امكان محاصره آنها وجود داشت اهمیت داده شد و بهترین روش مقابله با وضعیت موجود تشخیص داده شد. و هیچ كس جرأت دادن پیشنهاد عقب كشیدن نیروها را نداشت. فرماندهی عراق به رسته مهندسی دستور داده بود پل مهندسی از نوع «پی ام پی» بر شط العرب در فاصله دو كیلومتری شمال جزیره ام الرصاص احداث كنند، این پل كه آمادگی های نصب آن از قبل انجام شده بود در اثنای عملیات طاهری نصب شد.

- طرح دفاعی فرماندهی عراق از خرمشهر به شرح زیر بوده:

الف- لشكر ۱۱ پیاده مسئولیت اداره عملیات را به عهده داشت.

ب - سرهنگ احمد زیدان فرمانده تیپ ۱۱۳ مسئول هماهنگی واحدهای زیر امر لشكر در خرمشهر بود.

ج - تیپ ۳۳ برای مقابله با رخنه های احتمالی در جبهه، احتیاط لشكر و در خرمشهر مستقر بود (این تیپ احتیاط محلی و مستقیم خرمشهر به شمار رفته و به محض صدور دستور لشكر وارد عمل می شد)

د - شهر به وسیله نیروهای اضافی تقویت شد.

ه - جبهه یگان ها به سمت رود كارون بود و سپس به سمت اهواز قرار داده شدند، اما بعضی از واحدها برای مقابله با عبور احتمالی (با تلاش فرعی) نیروهای ایرانی در فاصله ای نزدیك رود كارون همچنان باقی ماندند.

و - ذخیره كردن مهمات به مقدار زیاد

ز - تقویت واحدهای توپخانه

ح - مامور كردن تیپ ۲۳ پیاده به لشكر۱۱.

ط - فرماندهی كل نیروهای مسلح عراق لشكر ۷ پیاده را برای بهره گیری در صورت نیاز زیر امر سپاه سوم قرار داد و

ی - تیپ ۳۲ نیروی مخصوص نیز به سپاه سوم مامور شد.

●خلاصه طرح پدافندی عراق از خرمشهر

الف - مقاومت و پایداری در سنگر تا آخرین گلوله و نفر دنبال شود.

ب - به محض ایجاد رخنه در یكی از مواضع، تیپ ۳۳ نیروی مخصوص موظف بود فوراً با آن مقابله كند.

چنانچه رخنه گسترده بود و تیپ ۳۳ نیروی مخصوص قادر به مقابله با آن نبود به ترتیب لشكر و سپاه نیروی احتیاط خود را وارد عمل می كردند.

●طرح تك و باز پس گیری خرمشهر توسط نیروهای ایران

خلاصه طرح تك نیروهای ایرانی به شرح زیر است:

الف - رخنه و پیشروی به وسیله دو ستون در جبهه نیروهای عراقی در شمال نهر عرایض كه ستون نخست: ستونی به سمت شط العرب و ستون دوم: ستونی به سمت نیروهای مستقر در نزدیك جاده اهواز - خرمشهر برای محاصره آنها بود.

ب - نگهداری منطقه متصرفی بعد از موفقیت رخنه با تكیه بر نهر عرایض به عنوان یك مانع اصلی و قوی تا از شكستن محاصره توسط نیروی مستقر در شهر جلوگیری به عمل آید.

ج - نیرویی به سمت راست نهر عرایض، برای تنگ كردن حلقه محاصره و وادار كردن آنان به تسلیم شدن، پیشروی كند و

د - نیرویی به غرب نهر عرایض برای پدافند به سمت شلمچه اعزام شود تا از رسیدن نیروهای كمكی سپاه برای محاصره شهر جلوگیری به عمل آید.

تهیه و تدوین:مركز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه

---