از چپ به راست

ژان فرانسوا رول فیلسوف، نویسنده و روزنامه نگار فرانسوی چندی پیش در سن ۸۲ سالگی درگذشت. او در طول زندگی اش با الهام از اسلافش ولتر و مونتنی با همان ابزارهای كلاسیك جدلی یعنی …

ژان فرانسوا رول فیلسوف، نویسنده و روزنامه نگار فرانسوی چندی پیش در سن ۸۲ سالگی درگذشت. او در طول زندگی اش با الهام از اسلافش ولتر و مونتنی با همان ابزارهای كلاسیك جدلی یعنی طنز و كنایه و غافلگیری درباره موضوعاتی متنوع از آشپزی فرانسوی گرفته تا ضدآمریكایی گری فرانسوی به بحث پرداخت.

رول در جوانی خودش را چپگرا می خواند، نطق های فرانسوا میتران جوان را می نوشت و یك بار نیز به عنوان نامزد حزب سوسیالیست در انتخابات پارلمانی فرانسه شركت كرد. اما در دوره جنگ سرد هنگامی كه رفقای چپگرایش به ترویج ماركس و مائو می پرداختند، او مسیر دیگری را برگزید و مدافع آزادی و دموكراسی غربی در مقابل توتالیتاریسم كمونیستی شد.

رول در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ عقاید معمول در فرانسه را در مورد آمریكا پذیرفته بود. اما از اواخر دهه ۱۹۶۰ او در مورد اعتبار دیدگاهی كه سیاست خارجی آمریكا را «امپریالیستی» می خواند، اما در همان حال همیشه امپریالیسم شوروی را انسان دوستانه می نامید دچار تردید شد.او سال ۱۹۷۰ پس از دیداری از آمریكا كتاب معروفش «بدون ماركس یا مسیح انقلاب جدید آمریكا» را نوشت كه در آن پیش بینی كرده بود انقلاب بزرگ قرن بیستم «انقلابی لیبرال» شامل دموكراسی چندحزبی و اقتصاد بازار است و نه «انقلاب سوسیالیستی» بر مبنای نظریه جناح چپ. او می گفت این انقلاب در كالیفرنیا رخ خواهد داد، نه در كوبا.

رول معتقد بود كه فقدان یك رهبری منسجم در اروپای بعد از جنگ دوم، باعث رشك و دلخوری غیرعقلانی فرانسوی ها نسبت به آمریكا شده است.سه دهه بعد در قرن بیست و یكم، هنگامی كه بار دیگر هموطنان رول از جنگ آمریكا در عراق خشمگین بودند، او همچنان به طرفداری از آمریكا ادامه داد و اروپائیان را به عدم پذیرش مسئولیت اشتباه هایشان متهم كرد.ثابت ترین مضمون در اندیشه رول در ادامه سنت ریمون آرون، تامل درباره معنا و امكان آزادی سیاسی بود كه با گذر زمان در مورد آن خوش بین تر می شد. او در سال ۱۹۸۴ در كتابش با نام «چگونه دموكراسی ها نابود می شوند؟» این نظر را مطرح كرد كه ممكن است معلوم شود دموكراسی «اتفاقی تاریخی» بوده است.

اما در سال ۱۹۹۳ در كتاب «دموكراسی علیه خودش: آینده انگیزه دموكراتیك» در حالی كه وجود نیروهای ضددموكراتیك را درون جوامع غربی تصدیق می كند، استدلال می كند كه دموكراسی نه تنها ضروری بلكه گریزناپذیر شده است.

علی جامی