تصویر حماسه و ایثار بر دیوارهای شهر

تصاویر شهدا مدیون بودن آرامش ما به رشادت آنها را گوشزد می کند

نقاشان کنار دیوار ایستاده‌اند و با قلم‌هایشان نقش می‌کشند بر دیوار؛ نقشی که بناست دیوارهای کثیف و قدیمی را نونوار کند و با همین رنگ‌ها شهر رنگ دیگری به خود می‌گیرد. روی دیوارهای بیرنگ خاکستری را رنگ‌ها گرفته‌اند، اما تنها رنگ‌ها نیستند که روح شهر را عوض کرده‌اند، تصاویری که رنگ‌ها به آن جان می دهند، شهر و شهروندان را با خود همراه می‌کنند و به روزها و خاطراتی می‌برند که برای عده‌ای فراموش نشدنی و برای گروهی نیز مملو از تصویرهایی است که از آن روزها در ذهنشان حک شده است.

شهید باکری، شهید فخرایی، شهید آوینی و یارانش، شهید همت، شهید شیرودی و کشوری و هزاران شهید دیگر اکنون در کنار ما هستند. بر روی دیوارهای شهر نفس می‌کشند و با نگاهشان نظاره‌گر شهری هستند که روزی برای حفظ آن هر آنچه را که داشتند، فدا کردند.

می‌گویند نقاشی، هنری والاست که در کنار بیان واقعیت‌ها وظیفه زنده نگه داشتن آرمان‌های یک ملت را به​عهده دارد. هنر نقاشی بویژه نقاشی دیواری در جهان معاصر کارکردهای ارزشمندی دارد. از این طریق یک هنرمند می‌تواند روشنگر و بیدارساز ارزش‌های خفته‌ای باشد که در برهه‌ای از زمان به وجود آمده و بیم آن می‌رود که به فراموشی سپرده شود.

سابقه نقاشی دیواری در شهرهای ما به سال‌های خیلی دور باز نمی‌گردد، از سال‌های پس از انقلاب و شاید در همین چند سال اخیر است که بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به‌ویژه در شهر تهران نمایان شده است.کودکان هر روز با قصه جدیدی که بر گوشه‌ای از دیوار شهر نقش بسته است آشنا می‌شوند و داستان‌های جنگی ـ حماسی که سربازانش همین مردم بودند بدون نقال هر روز نقل می‌شود و نسل به نسل و سینه به سینه به جلو می‌رود.

● طرح جامع نقاشی دیواری شهدا

نقاشی‌های شهدا از همان سال‌های جنگ تحمیلی بود که به دیوارهای شهر راه پیدا کرد؛ اما در آن سال‌ها شاید تنها یک اشکال داشت و آن این‌که از یک نظم عمومی برخوردار نبود.

عبدالمجید حسینی راد، استاد دانشگاه و نقاش معتقد است: به تصویرکشیدن چهره شهدا به عنوان نقاشی‌های دیواری اتفاقی منحصر به ایران است. در واقع، اتفاقی که در زمان دفاع مقدس روی داد، بیادماندن چهره‌های شهدا بود که در اندازه‌های بزرگ روی دیوارهای شهر نقش بسته بود. این اتفاق خاصی بود که در ایران رخ داد. معمولا در سایر کشورها با کارهای حجمی به این هدف می‌رسند.

به گفته این استاد دانشگاه با شروع جنگ، نقاشان، نخستین قدم‌ها را همزمان با رزمندگان در جبهه‌ها برداشتند و به شکل‌های بسیار متنوع ابتدا در شهرهای نزدیک به جبهه و بعد در تهران و شهرهای بزرگ این کار را انجام دادند. آن دوران سال‌های آغازین رواج هنر شهری در ایران بود.در دوران دفاع مقدس گروه‌های مختلف هنری به شهرهای ایران اعزام می‌شدند و نقاشی‌های بزرگی به وجود می‌آوردند که روی مردم و رزمندگان تاثیر می‌گذاشت و یک جو عمومی را ایجاد می‌کرد. این نقاشی‌ها نقش کمی نداشتند.

سازمان زیباسازی شهر تهران در مهر ماه امسال طرح جامع نقاشی دیواری شهدا را تصویب کرد که به موجب آن، تصویرگری شهدای ۸ سال دفاع مقدس در فضای شهر تهران سامان می‌گیرد.

​

● نقاشی چهره شهدا، منحصر به ایران است

اما از سوی دیگر ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که کشیدن نقاشی‌های دیواری از چهره شهدای جنگ اتفاقی منحصر به ایران است و معمولا در کشورهای دیگر این رویداد به صورت آثار حجمی رخ می‌دهد.

آیدین آغداشلو در این باره می‌گوید: «تصاویر شهدا گویی به ما یادآوری کرده و می‌کنند که زندگی امن کنونی، مدیون چه کسانی است و در حقیقت این نقاشی‌ها جدیت و معنی عمیق انسانی دارد. نقاشی صورت شهدا جنبه یادآوری دارد و تمام ایثارگری‌ها و از خود گذشتگی​ها را به نوعی به یاد ما و همچنین نسل جدید می‌آورد.»

این در شرایطی است که در ۲۰۰ سال گذشته ساخت مجسمه سرباز گمنام و پاسداشت شهید در همه کشورهایی که درگیر جنگ بوده‌اند، رایج بوده و هست.

به هرحال به اعتقاد کارشناسان خصلت نقاشی دیواری گفت‌وگوی رودررو با مخاطب است. در کشور ما که ارزش والای رشادت شهیدان بر همگان مشخص است، نقاشی دیواری به لحاظ ارتباطش با توده مردم محملی مناسب برای نقاشی انقلاب و دفاع مقدس است.

محمدرضا پارسا